"To kolejna ustawa kadrowa niezgodna z Konstytucją" - Fundacja Helsińska o ustawie o SN

Helsińska Fundacja Praw Człowieka skierowała do Senatu opinię dotyczącą nowelizacji ustawy o Sądzie Najwyższym i Krajowej Radzie Sądownictwa, pospiesznie uchwalonej przez Sejm 20 lipca. Opinię opublikowała dziś na swojej stronie.

"Ustawa stanowi przykład instrumentalizacji prawa na potrzeby realizacji celów politycznych które są niezgodne z konstytucją RP, m. in. z zasadą nieusuwalności sędziów, oraz wyrażoną w preambule zasadą rzetelności i sprawności instytucji publicznych" - pisze w konkluzji HFPC.

I wskazuje, że "prawo instrumentalnie tworzone na potrzeby polityczne nie ma należnego prawu autorytetu, z kolei tryb uchwalania opiniowanego projektu pospiesznie i pozbawiony debaty podważa zaufanie do tworzonego prawa".

Jednocześnie - zdaniem HFPC - ustawa nie zawiera jakichkolwiek rozwiązań które odpowiadałyby na najważniejsze problemy związane z funkcjonowaniem wymiaru sprawiedliwości.

Stwarza mechanizmy które pozwolą na wybór niekoniecznie najlepszych kandydatów na sędziów najważniejszego z sądów w Polsce".

Projekt ustawy nie zawiera jakiejkolwiek oceny skutków regulacji, oprócz ogólnikowe go stwierdzenia, iż wywołuje "pozytywne skutki społeczne". Jednocześnie projektodawca wskazał, że projekt ustawy nie jest sprzeczny z prawem europejskim, podczas gdy Biuro Analiz Sejmowych uważa, iż przedmiot regulacji w ogóle nie jest przedmiotem prawa Unii Europejskiej.

"Oba te stwierdzenia zdają się ignorować fakt wszczęcia przeciw Polsce procedury naruszenia traktatów UE w związku z wejściem w życie ustawy o Sądzie Najwyższym" - pisze w konkluzji HFPC.

A oto kilka najważniejszych punktów opinii HFPC.

Wybór nowych sędziów SN bez zewnętrznej kontroli uchwał KRS

Nowa ustawa powoduje, że uchwały KRS o powołaniu na urząd sędziego Sądu Najwyższego będą prawomocne. Oznacza to, że ewentualne odwołanie od uchwały KRS złożone przez osoby niepowołane na urząd sędziego nie wywoła żadnych skutków prawnych, ponieważ takie odwołanie nie będzie w stanie doprowadzić do uchylenia lub zmiany uchwały KRS.

Nawet jeśli Naczelny Sąd Administracyjny – rozpatrujący odwołanie – orzeknie, że uchwała KRS jest nielegalna, nie zmieni to faktu, że stanowisko sędziego SN zostanie już obsadzone. Wydaje się zatem, że ustawodawca dopuszcza sytuację, że na urząd sędziego najważniejszego sądu w Polsce mogą zostać powołani tacy kandydaci, których wybór zostałby w przyszłości uznany za niezgodny z prawem.

Takie rozwiązania pozbawią kandydatów na urząd sędziego SN skutecznej drogi sądowej, która musi przysługiwać osobie ubiegającej się o urząd publiczny. Brak skutecznej kontroli sądowej (lub uczynienie z niej „wydmuszki”) może również naruszać Europejską Konwencję Praw Człowieka.

Ponadto, w ocenie HFPC 14-dniowy termin na rozpatrzenie przez Naczelny Sąd Administracyjny odwołania od uchwały KRS jest nieproporcjonalnie krótki i może stanowić zagrożenie dla rzetelności postępowania sądowego.

Brak dokumentów to nie problem

Co więcej, w świetle nowej ustawy brak wymaganych dokumentów (np. opinii kolegium o kandydacie na urząd sędziego) nie będzie dla KRS przeszkodą w opracowaniu listy rekomendowanych kandydatów na stanowisko sędziowskie. Na to wszystko nakłada się fakt, że obecny sposób wyboru sędziów – członków Krajowej Rady Sądownictwa (KRS) jest niezgodny z Konstytucją (więcej informacji na ten temat dostępnych jest tutaj). Uniemożliwia pełnienie przez KRS jej konstytucyjnej roli gwaranta niezależności sądów i niezawisłości sędziów.

Przyspieszony wybór Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego

Ustawa po raz kolejny zmienia przepisy przejściowe ustawy o SN uchwalonej w grudniu 2017 r., w tym przepisy dodane pospiesznie w kwietniu 2018 roku. Mają one na celu szybsze przeprowadzenie wyboru Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego – zanim Trybunał Sprawiedliwości UE wyda orzeczenie dotyczące naruszenia przez Polskę zobowiązań wynikających z traktatów unijnych, wszczętego przez Komisję Europejską w lipcu 2018 roku.

Ustawodawca chce przeprowadzić wybór nowego Pierwszego Prezesa SN, mimo iż kadencja obecnej Pierwszej Prezes kończy się dopiero w 2020 roku.

Pełna treść opinii HFPC dostępna jest tutaj.