Sztandarowym projektem resortu nauki i oczkiem w głowie wicepremiera Jarosława Gowina, była w tej kadencji nowelizacja ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce. Gowin nazywał ją z dumą "Ustawą 2.0" lub "Konstytucją dla Nauki". Chwalił się, że - w odróżnieniu od innych przepisów forsowanych przez rząd PiS - praca nad jego ustawą trwała blisko dwa lata i była efektem „niespotykanego po 1989 roku dialogu między rządem a zainteresowanym środowiskiem”.

Ministerstwo nie szczędziło czasu i pieniędzy na promocję nowej ustawy i działań resortu. Dotarliśmy do dwóch umów, które resort nauki zawarł w 2017 roku z firmą Polsat Media Biuro Reklamy - łącznie na 271 tys. 461 zł. Obie w imieniu ministerstwa podpisał Piotr Müller, ówczesny dyrektor Biura Ministra, a od stycznia 2018 roku wiceminister nauki.

Eksperci z tabelki

Pierwsza umowa między Polsat Media a resortem Gowina - na kwotę prawie 37 tys. złotych - została podpisana 15 września 2017 roku.

Dotyczyła Narodowego Kongresu Nauki, który odbywał się w dniach 19-20 września 2017 roku w Centrum Kongresowym ICE Krakowie. Głównym punktem zorganizowanej z pompą imprezy (3 tys. gości) była prezentacja projektu Konstytucji dla Nauki.

Umowa obejmowała wyprodukowanie i wyemitowanie przez Polsat „4 audycji typu live będących relacjami z Narodowego Kongresu Nauki”. Relacje miały mieć po 2-3 minuty. Po każdej miała ukazać się przez 3 sekundy plansza graficzna z informacją, że ministerstwo współpracowało z Polsatem przy produkcji audycji.

W ramach umowy Polsat Media oświadczył dodatkowo, że „w związku z zainteresowaniem społecznym tematyką Narodowego Kongresu Nauki” telewizja przeprowadzi 18 września około 5- minutową rozmowę z ekspertem ministerstwa, dotyczącą tego wydarzenia.

W tabelce, która jest załącznikiem do umowy, rozpisano szczegóły:

• godziny emisji relacji live,
• nazwiska osób, które miały wystąpić w relacjach live z Kongresu oraz eksperta MNiSW, który miał zostać zaproszony do Polsatu,
• a nawet to, jak mają oni zostać podpisani na tzw. pasku.
• W tabelce jest też rubryka: „temat rozmowy (ogólny zakres tematyczny)”.

Jako eksperta, z którym Polsat miał rozmawiać 18 września wpisano Łukasza Szumowskiego, ówczesnego wiceministra nauki, obecnie ministra zdrowia. Rozmowa z nim miała odbyć się na antenie „Polsat/Polsat News”, w paśmie "Nowy Dzień z Polsat News", w między 06:50 a 07:05 rano.

W rubryce „temat rozmowy (ogólny zakres tematyczny)” wpisano m.in:

• podsumowanie największych w historii Polski konsultacji społecznych dotyczących reformy szkolnictwa wyższego,
• informację, że "konsultacje trwały rok i składały się z 9 konferencji programowych Narodowego Kongresu Nauki",
• informację o "Narodowym Kongresie Nauki, z udziałem ponad dwóch tysięcy przedstawicieli środowisk naukowych i akademickich".

Umowa zakładała, że „strony uzgodnią godzinę emisji [rozmowy - przyp. red.] oraz jej szczegółową tematykę do 15 września 2017 r.”. Nie wiadomo, jak wyglądało to „szczegółowe” zestawienie tematów do poruszenia (już "ogólny zakres tematyczny" wydaje się dość detaliczny).

Nie wiemy też jak przebiegała rozmowa - nie udało nam się odnaleźć jej zapisu na stronie internetowej Polsatu.

W rubrykach dotyczących wejść live jako ekspertów ze strony ministerstwa wpisano w umowie Jarosława Gowina, Jarosława Górniaka (przewodniczący rady Kongresu Nauki), Piotra Dardzińskiego (wiceminister nauki) oraz dr. hab. Emanuela Kulczyckiego z UAM w Poznaniu.

Podano też nazwiska osób, które „ewentualnie mogą wystąpić” w zastępstwie. Są wśród nich m.in. rektorzy Uniwersytetu Warszawskiego, Uniwersytetu Jagiellońskiego, Politechniki Gdańskiej i Politechniki Łódzkiej. Nie wiemy, czy wiedzieli oni o tym, że ministerstwo przewidziało dla nich miejsce w swojej akcji promocyjnej.

Ministerstwo na wizji

Kolejną umowę - tym razem na ponad 234 tys. złotych - ministerstwo podpisało z Polsat Media 13 grudnia 2017 roku. Obejmowała ona:

• wyemitowanie 30-sekundowych spotów informacyjnych dostarczonych przez ministerstwo na antenie Polsat News oraz w serwisie VOD IPLA,
• przygotowanie przez Polsat „czterech artykułów sponsorowanych” (zatwierdzonych przez ministerstwo) i opublikowanie ich na stronie polsatnews.pl od 14 do 27 grudnia 2017 roku
• oraz przeprowadzenie w porannym paśmie „Nowy dzień z Polsat News” (transmitowanym równolegle w Polsacie i Polsat News) trzech rozmów 6-minutowych z ekspertami ministerstwa w terminie od 14 do 27 grudnia 2017 roku.

Rozmowy miały się odbyć na tej samej zasadzie, co wywiad z pierwszej umowy - czyli po wcześniejszym uzgodnieniu ich „szczegółowej tematyki”.

Na stronie internetowej Polsat News znaleźliśmy trzy wywiady, które spełniają warunki umowy Polsat Media z MNiSW:

• rozmowę z dr Piotrem Dardzińskim, wiceministrem nauki z 20 grudnia 2017 roku, o współpracy naukowców i uczelni z biznesem,
• rozmowę z prof. dr hab. Maciejem Żyliczem, szefem Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej z 23 grudnia 2017 roku, o ściąganiu do Polski naukowców polskiego pochodzenia, którzy odnieśli sukces zagranicą (to jeden z celów powołanej przez Gowina Narodowej Agencji Wymiany Akademickiej),
• rozmowę z Piotrem Müllerem (jak pisaliśmy wyżej - ówczesnym dyrektorem Biura Ministra, który podpisywał umowy z Polsatem). Wywiad z 27 grudnia 2017 roku dotyczył skierowanego do dzieci programu Naukobus, prowadzonego przez ministerstwo i Centrum Nauki Kopernik.

Wywiady trudno uznać za szczególnie trudne dla ekspertów MNiSW. Dziennikarki zadają pytania w stylu: „Co też wymyśliliście na ten nadchodzący, 2018 rok?”. A goście chwalą się działaniami resortu i opowiadają o dalszych planach.

Każdy w tych wywiadów jest częścią artykułu zamieszczonego na stronie internetowej Polsat News. Nie są one podpisane nazwiskiem autora, lecz inicjałem - „luq”. W każdym jest odnośnik do konkretnej strony internetowej MNiSW, na której można dowiedzieć się więcej o danym programie resortu.

Prawdopodobnie te trzy artykuły to realizacja części umowy z ministerstwem, dotyczącej opracowania artykułów sponsorowanych. Jak wspomnieliśmy, Polsat zobowiązał się w umowie do przygotowania czterech takich artykułów.

Czwartym jest prawdopodobnie kolejny tekst „luq’a” – tym razem dotyczący systemu Ekonomicznych Losów Absolwentów (ELA), stworzonego przez resort nauki. W artykule obficie przytaczane są wypowiedzi dr hab. Mikołaja Jasińskiego, szefa ELA. To jedyna osoba, która wypowiada się w całym tekście.

Rozmowy sponsorowane

Zgodnie z ustawą o radiofonii i telewizji, sponsorowaniem jest „każdy wkład w finansowanie usługi medialnej lub audycji (…) w celu promocji jego nazwy, firmy, renomy, działalności, towaru lub usługi (…).

Krzysztof Luft, były członek Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji: „Rozmowy z ekspertami MNiSW wyglądają po prostu na audycje sponsorowane - nadawca zobowiązuje się w umowie do realizacji zlecenia, za które płaci ministerstwo, a rozmowy są częścią tej umowy. Sponsoring audycji telewizyjnych jest oczywiście zgodny z ustawą, choć w wypadku tego rodzaju audycji publicystycznych w programie informacyjnym jest dość zaskakujący. Na pewno jednak

„To umowa sponsorska, nie ma co do tego wątpliwości. Takie zapisy nie są niczym wyjątkowym. Stacje telewizyjne stosują tego typu praktyki. Rozmowa sponsorowana nie musi być oznaczona w czasie jej trwania, wystarczy, że w napisach po programie pojawi się informacja, że dany program powstał we współpracy z jakimś podmiotem” – mówi prof. Tadeusz Kowalski, medioznawca z UW, były członek Rady Nadzorczej TVP.

Zgodnie z art. 17, pkt. 7 ustawy zabronione jest sponsorowanie m.in. „audycji publicystycznych o treści społeczno-politycznej” oraz „audycji informacyjnych”. Pasmo „Nowy dzień z Polsat News” na stronie internetowej Polsatu jest opisane jako „Rozmowy polityczne porannego pasma informacyjnego Polsat News”.

Poprosiliśmy radcę prawnego, eksperta od mediów (prosi o anonimowość) o obejrzenie opisywanych rozmów. „Rzeczywiście, wygląda to jak audycja informacyjna, ale jest to część magazynu różnych przekazów, gdzie prowadzi się rozmowę z gościem. Moim zdaniem można się „przyczepić” do tego warsztatowo, a przez to prawnie. Naruszycielem jest tu nadawca, który emituje audycje nieoznaczone jako sponsorowane”.

Zapytaliśmy Polsat o rozmowy i artykuły, które powstały na podstawie umów z resortem Gowina. Pytaliśmy m.in. czy były one oznaczone jako materiały sponsorowane, a jeśli nie, to dlaczego.

„Z zasady nie ujawniamy treści umów z naszymi partnerami, jednak mogę zapewnić, że według moich informacji przedmiotem umowy nie były wspomniane przez Pana rozmowy. W Polsacie News były to standardowe rozmowy dziennikarza z zaproszonym gościem. W związku z powyższym Pańskie pytania są bezprzedmiotowe” – odpisał nam rzecznik Polsatu Tomasz Matwiejczuk.

Ministerstwo Nauki do czasu publikacji nie przesłało nam odpowiedzi na pytania, obiecało przesłać je do końca tygodnia.

Miliony na promocję ustawy Gowina

20 grudnia 2017 roku w odpowiedzi na poselską interpelację były wiceminister nauki prof. Aleksander Bobko ujawnił, że koszty kampanii promującej Ustawę 2.0. wyniosły 352 740,62 zł. Była to kwota wydana na promocję do 20 grudnia, nie wiadomo, czy uwzględniała umowę z Polsatem z 13 grudnia.

Sam minister Bobko zaznaczył w tej samej odpowiedzi, że „w trakcie realizacji są dalsze działania promocyjne”. Wymienił, że obejmują one kampanie w stacjach telewizyjnych i radiowych, realizację spotów i filmów, stworzenie serwisu internetowego, druk ulotek i broszur oraz wydatki promocyjne w mediach społecznościowych.

Koszt 9 debat tematycznych, których zwieńczeniem był Narodowy Kongres Nauki w Krakowie wyniósł ponad 4,5 mln zł.

AKTUALIZACJA 14.09.2018:

W piątek, 14 września 2018 roku, Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego odpowiedziało na nasze pytania.

Resort potwierdził, że umowy z Polsatem dotyczyły rozmów i artykułów, które opisaliśmy w tekście.

Ministerstwo wyjaśniło również sprawę wskazania rektorów czterech uczelni, jako osób, które mogą zostać poproszone przez Polsat o wypowiedzi w sponsorowanych materiałach: „Osoby te zostały zarekomendowane przez zespół programowy Narodowego Kongresu Nauki (…). Specjaliści wskazani przez MNiSW w umowie byli uprzedzeni o możliwości rozmowy z dziennikarzami. Za udział w programie nie otrzymali żadnego wynagrodzenia” – napisało.