Wielka defilada PiS, czyli teatralne samochwalstwo i obsesja kontroli. Dyktatorzy to uwielbiają

Plany wielkiej defilady wojskowej, która odbędzie się 15 sierpnia na warszawskiej Wisłostradzie 8 sierpnia, opisała “Wyborcza” . Przemaszeruje:

• 16 pododdziałów reprezentacyjnych sił zbrojnych, a także
• przedstawiciele stacjonujących w Polsce wojsk sojuszniczych: amerykańskich, brytyjskich, rumuńskich i chorwackich,
• przejadą amerykańskie czołgi Abrams,
• polskie (produkcji niemieckiej) Leopardy II
• polski czołg Twardy,
• transportery amerykańskie Stryker
• polskie transportery Rosomaki,
• moździerze Rak i armatohaubice Krab.

Nad Wisłostrada przelecą także myśliwce F-16 i samoloty pasażerskie do przewozu VIP-ów. Na Wiśle mogłaby prężyć muskuły polska marynarka wojenna, ale zdaję się, że chwilowo jej nie mamy.

OKO.press nie analizuje przy tej okazji jak udała się modernizacja polskich sił zbrojnych przez trzy lata rządów PiS i czy rzeczywiście wojsko ma się czym pochwalić, by odstraszyć potencjalnego agresora. Można o tym poczytać w lipcowych raportach „Rzeczpospolitej” albo w wywiadzie b. szefa Sztabu generalnego gen. Mieczysława Gocuła dla „Polityki” z 10 lipca pod tytułem „Polskie siły rozbrojone”.

Nie piszemy także o kosztach tej operacji. W końcu bogaty kraj stać na takie gesty. Zajmiemy się aspektem politycznym i propagandowym takich manifestacji na przestrzeni dziejów.

Defilada ma sens po zwycięstwie

Urządzenie defilady nie jest wcale politycznie neutralne. Kiedy wielką defiladę w Waszyngtonie zarządził w 2018 roku prezydent Donald Trump, został natychmiast skrytykowany za pokaz autorytarnych skłonności. Defilada miała kosztować prawie tyle, co odwołane przez Trumpa ćwiczenia wojskowe z Koreą Południową.

Defilada – mówili analitycy – może być uzasadniona po wojskowym zwycięstwie, inaczej pozostaje tylko prężeniem muskułów w stylu dyktatorów.

OKO.press poczytało, co mają o defiladach do powiedzenia naukowcy – historycy, filozofowie, antropolodzy kultury.

Car Paweł uwielbiał

Autorytarne władze uwielbiają defilady: stanowią pokaz jedności, siły, porządku, organizacji. Obsesyjnym wielbicielem defilad był car Rosji Paweł (1796-1801). Codziennie spędzał dwie-trzy godziny na polu ćwiczebnym, nadzorując przygotowania żołnierzy. Dryl defiladowy miał oryginalnie pewne znaczenie praktyczne: wojsko miało nauczyć się w ten sposób poruszać w regularnych formacjach na polu bitwy i odpowiadać natychmiast na proste komendy.

W praktyce jednak “defiladomania” – jak pisze historyczka Janet M. Hartley – stała się bardziej rytuałem niż praktycznym ćwiczeniem. Pole defiladowe pozwalało ustanowić porządek i kontrolę pod patronatem oświeconego władcy.

Największe parady armii rosyjskiej odbyły się w zdobytym Paryżu w 1814 i 1815 roku. Brało w nich udział odpowiednio 80 tys. i 150 tys. żołnierzy.

Każdy żołnierz jest częścią wielkiej formacji, która poddawana jest szkoleniu według ściśle określonych reguł. Pewien ówczesny monarcha – pisał Foucault – oglądając defiladę zauważył z irytacją: “Przecież oni oddychają!” (a mieli zachowywać idealny bezruch w oczekiwaniu na rozkazy).

Pojedynczy żołnierz był tylko małym trybikiem w wielkiej machinie zbiurokratyzowanego organizmu państwowego. Jego miejsce w nim określała władza.

Korea Północna defiluje gdy ma kłopoty

Wojskowe defilady zawsze pokazywały porządek, dyscyplinę i moc państwa – zwłaszcza państwa autorytarnego. Sławny amerykański antropolog James C. Scott pisał, że są “podstawą autorytarnego teatru”. Kiedy dyktator Korei Północnej Kim Jong Il chciał pokazać swoją siłę w czasie wielkiego głodu – który zmusił setki tysięcy jego poddanych do ucieczki w stronę chińskiej granicy – organizował w stolicy ogromne defilady wojskowe i pochody, w których brały udział dziesiątki tysięcy Koreańczyków.

Kiedy dyktatura w Wenezueli chciała pokazać swoją siłę w rocznicę śmierci przywódcy rewolucji – Hugo Chaveza – zorganizowała w Caracas ogromną defiladę wojskową.

Defilada na 1000-lecie

Także w PRL największą w historii naszego kraju defiladę zorganizowano w 1966 roku w czasie oficjalnych obchodów 1000-lecia państwa polskiego (które naprawdę było tysiącleciem chrztu Polski, ale władze komunistyczne robiły wszystko, żeby to zamaskować). Tysiące żołnierzy maszerujące ulicami Warszawy miały pokazać, że to PRL jest szczytowym momentem historycznym potęgi państwa polskiego, a władze komunistyczne wpisują się w dziesięć wieków polskiej tradycji państwowej.

James C. Scott pisze: “Ta forma teatralnego samochwalstwa ma długą tradycję. Można ją wyśledzić na początku XX w. w »masowych ćwiczeniach« organizowanych przez zarówno socjalistyczne, jak i prawicowe partie na wielkich stadionach jako pokazy siły i dyscypliny (…)

Ogromna ilość symbolicznej pracy oficjalnej władzy służy wyłącznie zamaskowaniu nieporządku, konfuzji, spontaniczności, błędu i improwizacji politycznej władzy takiej, jaka jest ona naprawdę, pod wypolerowaną jak powierzchnia kuli bilardowej wizją porządku, namysłu, racjonalności i kontroli”.

Wyobrażenie wojskowego porządku – pisze Scott – służy przede wszystkim zamaskowaniu tej sfery życia, która pozostaje spontaniczna, niezorganizowana, a przede wszystkim – poza kontrolą rządzących.

Defilady Stalina

Być może intuicyjnie wyczuwał to Stalin, który zdecydował się zorganizować wielką defiladę wojskową w rocznicę rewolucji październikowej 1917 roku w Moskwie w momencie, w którym wojska Hitlera stały kilkadziesiąt kilometrów od granic miasta.

Stalin przemawiał przez pół godziny, mówiąc z kamiennym spokojem o Niemcach: “Jeśli chcą wojny na wyniszczenie, będą ją mieli”. Dyktator nakazał pokazywać nagranie z parady w kinach w całym ZSRR, wierząc, że będzie miało ono ogromny efekt polityczny.

Po II wojnie, defilada wojskowa z okazji dnia zwycięstwa (obchodzonego w ZSRR 9 maja) była okazją do postraszenia świata nowymi rodzajami broni wynalezionych przez przemysł sowiecki.

- pisał Frank Dikotter, historyk, specjalista od dziejów komunistycznych Chin. Zarówno Stalin, jak Mao burzyli historyczne budynki w centrach stolic, żeby zrobić miejsce dla czołgów i tysięcy żołnierzy maszerujących w defiladach.

Mao specjalnie w tym celu zburzył dziesiątki zabytkowych budowli, aby powiększyć Plac Tiananmen do odpowiednich jego zdaniem rozmiarów – odpowiadających 60 boiskom piłkarskim. Miał pomieścić 400 tys. ludzi, Chiny bowiem – jak przypomniał Mao wydając ten rozkaz – są najludniejszym narodem na Ziemi i to musi być widoczne. Powiększenie placu miało być gotowe na 10. rocznicę przejęcia władzy w Chinach przez komunistów – w 1959 roku. Był to więc symboliczny moment.

Wielka defilada wojskowa mówi nie tyle o sprawności armii, co o aspiracjach i marzeniach rządzących. Obsesja na punkcie kontroli, dyscypliny i wojskowego porządku mało ma zaś wspólnego z demokracją.