Wigilijne żniwa karpi. To my płacimy, by ryby cierpiały. Taki mamy świąteczny rytuał

Jakie przepisy powołać, by chronić karpie?

Karolina Kuszlewicz / 7 grudnia 2017

Co roku podczas sprzedaży żywego karpia dochodzi w wielu przypadkach do przestępstwa znęcania się nad zwierzętami. Przepisy prawa jednak wyraźnie stoją po stronie tych ryb, podobnie jak Sąd Najwyższy, który w grudniu 2016 r. wydał przełomowy wyrok dla ochrony karpi.

Pamiętajmy zatem, że spór o karpia to nie tylko kwestia wrażliwości i empatii, ale przede wszystkim sprawa stosowania prawa powszechnie obowiązującego. Każdy jest zobowiązany do jego przestrzegania, a kto tego nie czyni – popełnia przestępstwo.

Kiedy wobec karpi dochodzi do podejrzenia popełnienia przestępstwa znęcania się nad zwierzętami?

Żywe ryby przetrzymywane są bez wody, chwytane są często gołymi rękoma, w okolice skrzelowe, są poranione, są stłoczone w basenach lub skrzynkach, pakowane są do reklamówek bez wody, a w szczególności tzw. jednorazówek, które następnie są zawiązywane.

Co mówi nauka?

Na podstawie zestawienia danych neuroanatomicznych, neurofizjologicznych, farmakologicznych i behawioralnych nie ulega wątpliwości, że karpie i inne Teleostei (w odróżnieniu np. od chrzęstnoszkieletowych, u których nie znaleziono zakończeń bólowych) odczuwają ból i strach, a więc są zdolne do cierpienia – Prof. dr hab. Andrzej Elżanowski, zoolog, bioetyk.

Stan prawny

Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 roku (dalej jako uoz): Zwierzę, jako istota żyjąca, zdolna do odczuwania cierpienia, nie jest rzeczą. Człowiek jest mu winien poszanowanie, ochronę i opiekę (art. 1 ust. 1). W sprawach nieuregulowanych w ustawie do zwierząt stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące rzeczy (art. 1 ust. 2). Ustawa reguluje postępowanie ze zwierzętami kręgowymi (art. 2 ust. 1). Oznacza to, że karp jako kręgowiec podlega ochronie na podstawie uoz i może być przedmiotem sprzedaży. Jednak traktowanie karpia wyłącznie jako przedmiotu sprzedaży, z pominięciem tego, że jest istotą czującą, jest sprzeczne z ustawą.

Przepisy mające zastosowanie do karpi

Art.5 – Każde zwierzę wymaga humanitarnego traktowania. Art. 4 pkt 2 – Ilekroć w ustawie mowa o „humanitarnym traktowaniu zwierząt” – rozumie się przez to traktowanie uwzględniające potrzeby zwierzęcia i zapewniające mu opiekę i ochronę.

Art. 6 ust. 1a – Zabrania się znęcania nad zwierzętami.

Znęcanie nad zwierzętami jest przestępstwem zagrożonym karą grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do 2 lat (art. 35 ust. 1a).

Definicja znęcania nad zwierzętami

Art. 6 ust 2. Przez znęcanie się nad zwierzętami należy rozumieć zadawanie albo świadome dopuszczanie do zadawania bólu lub cierpień zwierzęciu, a w szczególności:6). transport zwierząt w tym zwierząt hodowlanych, rzeźnych i przewożonych na targowiska, przenoszenie lub przepędzanie zwierząt w sposób powodujący ich zbędne cierpienie i stres;

10). Utrzymywanie zwierząt w niewłaściwych warunkach bytowania (…) bądź w pomieszczeniach albo klatkach uniemożliwiających im zachowanie naturalnej pozycji;

18). Transport żywych ryb lub ich przetrzymywanie bez dostatecznej ilości wody uniemożliwiającej oddychanie (od 1 stycznia 2012).

Ważne w praktyce

Art. 6 ust 2 zbudowany jest dwustopniowo, tzn. najpierw wskazuje ogólną definicję znęcania (znęcaniem nad zwierzętami jest zadawanie bólu lub cierpienia zwierzęciu lub świadome dopuszczanie do tego), a następnie wymienia 19 konkretnych punktów – jako przykładowe sytuacje znęcania się nad zwierzętami. Są to jedynie przykłady, co oznacza, że nawet jeśli jakieś zachowanie nie jest w nich spisane wprost, to należy je oceniać poprzez ogólną definicję znęcania.

Ma to duże znaczenie praktyczne – ponieważ organy ścigania zwykle błędnie uważają, że przestępstwo znęcania nad karpiami może polegać wyłącznie na trzymaniu lub transporcie tych ryb w celu sprzedaży bez dostatecznej ilości wody, bo tylko w tym miejscu ustawa wprost odnosi się do ryb. Jest to podejście błędne, na co zwrócił również uwagę Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 16.11.2009 – W art. 6 ust. 1 został zamieszczony generalny zakaz znęcania się nad zwierzętami, po czym ustawodawca w ust. 2 sformułował definicję znęcania się w sposób dwustopniowy. Należy więc uznać, że za znęcanie się nad zwierzętami może być uznane każde zadawanie, lub dopuszczenie do zadawania bólu lub cierpienia, nawet gdy zachowanie to nie zostało wymienione wprost w żadnym z punktów tego przepisu, który jednakże przedstawia typowe wypadki znęcania się (sygn. akt V KK 187/09).

Pamiętajmy również, że przestępstwem z art. 35 ust. 1 jest uśmiercanie zwierząt kręgowych, w tym karpi, przy udziale dzieci lub w ich obecności.

Fakt, że zwierzę przeżyło – nie oznacza, że nie doszło wcześniej do przestępstwa znęcania

Ma to szczególne znaczenie w związku z argumentacją o oddychaniu karpi przez skórę. Warto wiedzieć, że fakt, iż zwierzę przeżyje w danych warunkach, nie oznacza, że nie cierpiało. NIE JEST TO JEDNOZNACZNE Z DOBROSTANEM ZWIERZĄT.

W tym kontekście istotny jest wyrok SN z 13.12.2016 r. – Przyjmowanie więc przez Sądy, za biegłym, że w sprawie między innymi nie doszło do znęcania się nad karpiami, gdyż u żywych karpi poza środowiskiem wodnym zachodzą procesy adaptacyjne umożliwiające regenerację po wielogodzinnym przebywaniu bez dostatecznej ilości tlenu w tkankach, jest błędem, gdyż jest wnioskowaniem na podstawie braku skutku w postaci śmierci ryb. Przestępstwo znęcania się nad zwierzętami jest natomiast w większości wypadków przestępstwem formalnym i do jego zaistnienia nie jest wymagane nastąpienie jakiegokolwiek skutku (sygn. akt II KK 281/16).

Kto może mieć postawione zarzuty znęcania nad zwierzętami?

Przestępstwo znęcania nad zwierzętami ma charakter powszechny, tzn. że popełnić je może każdy, kto:

1. zadaje ból lub cierpienie żywemu karpiowi – a zatem sprzedawca, jak i kupujący
2. dopuszcza do powyższego- a zatem również kierownictwo sklepu, o ile wie o zaistniałej sytuacji.

Uwaga: życzenie klienta co do sposobu pakowania żywej ryby nie zwalnia sprzedawcy z odpowiedzialności karnej

Wyraźnie potwierdził to Sąd Najwyższy w przywołanym wyżej wyroku: O ile sprzedający w żadnym wypadku nie mogą odpowiadać za sposób przenoszenia przez klientów żywych ryb po opuszczeniu przez nich sklepu oraz nie mogą wpływać na czas ich przenoszenia, za co mogą z pewnością odpowiadać poszczególni klienci w ramach ewentualnie stawianych im zarzutów, o tyle każdy sprzedawca winien mieć wpływ na sposób pakowania żywych ryb w przypadku ich sprzedaży (sygn. akt II KK 281/16).

Przełomowy wyrok SN

Przez lata w sposób niewystarczający stosowano zasadę, zgodnie z którą karpie objęte są ochroną przed niehumanitarnym traktowaniem. Wreszcie 13.12.2016 r. Sąd Najwyższy wydał w tym zakresie absolutnie przełomowe orzeczenie, wytykając błędy w interpretowaniu prawa odnośnie karpi. Wskazał, m.in., że Naturalnym środowiskiem ryb jest środowisko wodne, a więc zasadą winno być transportowanie, przetrzymywanie i przenoszenie ryb w środowisku wodnym, a więc takim, które zapewnia im właściwe warunki bytowania, czyli możliwość egzystencji, zgodnie z ich potrzebami gatunkowymi (II KK 281/16).

Podsumowanie

Przepisy ustawy o ochronie zwierząt nie pozostawiają wątpliwości, że karp podlega ochronie przed niehumanitarnym traktowaniem, a znęcanie nad zwierzętami jest przestępstwem.

Przypadki znęcania nad tymi zwierzętami należy zgłaszać organom ścigania. Kolejny wpis na blogu będzie zawierał praktyczną instrukcję, jak reagować w sytuacji zetknięcia się ze znęcaniem nad karpiami.