Wojtyła jak Lenin? Porównujemy lekturę szkolną z lat 50. z opowiadaniami o papieżu wprowadzonymi przez Czarnka

Minister edukacji Przemysław Czarnek na początku czerwca (2021) zaproponował zmiany na liście lektur obowiązkowych i uzupełniających w szkołach

Na proponowanej przez ministra liście lektur znalazły się liczne pozycje związane z papieżem Janem Pawłem II (albo teksty papieża, albo o papieżu)

* „Lolek. Opowiadania o dzieciństwie Karola Wojtyły” Piotra Kordyasza (klasy 1-3);

* André Frossard - „Nie lękajcie się! Rozmowy z Janem Pawłem II” (klasy 7-8);

* Jan Paweł II, „Przekroczyć próg nadziei” (licea ogólnokształcące i technika);

* Jan Paweł II, „Tryptyk rzymski”, „Pamięć i tożsamość” (fragmenty), „Fides et ratio” (fragmenty, klasy z rozszerzonym językiem polskim)

* Karol Wojtyła - „Przed sklepem jubilera” (klasy z rozszerzonym językiem polskim)

OKO.press porównało opowiadania Kordyasza o Wojtyle z inną lekturą o ważnej historycznej postaci, która kiedyś była obowiązkowa w polskich szkołach - opowiadaniami Aleksandra Kononowa o Leninie.

Według Anny Franaszek („Od Bieruta do Herlinga-Grudzińskiego: wykaz lektur szkolnych w Polsce w latach 1946-1999”, Warszawa 2006), fragmenty opowiadań Kononowa trafiły na listę lektur obowiązkowych w szkołach podstawowych w 1947 roku. Najwięcej musiały czytać dzieci w okresie stalinowskim, po 1958 roku został w spisie lektur tylko jeden fragment, a w 1963 roku Kononow zniknął z niego całkowicie.

Opowiadania Kononowa - oryginalnie wydane w ZSRR w 1939 roku - wznawiano wielokrotnie w masowych nakładach. W 1940 roku doczekały się także drugiej wersji, napisanej radzieckiego satyryka Michaiła Zoszczenki - który tak wychwalał Lenina, że nawet wówczas uznano to za żart.

Porównując, korzystaliśmy z książek:

* P. Kordyasz, „Lolek. Opowiadania o dzieciństwie Karola Wojtyły”, Warszawa 2014

* A. Kononow, „Opowiadania o Leninie”, Warszawa 1950

Uwaga: OKO.press nie porównuje Karola Wojtyły do Włodzimierza Lenina. Pierwszy z nich to duchowy i polityczny przywódca wielkiej religii; drugi - rewolucjonista, ideolog i dyktator, bezpośrednio odpowiedzialny za śmierć milionów ludzi w czasie rewolucji, rosyjskiej wojny domowej (1918-1920) oraz towarzyszących im represji.

Porównujemy więc nie osoby Wojtyły i Lenina, ale przeznaczoną dla dzieci literaturę na ich temat - która ma uczynić z nich w umysłach dzieci osoby wielkie i święte. Oba te zbiory opowiadań dla dzieci to oczywiście hagiografia, czyli opowieść o świętości (i nie ma tu znaczenia, że Lenin nie jest duchownym - jest świeckim świętym).

Święty jak Lolek

W opowiadaniach Piotra Kordyasza Lolek jest idealnym dzieckiem. Nie ma wad. Nawet jego przyjście na świat wiąże się z Kościołem. Kordyasz:

Ojciec rozmawia z Lolkiem o religii. Już jako dziecko deklaruje, że chciałby być „taki jak Apostołowie”. Kordyasz wkłada im w usta np. takie dialogi (ciągną się całymi stronami):

- Jeśli tak, to staraj się być zawsze w stanie łaski uświęcającej, przyjmuj Pana Jezusa codziennie i proś, aby Duch Święty napełniał twoje serce swoimi darami”.

Wzór ministranta

Lolek zostaje ministrantem. Naturalnie wzorowym. Kordyasz:

„Wiedział, z której strony księdza należy trzymać patenę podczas udzielania Komunii Świętej. Umiał bezpiecznie rozpalić kadzielnicę i podtrzymywać w niej żar tak, by nie buchnął płomieniem ani nie zgasł w czasie nabożeństwa i by nie zabrudzić popiołem białej komży. Wiedział, kiedy kapłanowi należy podać welon podczas wystawienia Najświętszego Sakramentu…”.

Lolek poprawia kuzyna, który recytuje z błędami wyuczone modlitwy mszalne. Wyłapuje „najdrobniejsze błędy”. Potem się modli:

„Lolek jak na komendę zsunął się zwinnie z drzewa niczym wiewiórka. Uklęknął na ziemi i zaczął modlitwę Anioł Pański.

Lolek jest naturalnie także wzorowym uczniem. Wprowadza surowego profesora greki w taki podziw, że tamten nie odpytuje już innych uczniów na lekcji

Jeżeli Lolek coś psoci, to niewinnie. Budzi naturalny szacunek u kolegów - w tym Żydów. Jeden z jego żydowskich kolegów przychodzi nawet do kościoła, w którym do mszy służy mały Wojtyła.

Zawsze słucha starszych. Gra w piłkę i chodzi na wycieczki w Tatry. Bawi się ołowianymi żołnierzykami. Jego brat, heroiczny młody lekarz, umiera ratując chorą. Jest punktualny i oszczędny. W Szkolnej Kasie Oszczędności odłożył 300 złotych (jak na przedwojenne warunki to ogromna suma, równowartość pensji urzędnika średniego szczebla).

Pomaga rannemu - modlitwą

Kiedy woźnego w gimnazjum potrącił samochód, Lolek pobiegł do niego - nie z pomocą, ale z modlitwą. Kordyasz: „Gapiów przybywało. Lolek nie miał potrzeby rozprawiania o wypadku ani przyglądania się jego skutkom. Oddalił się niepostrzeżenie od zgiełkliwego tłumu, przeżegnał i zaczął się modlić w intencji rannego. Po chwili ruszył w kierunku kościoła

Po pewnym czasie od strony rynku dały się słyszeć stłumione dźwięki dzwonka. Stawały się coraz głośniejsze. Jurek Kluger odwrócił się w tamtą stronę i mrużąc oczy, zawołał:

- Chłopaki! Spójrzcie, przecież to Lolek!

Potępia kolegów, którzy robią brzydkiego psikusa nauczycielowi — ustawiają na lekcji zepsuty stojak do map, który spada mu na głowę. Zawsze jest odpowiedzialny i poważny, nawet kiedy robi żarty

„Rozmowie przysłuchiwał się Lolek. Najwyraźniej nie podzielał entuzjazmu rozbawionych kolegów

- Szczęście, że go nie zabiliście! - skwitował.

- No co ty, Lolek. Kowbojowi nic się nie stało!

Szczęście, że go nie zabiliście - powtórzył Lolek i odszedł, pozostawiając zdziwionych kolegów”.

Lolek jest zdyscyplinowany. Nigdy nie łamie reguł

Kordyasz: „Jurek nie namawiał dłużej Karola na pozostanie. Za dobrze go znał. Wiedział, że z żelazną dyscypliną trzyma się wyznaczonych godzin. Choćby czytali najciekawszą książkę, słuchali najpiękniejszej muzyki, choćby Lolek rozgrywał najlepszy mecz, gdy minął czas przeznaczony na jego zabawę, przerywał, żegnał się i wracał do domu. Pozostali mogli dalej czytać książki, słuchać muzyki, czy kopać piłkę, nawet do godziny dwudziestej pierwszej, do której wolno było gimnazjaliście przebywać na dworze bez opieki dorosłego - ale już bez Lolka”.

Święty jak Lenin

W opowiadaniach Kononowa o Leninie bohater jest już dorosły. Mają jednak z Wojtyłą z opowiadań Kordyasza wiele wspólnych cech.

Lenin pracuje ciężko. Daje przykład. Pracuje np. fizycznie razem z robotnikami, dla dobra ojczyzny, w czynie społecznym.

Kononow:

„Trzeba było w ciągu dnia oczyścić i uporządkować cały Plac Kremlowski. Najpierw zabrano się do belek. Każdą belkę trzeba było nosić we dwóch, a gdy była bardzo ciężka — we czterech. Lenin pracował razem z pewnym wojskowym. Ten wciąż starał się podsunąć Leninowi cieńszy koniec belki, a sam chwytał grubszy, cięższy. Ale Włodzimierz Iljicz od razu to zauważył i chwytał pnie pierwszy.

Wtedy wojskowy powiedział: - Ja mam lat dwadzieścia osiem, a wy - pięćdziesiąt.

Lenin położył sobie na ramię ciężki koniec belki i uśmiechnął się: - A więc nie kłóćcie się ze mną, skoro jestem starszy.

Przenieśli z placu wszystkie belki i wzięli się do ogromnych kloców dębowych. Kładli je na drągi i nieśli w sześć osób. Była to robota niełatwa; nawet robotnikom przyzwyczajonym do tej pracy pot ściekał kroplami po twarzy”.

Lenin się jednak nie zmęczył i pracował z uśmiechem, wspólnie z robotnikami.

Lenin zawsze wie najlepiej

W opowiadaniach Kononowa Lenin — tak jak Lolek u Kordyasza - jest uwielbiany przez kolegów. Nawet kiedy jest nikomu nie znanym rewolucjonistą, ludzie wiedzą, że jest przeznaczony do wielkich czynów. Współpracownicy Lenina odgrywają taką samą rolę w opowiadaniach, jak koledzy Lolka u Kordyasza - służą pokazaniu wielkości głównego bohatera, ale poza tym są tłem.

Lenin zawsze znajduje czas dla prostego człowieka. Podobnie jak Lolek, zawsze pomaga - nigdy nie zostawia nikogo w potrzebie.

Zawsze też może go czegoś nauczyć. W jednym z opowiadań Lenin uczy wiejskie dzieci na zesłaniu jeździć na łyżwach: „Losza patrzy: Do rzeczki swoim szybkim krokiem idzie Iljicz. - Zaraz zapyta: «Znowu nie masz szczęścia?» — pomyślał Losza. Ale Iljicz zbliżył się, popatrzył na śnieg, na dzieci i powiedział wesoło: - A może urządzimy prawdziwą ślizgawkę.

I pokazał, jak się to robi.

Dzieci zabrały się do roboty: zaczęły odgarniać śnieg. Wkrótce dokoła przyszłej ślizgawki wyrosły białe ściany. A lód pośrodku oczyściły dzieci miotłami. Potem poszły do lasu, nałamały choinek i upiększyły nimi śnieżne ściany. Kiedy ślizgawka była już gotowa, Iljicz zaczął uczyć najmniejsze dzieci, jak należy się ślizgać, żeby sobie nosa nie rozbić.

Najmłodszym z tych malców był Losza. Dlatego też Iljicz uczył go dłużej niż innych. Długo ślizgali się we dwóch trzymając się mocno za ręce”.

Ludzie pamiętają nauki Lenina po wielu latach: „Pewnej zimy przyjechał do wsi Szuszenskoje człowiek, który opuścił ją przed laty. Wyrósł w tej wiosce, teraz mieszka w mielcie, pracuje jako robotnik w fabryce. Rodzina zaś jego mieszka we wsi. Kiedy odpoczął po długiej podróży, wziął łyżwy i razem z synem poszedł na ślizgawkę na rzekę Szusz. (…) Potem znów się ślizgali i znów ojciec prześcignął syna. A gdy go pokonał, powiedział: - Nie zwyciężysz mnie! Mnie przecież sam Lenin uczył się ślizgać”.

Uderzające podobieństwa

Podobieństwa w stylu pokazania obu bohaterów są więc, jak widać, uderzające. Lenin i Wojtyła w szkolnej lekturze dla dzieci mają bardzo podobne cechy. Są też, oczywiście, różnice - np. Lolek w opowiadaniach Kordyasza nieustannie się modli.

Z pewnym zaskoczeniem odntowujemy, że jest to najważniejsza - o ile nie jedyna - różnica w tym, jak przedstawiani są obaj bohaterowie.

Na zakończenie przytoczymy Czytelnikom i Czytelniczkom finałowe opowiadanie Kononowa - „Pomnik”. Da to dobre wyobrażenie o stylu tej książki.

Aleksander Kononow "Pomnik"

"W Paryżu, stolicy Francji, odbywała się powszechna wystawa międzynarodowa. Wszystkie kraje przysłały tutaj wzory wyrobów, z których słyną. Wybudowano specjalne budynki, tak zwane pawilony. Pawilon radziecki można było poznać już z daleka: na dachu wznosiły się dwa piękne posągi — robotnika i kołchoźnicy. Był to odlew z nierdzewnej stali. W rękach, wysoko wzniesionych, trzymali oni lśniący w promieniach słonecznych sierp i młot.

Wewnątrz pawilonu wystawiono rzeczy, którymi się szczyci radziecka ojczyzna. A w największej sali stało wśród żywych kwiatów popiersie Lenina. Mnóstwo ludzi zwiedziło pawilon radziecki podczas trwania wystawy: przychodzili robotnicy, uczeni, pisarze, żołnierze, chłopi, nauczyciele.

Pewnego razu, późnym wieczorem, gdy radziecki pawilon już zamykano, przyszedł jakiś niewidomy. Prowadziła go za rękę kobieta o smutnej twarzy. Doprowadziła niewidomego do popiersia Lenina, sama odsunęła się na bok Niewidomy dotknął ręką popiersia z brązu. Dłoń jego spotkała się z ramieniem Lenina. Wówczas niewidomy zaczął powoli posuwać rękę w górę, dotykając ostrożnie brązu.

Pracownik pawilonu podszedł do kobiety i zapytał: - Kto to jest? Czego chce ten człowiek? Kobieta odpowiedziała: - To mój mąż. Wypaliło mu oczy na wojnie

Pracownik pawilonu przyjrzał się nieznajomemu: zamiast oczu w twarzy jego widniały straszliwe, ciemne doły. Kobieta powiedziała: - Gdyby pan wiedział, jaki on był silny! Niewidomy posuwał coraz wyżej swą chudą dłoń. I oto palce jego musnęły piękne czoło Lenina - a potem znieruchomiały na długo. Wreszcie opuścił rękę. Po twarzy jego wolno spływały łzy.

Kobieta powiedziała: - Nie mogłam mu tego odmówić. Nigdy przecież nie widział portretu Lenina. Niewidomy wciąż jeszcze stał przed popiersiem. Nie ocierał łez. Kilka razy podnosił rękę, dotykał ostrożnie twarzy Lenina i znowu stał nieruchomo, patrząc prosto przed siebie ciemnymi oczodołami. W końcu powiedział: - Teraz widziałem go. Widziałem Lenina".