Wpadka na 100-lecie. Duda zna tylko trzy powstania przeciwko zaborcom

W setną rocznicę odzyskania niepodległości prezydent Andrzej Duda udzielił wywiadu kanałowi M5 węgierskiej telewizji publicznej. Najwięcej miejsca poświęcił wychwalaniu doniosłej roli Kościoła katolickiego w historii i teraźniejszości Polski - "Zawsze byliśmy wspierani przez Kościół Katolicki, który stał na straży tej wolności - o której wspominam - i który był przy Polakach i zawsze był polski". Ale wspomina też o zbrojnej walce o niepodległość w okresie 123 lat zaborów.

Taka znajomość historii Polski to dla głowy państwa trochę wstyd – w tych 123 latach bez trudu da się naliczyć aż sześć powstań, których celem było odzyskanie niepodległości, a jeśli uwzględnić rewolucję 1905 roku - to siedem.

Tylko w bardzo uproszczonej historii Polski mówi się o trzech zrywach zbrojnych w upadłym państwie – zwykle mając na myśli te największe, czyli

• Insurekcję kościuszkowską w 1794 roku,
• Powstanie listopadowe w latach 1830-31,
• Powstanie styczniowe z lat 1863-64.

Nawet jeśli prezydent w stulecie odzyskania niepodległości posługuje się taką uproszczoną wersją historii swojego kraju, to i tak błądzi. Powstanie, którego naczelnikiem był Tadeusz Kościuszko wybuchło jako reakcja na drugi rozbiór Polski. Dlatego nie spełnia kryterium Andrzeja Dudy – wydarzenia miały miejsce w czasie, kiedy skrawek państwa polskiego jeszcze był na mapie.

Tak zostają dwa powstania – listopadowe z 1830 i styczniowe z 1863 roku. Tymczasem, pomiędzy 25 listopada 1795 roku, gdy w Grodnie abdykował Stanisław August Poniatowski, a 11 listopada 1918 roku, który uznaje się za datę odzyskania suwerenności przez Polskę, prób odzyskania niepodległości drogą zbrojną było więcej.

Denisko i Dąbrowski

Już w marcu 1797 roku grupa polskich oficerów, korzystając z tureckiej ochrony powołała do istnienia Związek Wojskowy, na którego czele stanął Joachim Denisko. Ogłoszono akt powstania, zakładający zniesienie podziału ludności na stany i zniesienie pańszczyzny.

26 maja 1797 roku kilkuset żołnierzy pod dowództwem Deniski przekroczyło granicę z Austrią. Tzw. insurekcja Deniski zakończyła się szybko – powstańcy zostali rozbici przez wojska austriackie 30 czerwca pod Dobronowicami.

W 1805 wybuchła wojna między Francją a czwartą już koalicją antynapoleońską. Częścią planu walki Napoleona z Królestwem Prus było zorganizowanie dywersji na tyłach tego państwa – czyli na terenach dawnego Królestwa Polskiego.

W tym celu Napoleon wysłał do Poznania gen. Jana Henryka Dąbrowskiego, weterana powstania 1794 roku. Dąbrowski w odezwie do mieszkańców Poznania stwierdził, że Napoleon pomoże we „wskrzeszeniu państwa, jeśli tylko wykażą Napoleonowi, że są tego warci”.

Wjazd Dąbrowskiego i Józefa Wybickiego do Poznania stał się demonstracją polskich patriotów.

Sposobem docenienia przez Napoleona udziału Polaków w kampanii 1805-1807 było powstanie Księstwa Warszawskiego. Przestało ono istnieć wraz z jego cesarstwem – w miejsce księstwa Kongres Wiedeński 1815 roku powołał połączone z Rosją unią personalną Królestwo Polskie.

Miało ono pewną autonomię, również wojskową, a wcielanie Polaków do armii umożliwiło wybuch kolejnego powstania – Powstania Listopadowego 1830-1831.

Listopadowe dla PiS niewygodne

Gdyby Andrzej Duda dobrze znał historię, to mógłby chcieć je wyprzeć z pamięci, bo jego przyczyny mogą być dla PiS dziwnie znajome.

Zbuntowali się wówczas oficerowie niskiego szczebla – na rdzeniu niespełna 30 tys. żołnierzy wojsk polskich udało się zbudować blisko 150-tysięczną armię, która stoczyła z Rosją regularną wojnę.

Później zaborcy nie popełniali już takich błędów, a geopolityka nie sprzyjała odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Co nie znaczy, że nie próbowano.

Galicja i Wielkopolska

Krótko, bo niespełna dwa tygodnie, trwało powstanie krakowskie w 1846 roku. Była to najbardziej udana część planowanego w latach 40. XIX w. powstania ogólnonarodowego, które zakończyło się klęską jeszcze przed wybuchem, bo spiskowców aresztowano zanim zdążyli ukończyć przygotowania.

W Krakowie powstanie jednak wybuchło. 21 lutego 1846 roku buntownikom udało się wyzwolić Kraków i jego okolice, ale zabrakło broni i planu politycznego, bo zupełnie nie udało się zrealizować planu wciągnięcia do powstania ludności chłopskiej.

W Galicji wiosną 1846 roku wystąpienie ludności wiejskiej przekształciło się w antypaństwową i antyszlachecką rzeź galicyjską. Już 3 marca wojska austriackie znów wkroczyły do Krakowa.

Jeszcze szybciej powstanie 1846 roku upadło w Wielkopolsce (walczono w Poznaniu i wsi Górczyn), na Pomorzu i w Królestwie Polskim. Wątkiem powstania była tzw. Insurekcja pod Tatrami, czyli atak około 30 górali na wojska zaborcze.

Zupełnie pominięta przez Andrzeja Dudę została Wiosna Ludów 1848 roku, w czasie której w Polsce doszło do kolejnych zrywów patriotycznych.

Odzew pozostałych części kraju okazał się znikomy. Wobec przygniatających sił armii pruskiej powstanie zaczęło upadać na raty. 11 kwietnia Komitet Narodowy podpisał ugodę w Jarosławcu, w której zgodził się odstąpić od walki zbrojnej w zamian za obietnice autonomii, ale, ponieważ Prusy nie wywiązały się z umowy, walki trwały jeszcze przez miesiąc – ostatni powstańcy złożyli broń 17 maja.

Powstanie styczniowe, które upadło w październiku 1864 roku, było nie tylko militarną i polityczną klęską, ale również końcem polskiego romantyzmu. W myśleniu politycznym na jakiś czas udało się odejść od przekonania, że sposobem na osiąganie celów politycznych jest walka zbrojna.

W Polsce położyło to kres krwawym zrywom na kilkadziesiąt lat.

Rewolucja 1905 roku

Dopiero przegrana przez Rosję wojna z Japonią w 1904 roku spowodowała odnowienie myślenia o odzyskaniu niepodległości drogą zbrojną. O sojuszu PPS z Japonią marzył Józef Piłsudski, który udał się do Tokio, by zabiegać o powołanie legionu polskiego przy armii japońskiej w zamian za szerzenie przez Polaków dywersji na – z punktu widzenia Japończyków – tyłach państwa Mikołaja II.

To w Japonii jeden jedyny raz w życiu Piłsudski spotkał się i dłużej rozmawiał z liderem Narodowej Demokracji, Romanem Dmowskim, który w Japonii przebywał w celu storpedowania planów wplecenia polskiego powstania w rosyjsko-japońską wojnę.

Skończyło się na tym, że PPS otrzymała od Japonii dużą sumę pieniędzy, ale sojuszu nie zawarto.

Przegrana wojna pogłębiła kryzys gospodarczy w Rosji, czego skutkiem był wybuch rewolucji lutowej 1905. W Królestwie Polskim sprawa poszerzenia autonomii (tego chciała endecja Dmowskiego) lub dążenia do niepodległości (za tym opowiadała się PPS Piłsudskiego) przeplatała się z kluczowymi dla wydarzeń 1905 roku kwestiami socjalnymi, obywatelskimi i narodowościowymi.

Elementy niepodległościowe (przede wszystkim związane z prawem do używania języka polskiego w szkolnictwie, urzędach, oznaczeniach) miały strajki robotnicze, chłopskie i szkolne, w których udział wzięło kilka milionów ludzi.

Endecja zablokowała powstanie

Natomiast mimo usilnych prób PPS („Precz z wojną i caratem! Niech żyje wolny polski lud!”) nie powiódł się plan Józefa Piłsudskiego, by na fali wystąpień robotniczych wywołać w zaborze rosyjskim duże powstanie niepodległościowe.

Przyczyniła się do tego wydatnie endecja Romana Dmowskiego, która ideę równości ludzi, w przeciwieństwie do monarchii absolutnej, uważała za niebezpieczną, więc zwalczała socjalistów.

Kolejne wystąpienia miały miejsce dopiero po 11 listopada 1918 roku. Ludność polska zaczęła się znów buntować - tam, gdzie stawką była możliwość przyłączenia terenów ich zamieszkania do państwa polskiego (Wielkopolska 1918-1919, Sejny 1919, Śląsk 1919-21).