Wyzwania ochrony praw człowieka w Polsce [raport Archiwum Osiatyńskiego]

Debata o tym, jak poprawić ochronę praw człowieka, to rozmowa o wartościach, celach i konkretnych sposobach naprawy Rzeczpospolitej. Archiwum Osiatyńskiego zapytało ekspertki i ekspertów z organizacji społecznych o to, jakie priorytety powinien mieć rząd w kluczowych obszarach.

Zapytaliśmy o:

• zasady procesu reformowania państwa po ośmiu latach erozji demokracji,
• reformę sądów tak, żeby działały sprawniej i lepiej komunikowały się z obywatelami i obywatelkami,
• zmiany prawne i faktyczne działanie instytucji w obszarze wolności zgromadzeń i prawa do informacji,
• działania dotyczące zdrowia reprodukcyjnego, czyli dostępu do legalnej aborcji jako świadczenia medycznego, antykoncepcji, opieki okołoporodowej,
• odpowiedzenie na pokusy władzy i inne wyzwania związane z rozwojem technologii,
• konieczność rewizji przepisów i praktyki dotyczących cudzoziemców.

PRZECZYTAJ RAPORT

Maciej Nowicki z Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka podkreśla, że priorytetem dla rządu powinno być wypracowanie i zakomunikowanie ram procesu reform. Zmiany powinny być przeprowadzone zgodnie z Konstytucją i prawem międzynarodowym. Środki, za pomocą których jest przeprowadzana demokratyczna transformacja 2.0, powinny być oceniane pod względem m.in. konieczności i proporcjonalności. Proces naprawy państwa prawa powinien też opierać się o zasadę społecznej partycypacji. Potrzebna jest społeczna zgoda, przełamanie polaryzacji.

Jarosław Gwizdak z Instytutu Prawa i Społeczeństwa INPRIS, były sędzia, przedstawia praktyczne pomysły na naprawę kondycji sądów w Polsce, a przez to poprawę realizacji prawa obywateli i obywatelek do sądu. Jego zdaniem należy do nich redakcja sądowych pouczeń, zawiadomień i wezwań w sposób zrozumiały, napisany prostym językiem. Poprawa systemu nieodpłatnej pomocy prawnej. Upowszechnienie mediacji, bo każda sprawa rozstrzygnięta poza sądem albo przy jego niewielkim udziale może udrożnić drogę sądową dla pozostałych sporów. Przejście od papieru do zaawansowanej technologii. A także systemowe psychologiczne wsparcie dla sędziów.

Anna Błaszczak-Banasiak z Amnesty International Polska przypomina, że rząd musi chronić protestujących. Także tych, którzy protestują przeciwko rządowi. Dlatego jednym z priorytetów rządu w najbliższych miesiącach powinno być cofnięcie wprowadzonych kilka lat temu ograniczeń wolności zgromadzeń oraz zapewnienie bezpieczeństwa protestującym. Problemem jest też instrumentalne wykorzystywanie prawa karnego do tłumienia wolności zgromadzeń w Polsce. Przeciwdziałanie temu zjawisku jest skomplikowanym procesem, który wymaga zarówno zmian w prawie, jak i zmian w zakresie praktyki jego stosowania. Konieczny jest audyt wszystkich toczących się postępowań wobec obrońców praw człowieka i podjęcie próby wzruszenia tych, które zakończyły się wyrokami skazującymi.

Kamila Ferenc z Fundacji na rzecz Kobiet i Planowania Rodziny FEDERA pisze o prawach reprodukcyjnych. Podkreśla, że w Polsce powinno się zalegalizować aborcję do 12. tygodnia ciąży, a Ministerstwo Zdrowia powinno rozdystrybuować wśród podmiotów leczniczych jednolitą procedurę udzielania świadczeń zdrowotnych w postaci przerywania ciąży i wytyczne w tym zakresie. Do tego należy zapewnić odpowiednią, instytucjonalną edukację personelu medycznego, w szczególności ginekologów i ginekolożek, podnieść standardy opieki okołoporodowej, a także zreformować dostęp do antykoncepcji.

Dorota Głowacka i Wojciech Klicki z Fundacji Panoptykon za pilne wyzwanie uważają stworzenie skutecznego i niezależnego mechanizmu kontroli nad działalnością służb specjalnych. Najnowsze technologie w rękach służb stanowią zagrożenie nie tylko dla prywatności poszczególnych osób, ale także dla bezpieczeństwa i uczciwości procesów demokratycznych. Autorzy apelują o niezależny mechanizm kontroli nad służbami specjalnymi, które mają w rękach najnowsze technologie. Ochrona praw w sieci, w tym w związku z dominacją platform cyfrowych. Odbudowanie zaufania obywateli i obywatelek do tego, że zbierane przez państwo dane są bezpieczne i wykorzystywane zgodnie z przeznaczeniem.

Katarzyna Słubik ze Stowarzyszenia Interwencji Prawnej wyjaśnia, jak zmienić prawo dotyczące cudzoziemców w Polsce. Apeluje, żeby zmienić rozporządzenie MSWiA i ustawę o cudzoziemcach. Wyjaśnia, że Polska nadal będzie miała narzędzia do decydowania, kto jest uchodźcą, a kto może wrócić do kraju pochodzenia. Za priorytetowe uważa też zmiany przepisów o detencji i specustawy, a także rozliczenie funkcjonariuszy stosujących przemoc wobec cudzoziemców i wykonanie wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.

Katarzyna Batko-Tołuć z Sieci Obywatelskiej Watchdog Polska zwraca uwagę, że bez informacji o działaniach władzy nie ochronimy praw człowieka. Jej zdanie konieczna jest nie tylko nowelizacja ustawy o dostępnie do informacji publicznej, ale też poprawienie standardu działania i rozliczalności administracji publicznej, zarówno na szczeblu krajowym, jak i lokalnym. Tak, żeby władza nie ignorowała bezkarnie zapytań obywateli i obywatelek.

PRZECZYTAJ RAPORT

Działania organizacji w latach 2022-2024 dofinansowane z Funduszy Norweskich w ramach Aktywni Obywatele – Program Krajowy.