„Zacieranie granicy między państwem a partią”. OBWE podsumowuje polskie wybory

"Wybory parlamentarne 13 października odbyły się w czasach wzrostu gospodarczego, a także głębokiej polaryzacji politycznej, nasilonej przez nietolerancyjną retorykę oraz kontrowersyjne zmiany legislacyjne i zarzuty korupcyjne wobec urzędników państwowych" - rozpoczyna raport Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE).

Biuro Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka (ODIHR) - instytucja należąca do OBWE - skontrolowała czy przebieg tegorocznych wyborów parlamentarnych był zgodny ze standardami organizacji, międzynarodowymi normami i polskim prawem. Dzień po wyborach opublikowało wstępne wnioski.

Chociaż ODIHR nie miał wielu zastrzeżeń co do ram prawnych oraz samego przebiegu wyborów, zwrócono szczególną uwagę na nieczystą grę partii rządzącej.

"Wybory były dobrze przygotowane, ale stronniczość mediów i retoryka oparta na nietolerancji obecne w kampanii były bardzo niepokojące. Choć wszyscy kandydaci mogli prowadzić kampanię bez przeszkód, wyżsi urzędnicy państwowi wykorzystywali wydarzenia finansowane z publicznych pieniędzy do kreowania kampanijnego przekazu. Prymat partii rządzącej w mediach publicznych jeszcze potęgował tę przewagę".

Nieczysta gra PiS

"Od czasu dojścia do władzy w 2015 roku partia Prawo i Sprawiedliwość (PiS) wprowadziła szereg istotnych zmian w przepisach regulujących sądownictwo i media publiczne, które zwiększyły zakres nominacji politycznych i wpłynęły na postrzeganie tych instytucji jako kontrolowanych przez rząd" - pisze ODIHR i przechodzi do konkretów, zwracając uwagę na:

• stronniczy przekaz mediów publicznych,
• zaangażowanie Kościoła w kampanię,
• retorykę nietolerancji i budowanie klimatu strachu,
• wykorzystywanie funkcji przez urzędników państwowych.

"Kilku wysokich rangą urzędników państwowych, którzy byli jednocześnie kandydatami, podczas finansowanych publicznie wydarzeń związanych z pełnionymi obowiązkami, składało obietnice lokalnego podziału środków publicznych" - informuje ODIHR.

Media publiczne czy partyjne?

"Pluralistyczne, media były wyraźnie podzielone według różnych ideologii politycznych" - czytamy we wnioskach. ODIHR zwraca uwagę na negatywny wpływ polaryzacji medialnej na możliwość dokonania przez wyborców świadomego wyboru i zwraca szczególną uwagę na wyjątkowo stronniczy przekaz mediów publicznych.

Podczas monitorowanego okresu na TVP 1 i TVP info ok. 40 proc. materiałów poświęconych polityce dotyczyło KO, a odpowiednio 6 i 4 proc. PSL. Były to głównie wiadomości o negatywnym tonie. Jeśli chodzi o PiS i rząd, to TVP 1 poświęciło im odpowiednio 17 proc. i 24 proc. politycznych materiałów, a TVP Info 25 proc. i 18 proc. Większość miała pozytywny wydźwięk.

ODIHR zauważa, że kampanijne wydarzenia nie dawały okazji ani do merytorycznej dyskusji ani konfrontacji kandydatów z wyborcami. "Publiczny nadawca zorganizował jedną ogólnokrajową debatę wymaganą przez kodeks wyborczy, w której nie brały udziału żadne kandydatki, i która była ograniczona do 46-minutowej sesji, w której nie było znaczącej dyskusji ani interakcji między kandydatami" - podsumowuje ODIHR.

We wnioskach zwrócono też uwagę na obowiązujące w Polsce sankcje karne za zniesławienie i ograniczony dostęp do informacji publicznej, które zdaniem biura podważają swobodę wypowiedzi i prasy.

"Wielu rozmówców ODIHR wskazywało, że w praktyce prośby o informacje są często przez urzędników państwowych pozostawione bez odpowiedzi, co zmusza media do toczenia długich procedur sądowych i ogranicza dostępność informacji publicznych".

Mowa nienawiści i Kościół w służbie partii

Za szczególnie martwiące uznano obecną w kampanii nietolerancyjną retorykę. Przekaz kampanijny niektórych kandydatów był prowokacyjny ("inflammatory") - stwierdza biuro, wskazując na nacjonalistyczny i homofobiczny przekaz kampanii niektórych polityków oraz mowę nienawiści, które "budowały poczucie zagrożenia i rozbudzały negatywne emocje wobec społeczności LGBT, mniejszości oraz osoby niewyznające religii chrześcijańskiej".

Przykładem przywołanym we wnioskach są wystąpienia prezesa PiS, który "w swoich przemówieniach często stosował homofobiczną retorykę, sugerując, że osoby LGBT stanowią zagrożenie dla rodzin i polskiej tożsamości oraz wzywając wyborców do obrony tradycyjnych wartości przed wpływami Zachodu".

Poza telewizją publiczną propagandę anty-LGBT powielał też często Kościół.

Aktywna rola Kościoła katolickiego w kampanii budziła wątpliwości rozmówców ODIHR co do rozdziału Kościoła od państwa.

Kobiety na drugim planie

"Oprócz kilku czołowych członkiń partii, kobiety nie cieszyły się znaczącą widocznością w kampanii, także w mediach" - czytamy w raporcie.

Podczas gdy na listach do Sejmu, spełniano prawnie określony warunek min. 35 proc. reprezentacji każdej płci, w Senacie kobiety stanowiły tylko 16 proc. kandydatów. Nie ma wymagań dotyczących reprezentacji płci w komisjach wyborczych. W Państwowej Komisji Wyborczej nie ma żadnej kobiety - zauważa biuro.

Osoby z niepełnosprawnościami bez głosu

Zdaniem Biura ograniczona dostępność głosowania korespondencyjnego niekorzystnie wpłynęła na dostępność procesu głosowania dla osób z niepełnosprawnościami. Innym problemem, na który zwrócono uwagę we wnioskach, jest pozbawienie niektórych osób z niepełnosprawnością umysłową prawa do głosowania, co zgodnie z Konwencją ONZ o prawach osób niepełnosprawnych stanowi dyskryminację z powodu niepełnosprawności.

Bez prawa do głosu pozostają też osoby pozbawione wolności, na przekór "międzynarodowym standardom, wcześniejszym rekomendacjom ODIHR oraz wielokrotnej krytyki ze strony RPO i organizacji międzynarodowych".

Zagrożenia dla niezależności administracji wyborczej

Zdaniem biura zmiany w składzie Krajowej Komisji Wyborczej, które wejdą w życie już po wyborach parlamentarnych, mogą zagrozić niezależności administracji wyborczej i nadzorowaniu finansowania kampanii.

Biuro zwraca uwagę, że to m.in. na podstawie raportów KKW oraz Prokuratora Generalnego Sąd Najwyższy zatwierdza wyniki wyborów. W tym kontekście ODIHR przypomina o niebezpieczeństwie związanym ze zmianami w procedurze powoływania sędziów Sądu Najwyższego: "Zmiany te razem z połączoną funkcją Prokuratora Generalnego i Ministra Sprawiedliwości, odbiegają od domniemanej niezależności podmiotów odpowiedzialnych za zatwierdzanie wyników wyborów i rozstrzyganie wyborczych sporów".

[Taken together with the merged function of the Prosecutor General and the Minister of Justice, these changes detract from the perceived independence of the entities responsible for the validation of election results and adjudication of other election-related disputes.]

Raport w języku angielskim można przeczytać pod tym adresem.