Rok 2017 w sondażach. Jesienią PiS zdobył szczyt, ale grudzień przyniósł bezprecedensową korektę: przewaga nad opozycją spadła o połowę

Zamiana premier na premiera, nowy rząd (o ile będzie) i katastrofa europejska po uruchomieniu art. 7 tworzą nową sytuację. Reakcji opinii publicznej jeszcze nie znamy, ale w końcówce roku przewaga PiS nad połączonymi siłami PO i N zmalała równo o połowę: wg CBOS z 25 pkt proc. na 12 pkt., a według Kantar Millward Brown z 20 pkt na 10. Może to tylko solidna korekta jesiennego trendu wzrostu PiS, ale może coś więcej - odwrócenie trendu.

Spróbujmy bardziej systematycznie

Nie ma chyba drugiej podobnie niefachowo obsługiwanej przez media dziedziny jak sondaże. Co i rusz słyszymy o rekordowym poparciu (na ogół PiS), o spadkach notowań (zwykle PO) "w porównaniu z poprzednim badaniem" (zwykle miesiąc wcześniej, bez szacowania dłuższych trendów) a obok tradycyjnych metod pojawiają się internetowe panele badawcze. W dodatku tabloidy - a ostatnio także TVP - podają wyniki z wyłączeniem osób niezdecydowanych, na czym najbardziej zyskuje największy, czyli PiS (o tym dalej).

Zestawienia wyników dwóch renomowanych pracowni, jakie przygotowaliśmy pomogą uporządkować cały ten obraz i zbliżyć do odpowiedzi na kluczowe pytanie: czy PiS faktycznie rośnie, a opozycja karleje? Prześledzimy zmiany poparcia PiS i jego dwóch głównych rywalek PO i N. w dwóch renomowanych pracowniach (o notowaniach Kukiz'15 i pozostałych partii - napiszemy osobno).

CBOS robi comiesięczne badania metodą bezpośrednią, wysyłając ankietera/kę do domu osoby badanej. Kantar Millward Brown bada telefoniczne (aby mieć więcej danych dołączyliśmy trzy sondaże Kantar Public, siostrzanej agencji).

Będziemy analizowali je osobno, bo - jak uważa wielu socjologów - dwie metody dają inne wyniki. Metoda bezpośrednia, w której ankieter jest postrzegany jak przedstawiciel jakiegoś oficjalnego "systemu" może u niektórych badanych budzić obawy i konformistyczne odruchy i w efekcie zawyżać poparcie dla partii rządzącej. Ten efekt nie występuje w bardziej anonimowym sondażu telefonicznym, który jest bliższy normalnej luźnej wymianie poglądów.

Dlatego w sondażach CBOS lepiej wypadają partie sprawujące władzę, a ten efekt może występować silniej w przypadku partii, która tak atakuje swoich przeciwników.

Gdy pyta ankieter PiS rośnie w siłę, przez telefon zyskuje opozycja

Tak jest także wtedy, gdy badamy dłuższe trendy: bezpośrednia metoda CBOS daje wyższe notowania PiS niż telefoniczny sondaż Kantar Millward Brown (uzupełniony o trzy badania siostrzanej Kantar Public).

Wystarczy rzucić okiem na oba wykresy. Czerwona linia PiS według CBOS od wyborów do dziś rozciąga się ponad fioletowym pomiarem sumy PO + N. Krzywe spotykały się ledwie dwa razy, ale to było w 2016 roku. W kończącym się dziś 2017 roku notowania PiS wahają się od 37 proc. (w styczniu i marcu) do 47 proc. w październiku. Przewaga PiS nad sumą fioletową sumą PO i N, waha się od 5 pkt proc. w kwietniu aż do 25 pkt proc. w październiku.

W badaniu telefonicznym jest odwrotnie od wyborów aż do lipca 2017 fiolet opozycji liberalnej góruje nad czerwienią PiS, odwraca się to dopiero w drugiej połowie 2017 roku.

PiS uzyskuje najwyższe notowanie w końcu września, ale sięga ono "tylko" 43 proc., najsłabsze jest końcu marca - 31 proc.

Ogólnie rzecz biorąc, metoda bezpośrednia daje rządzącym premię 5 do 10 pkt proc. dodatkowej przewagi nad liberalną parą opozycji.

Obie sondażownie rzetelnie mierzą poparcie dla partii, ale odmienny sposób badania sprawia, że uzyskują - systematycznie - nieco inne wyniki. Analizować trendy można zatem w obu przypadkach, ale odrębnie (niestety media nie zwracają uwagi na metodę i bombardują nas rozbieżnymi notowaniami, nawet w sondażach tej samej pracowni).

Analiza giełdowa, czyli na tropie trendów

Po tych zastrzeżeniach można już spojrzeć na dynamikę partyjnego poparcia. Trudno się połapać w falujących wykresach, a część wahań jest po prostu przypadkowa, wynika z niemożliwego do uniknięcia błędu pomiaru.

Dlatego użyjemy metody analityków giełdowych, która pozwala wychwytywać trendy. Zaznaczają oni na wykresach tzw. szczyty (gdy notowania osiągają wyższe wartości) i dołki (gdy spadają niżej). A następnie sprawdzają, jak zmienia się poziom kolejnych szczytów i dołków. Jeżeli się nie zmienia, to trendu nie ma, są tylko wahania. Aby nie zamęczać Czytelników nadmiarem informacji na wykresach zaznaczamy tylko szczyty, dołki potraktujemy opisowo.

PiS słabszy wiosną, szczytował jesienią

W sondażu CBOS (wykres poniżej) widać, że poparcie dla PiS po grudniowym kryzysie parlamentarnym 2016 roku i demonstracjach pod Sejmem nieco spadło do poziomu 36 proc. w grudniu i 37 proc. w styczniu 2017, czyli mniej więcej tyle, ile PiS miało w wyborach (niecałe 38 proc.). Od tego czasu kolejne szczyty są jednak coraz wyższe: w lutym 40 proc., w czerwcu 42 proc., w październiku aż 47 proc.

W listopadzie i grudniu nastąpił tu zjazd na poziom 45 i 41 proc. Zamieszanie z wymianą premiera i katastrofa w UE dopiero dadzą o sobie znać w sondażu styczniowym. Zobaczymy, czy notowania się odbiją, czy przeciwnie będą szukały kolejnego dołka i na jakim poziomie: powrotu do wyniku wyborczego, czy niżej.

Do tej pory najgłębszy w sondażach CBOS był dołek w marcu i kwietniu, po brukselskiej kompromitacji z wyborem Tuska - 37 proc. Był też "dołeczek" w lipcu, gdy trwało zamieszanie z reformą sądownictwa, ale samo badanie zostało zrobione przed falą protestów pod hasłem "wolne sądy". Grudniowe 41 proc. to wciąż znacznie więcej, spółka PiS ma jeszcze spory zapas.

W sondażach Kantar Millward Brown (wykres niżej) dynamika notowań PiS jest podobna jak w CBOS, tyle, że liczby niższe, a dołek wiosenny głębszy. Notowania PiS z poziomu 38-39 proc. po kryzysie grudniowym spadają w kwietniu, maju i czerwcu o 6-7 pkt proc. A 30 marca 2017 dochodzi do sondażowego spotkania: PO (29 proc.) statystycznie dogania PiS (31 proc.). W kwietniu PO (34 proc.) zyskuje nawet optyczną przewagę nad PiS (32 proc.).

Dwa sondaże lipcowe pozwalają wychwycić krótkotrwały efekt protestów w obronie sądów: spadek z 36 na 32 proc. oznacza dołek na poziomie po Brukseli (31-32 proc.), czyli notowanie niższe niż wynik wyborczy.

Potem jednak PiS odbudowuje poparcie i wspina się na najwyższy do tej pory szczyt 43 proc. w październiku 2016. To ten sam efekt co 47 proc. wierzchołek w CBOS w końcu września. Dalej notowania falują, ale w drugiej połowie grudnia spadają osiągając dokładnie poziom wyborów.

Opozycja liberalna - słaba jesień, grudniowe odbicie

W sondażu CBOS PiS cały czas góruje nad łącznym poparciem PO i Nowoczesnej. Ta przewaga rośnie aż do gigantycznego poziomu 25 pkt proc. w jesiennym szczycie PiS. Coś się jednak przełamuje w grudniu, przewaga spada o połowę i wynosi już "tylko" 12 pkt proc. To największa taka zmiana w dwuletniej historii badań CBOS.

Notowania PO + .N osiągają kolejne dołki w styczniu i czerwcu (po 25 proc.), jesienią schodzą jeszcze niżej - do 22 proc. Grudzień przynosi odbicie do 29 proc., prawie tyle co po brukselskim sukcesie Tuska.

Metoda telefoniczna Kantar Millward Brown daje od wyborów niewielką (maksymalnie 10 pkt) przewagę opozycji nad PiS, choć dwukrotnie PiS rywali dogania. Zawirowania brukselskie i protesty lipcowe wzmacniają opozycję, ale od lipca połączone siły PO i Nowoczesnej są w odwrocie, tracą aż 20 pkt proc. Ale koniec roku przynosi korektę podobną jak w sondażach CBOS: z 20 pkt robi się "tylko" 10.

Według CBOS Platforma ma swój szczyt po brukselskim szczycie (26 proc.), potem równo zjeżdża aż na 18 proc. w początkach grudnia. Podobnie w Kantar Millward Brown, tyle że PO wyżej się wspina (34 proc. w kwietniu) i gwałtowniej zjeźdża - do ledwie 14 proc. Ale na sam koniec roku odbija się do poziomu 20 proc.

O losie Nowoczesnej przesądził sylwestrowy wyskok Ryszarda Petru: i w CBOS, i w Kantar z zimowych notowań 2016/2017 rzędu 20 proc. i więcej, została wiosną jedna trzecia. W sondażu CBOS, tuż po zmianie lidera Petru na liderkę Lubnauer, następuje skok notowań z 5 na 11 proc. W badaniu telefonicznym ten efekt nie wystąpił, trudno powiedzieć czemu.

Poparcie partyjne jest zapewne wyższe, ale nie wiadomo, o ile

W obu wykresach podajemy wyniki takie, jak uzyskały pracownie, tj. z uwzględnieniem odpowiedzi "trudno powiedzieć lub jeszcze nie wiem" [na kogo zagłosuję].

Jakaś część głosów osób zdecydowanych na udział w wyborach nie została zatem uwzględniona, a to oznacza, że poparcie dla poszczególnych partii mogłoby "w realu" być wyższe. Nie da się jednak rzetelnie stwierdzić, czy ci niezdecydowani ostatecznie zagłosowaliby, a jeśli tak, to na kogo.

To o tyle ważne zastrzeżenie, że tabloidy (dla lepszego efektu) i TVP (zapewne, by przedstawić wyższe poparcie PiS) liczą poparcie wyłącznie wśród osób "podwójnie zdecydowanych" i na udział w wyborach, i na wybór konkretnej partii. To oczywiście zawyża poparcie wyborcze wszystkich partii, większym bardziej spektakularnie. Inna prezentacja wyników miesza ludziom w głowach, czasem bardzo miesza - jak wtedy, gdy 13 grudnia "Fakt" ogłosił, że według badań Kantar Public na PiS chce głosować 50 proc. , choć w zamówionym przez "Fakt" sondażu wybór partii Kaczyńskiego zadeklarowało tylko 41 proc. Aż 17 proc. badanych deklarujących udział w wyborach nie potrafiło jednak wskazać żadnej partii. Policzenie poparcia PiS wśród pozostałych 83 proc. zdecydowanych dało piorunujący efekt prawie 50 proc.