500 plus to za mało, by Polska przestała się wyludniać. Nawet jeśli kobiety zaczną więcej rodzić

W 2016 r. urodziło się 13 tysięcy dzieci więcej niż w roku poprzednim. Media donoszą, że na oddziałach położniczych brakuje miejsc. Minister Rafalska zapowiada, że to dopiero początek, i ze w 2017 r. liczba urodzonych dzieci przekroczy 400 tys. Czy 500 plus odwróci negatywne trendy demograficzne?

O co chodzi z tą demografią?

Dla demografów stanem pożądanym jest prosta zastępowalność pokoleń. Termin ten oznacza, iż w długim okresie liczba urodzeń i zgonów jest jednakowa, a zatem liczba ludności pozostaje bez zmian. Nie zmienia się również struktura ludności według wieku: liczba dzieci i młodzieży, osób w wieku średnim oraz osób starszych pozostaje stała.

To wielkość, która określa przeciętną liczbę urodzonych dzieci przez jedną kobietę w wieku, kiedy może ona ze względów biologicznych mieć potomstwo (15-49 lat).

Gdy w dłuższym okresie dzietność znacząco spada poniżej poziomu zapewniającego zastępowalność pokoleń, to zmienia się struktura ludności – więcej jest osób starszych, którzy już nie pracują i wymagają często opieki, mniej osób pracujących, mogących zapewnić byt materialny nie tylko sobie ale i starszemu pokoleniu.

Takie zmiany powodują, że gospodarka rozwija się wolniej a jednocześnie coraz trudniej jest pokoleniu osób w wieku aktywności zawodowej unieść ciężar zobowiązań ekonomicznych i opiekuńczych wobec starszego pokolenia.

Nie wystarczy krótki baby boom

Poprawa musi mieć charakter stały. Już w latach 60. poprzedniego wieku współczynnik dzietności w polskich miastach nie gwarantował prostej zastępowalności pokoleń. W całej Polsce zaczął spadać w drugiej połowie lat 80., jednak do początków transformacji, dzięki utrzymującej się wysokiej dzietności na wsi, sytuacja demograficzna nie pogarszała się drastycznie.

Pod koniec lat 90. współczynnik dzietności w Polsce obniżył się do poziomu zwanego przez demografów bardzo niską dzietnością (poniżej 1,5), co oznacza, że przywrócenie prostej zastępowalności pokoleń jest bardzo trudne i wymaga bardzo długiego czasu.

Coraz mniej jest bowiem kobiet, które mogą urodzić dzieci – nawet jeśli zdecydują się na większa liczbę potomstwa, to dzieci będzie i tak zbyt mało, by zahamować szybkie zmiany struktury wiekowej ludności.

Ponadto, społeczeństwa przyzwyczają się do małych rodzin, odwrócenie tych zmian kulturowych jest bardzo trudne. Takie zjawisko występuje we Włoszech czy w Austrii – w Polsce jeszcze nie.

Polacy cały czas chcą mieć dzieci. Gdyby realizowali swoje plany – nie mielibyśmy problemów z zapewnieniem zastępowalności pokoleń. Ciągle jeszcze w wieku, kiedy można decydować się na dziecko, jest pokolenie wyżu z lat 80. Jednak kolejne pokolenia kobiet są już dużo mniej liczne.

Nie chodzi jednak tylko o to. Ważne jest również by kolejne, mniej liczne pokolenia chętniej decydowały się na pierwsze i kolejne dzieci.

Chodzi zatem o to, by następował trwały wzrost dzietności. Tylko w ten sposób Polska może w długim okresie odzyskać stabilność demograficzną.

Czy wzrost liczby urodzeń w 2016 roku to zwiastun pozytywnego trendu?

Doświadczenie pokazuje, że zwiększenie liczby urodzeń w jednym lub paru latach nie gwarantuje stałej poprawy.

Przypomnijmy,

• w 2008 roku liczba urodzeń żywych wzrosła o blisko 27 tys. w stosunku do roku poprzedniego,
• w 2009 roku o jeszcze o 3 tys. ,
• ale w kolejnym spadła o ponad 4 tys.,
• a w 2011 urodzeń było już o prawie 25 tys. mniej niż w roku poprzednim.

Wzrost urodzeń, który nastąpił w latach 2005-2009, przypisuje się na ogół opóźnionej realizacji planów prokreacyjnych dzieci powojennego baby boomu.

Również w 2014 roku urodziło się o 6 tys. dzieci więcej niż rok wcześniej, ale w kolejnym roku (2015) już o tyle samo mniej. Zatem

Obserwowanie liczby urodzeń w warunkach gwałtownych zmian demograficznych na niewiele się zda.

ponieważ w okres płodności wchodzą coraz mniej liczne roczniki kobiet urodzonych w ostatnich 25 latach.

Informację o tym, czy i jakim stopniu następuje poprawa, dostarczają współczynniki dzietności, one bowiem odzwierciedlają liczbę urodzonych dzieci w relacji do liczby kobiet, które mogą te dzieci urodzić.

Obecnie współczynnik dzietności w Polsce waha się w okolicach 1,3. Prognozy pokazują, że

Prognoza liczby urodzeń w Polsce w latach 2015-2060, rosnący współczynnik dzietności do poziomu 1,68 w 2060 r.

Źródło: Eurostat

Czy 500 plus to zloty środek na dzietność?

Nie ma jednego, złotego środka na to, by osiągnąć i utrzymać dzietność na poziomie pozwalającym utrzymać równowagę demograficzną.

Co prawda z doświadczeń takich krajów jak kraje skandynawskie, czy Francja wynika, że polityka rodzinna skierowana na usuwanie barier dzietności przynosi efekty, ale warunkiem długotrwałych pozytywnych trendów jest jej kompleksowość i stabilność.

Polska od kilku lat taką politykę buduje. Przypomnijmy: zrealizowanie za rządów PO-PSL działania ułatwiające godzenie pracy z obowiązkami domowymi. Takie jak

• roczny, elastyczny urlop rodzicielski,
• urlop ojcowski,
• ogromna poprawa w dostępie do przedszkoli,
• przedszkole za złotówkę, czy
• opłacanie z budżetu państwa składek emerytalnych za osoby wychowujące dzieci do lat 3,
• uruchomienie programu tworzenia żłobków, klubów dziecięcych i opiekunów dziennych dla najmłodszych dzieci.

Ale również działania wspierające materialnie rodziny z dziećmi, takie jak

• reforma ulg podatkowych, zwiększająca pomoc dla rodzin biedniejszych i z większą liczbą dzieci,
• ogólnopolska i samorządowe karty dużych rodzin czy też
• roczne wsparcie finansowe dla matek lub ojców, którzy przed urodzeniem dziecka nie pracowali lub z innych powodów nie mają prawa do zasiłku macierzyńskiego,
• uruchomiono również pod koniec kadencji program budowy mieszkań na wynajem.

Do tego rząd PIS dołożył 500 plus.

Jednak nadal wiele jeszcze brakuje by uznać budowę za ukończoną.

• Do żłobków ustawiają się ogromne kolejki,
• Niewielu pracodawców oferuje elastyczny czas pracy dostosowany do potrzeb rodziców,
• Wiele młodych osób boryka się z problemem mieszkaniowym.

Dlatego wzrost liczby urodzeń nie powinien zwalniać z potrzeby dalszych działań. A ewentualny sukces trzeba przypisać również poprzednikom.