Aileen Donnelly - sędzia, która zatrzymała PiS. Feministka, lesbijka, obrończyni praw człowieka. Czarny sen polskiej prawicy

Kim jest irlandzka sędzia Wysokiego Trybunału (High Court) Aileen Donnelly, która odmówiła wykonania Europejskiego Nakazu Aresztowania, powołując się na naruszenie praworządności w Polsce?

Sędzia Donnelly podjęła precedensową decyzję o wstrzymaniu wydania Polaka ściganego Europejskim Nakazem Aresztowania. Ma wątpliwości, czy w związku z PiSowskim demontażem niezawisłego sądownictwa Artur C. będzie miał szansę na sprawiedliwy proces. Sprawa o tyle kontrowersyjna, że 41-letni Polak oskarżony jest o międzynarodowy handel narkotykami, wydano za nim aż trzy listy gończe. Ale sędzia Donnelly ma doświadczenie w bronieniu praw człowieka i praw obywatelskich wszystkich, również tych, którym większość zazwyczaj tych praw odmawia.

Sędzia Donnelly nakazała najpierw zbadać warunki panujące w więzieniach w Wielkiej Brytanii, gdzie miał być sądzony oskarżony. Oskarżony powoływał się na art. 3 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, który zabrania "nieludzkiego lub poniżającego traktowania". Argumentował, że w związku z jego problemami zdrowotnymi oraz przestępstwem, za które mógłby być skazany, jego zdrowie i życie byłoby zagrożone w więzieniu Maghaberry, gdzie miałby być osadzony.

Sędzia Donnelly nakazała dalsze zbadanie sprawy. Powołała się na raport roczny z więzienia Maghaberry z 2016 roku, który stwierdzał, że pomimo pewnej poprawy, poziom przemocy nadal pozostaje "na zbyt wysokim poziomie", bezpieczeństwo więźniów nie jest więc zagwarantowane.

Wysoki Trybunał jest drugim w hierarchii sądem w Irlandii (nad nim jest tylko Sąd Najwyższy - Supreme Court). Ocenia zgodność ustaw z Konstytucją (z wyjątkiem ustaw skierowanych już do Sądu Najwyższego przez prezydenta Irlandii), jako jedyny rozpatruje sprawy przysposobienia dzieci oraz wnioski o ekstradycję. Sędziowie Wysokiego Trybunału są nieusuwalni.

Pierwsza homoseksualna sędzia w katolickim kraju

Jest pierwszą i jedyną sędzią Wysokiego Trybunału, która otwarcie mówi o swojej homoseksualnej orientacji w katolickim kraju, gdzie wprawdzie od listopada 2015 legalne są małżeństwa jednopłciowe, ale nadal zabroniona jest aborcja. W krótkim filmie, który nakręciła z okazji Coming Out Week, czyli w wolnym tłumaczeniu Tygodniu Wychodzenia z Szafy, organizowanego przez University College Cork, sędzia Donnelly mówi:

To nie jest przypadek wszystkich – dlatego decyzja o tym, czy ten aspekt życia ma pozostać prywatny, czy nie, powinna być podejmowana przez każdego i każdą indywidualnie. Każda decyzja powinna być szanowana".

Sędzia Donnelly jest absolwentką University College w Dublinie i King's Inn. W 1988 roku otrzymała kwalifikacje zawodowe do bycia prawnikiem (ang. barrister – obok solicitora jeden z dwóch rodzajów prawników w systemie anglosaskim). Między 1996 a 2002 rokiem była współprzewodniczącą Irlandzkiej Rady Wolności Obywatelskich. Sędzią Wysokiego Sądu została w 2014 roku.

W związku z naruszeniem praworządności w Polsce ograniczone jest prawo do sprawiedliwego procesu?

Upraszczając, chodzi o to, że sędziowie krajów członkowskich UE ufają wyrokom, procedurom i decyzjom podejmowanych w innych krajach członkowskich tak samo, jak swoim. Inaczej nie mogłaby funkcjonować europejska przestrzeń prawna. Tymczasem sędzia Donnelly ma wątpliwości co do prawidłowości procesu, w którym sądzony byłby oskarżony o handel narkotykami w Polsce w związku z naruszeniem praworządności. Dlatego problemy z niezależnością sądów polskich mogą mieć wpływ na zasadę wzajemnego zaufania – sądy i organy innych krajów członkowskich mają podstawy, żeby przestać ufać polskiemu systemowi sądownictwa. To z kolei miałoby wpływ na funkcjonowanie wielu obszarów prawa unijnego: rynku wewnętrznego Unii Europejskiej, współpracy sądowej w sprawach cywilnych, np. uznawanie wyroków w sprawie o zapłatę wobec zagranicznego przedsiębiorstwa, czy właśnie europejskiego nakazu aresztowania.

Donnelly napisała w swojej decyzji: „Sąd stwierdza, na podstawie przedstawionych informacji, że praworządność w Polsce jest systematycznie niszczona na skutek skumulowanych zmian legislacyjnych w ostatnich dwóch latach”. Sędzia Donnelly ma wątpliwości, czy naruszenie zasady praworządności w Polsce prowadzi do tak dużego zachwiania zaufania do polskiego wymiaru sprawiedliwości, że może stanowić podstawę do odmowy wydania ściganego Polaka. Sędzia tego nie przesądza. Czy tak jest – ma stwierdzić Trybunał Sprawiedliwości, któremu Aileen Donnelly zamierza zadać tzw. pytanie prejudycjalne, instytucję prawa, którą wprowadził traktat o UE. Sąd kraju członkowskiego w razie wątpliwości dotyczących „ważności i wykładni aktów wydanych przez instytucje, organy lub jednostki organizacyjne UE” może zwrócić się z pytaniem do Trybunału Sprawiedliwości.

Naszym zadaniem jest podważanie barier

W emocjonalnym przemówieniu, które wygłosiła w University College w Dublinie jako zasłużona absolwentka mówiła obecnym studentom: "W trakcie studiów na UCD nigdy nie myślałam, że pewnego dnia zostanę sędzią – a co dopiero sędzią Wysokiego Trybunału! Kobiet-sędziów w tamtym czasie w ogóle było bardzo mało. Nie chodziłam też do prywatnej szkoły, a jeden z moich kolegów dziwił się moim wyborem kariery, mówiąc mi, że przecież nie mam żadnych kontaktów. Nawet później, kiedy już zostałam prawnikiem, w głowie mi się nie mieściło, że lesbijka może zasiąść w ławie sędziowskiej. Na szczęście te bariery zostały pokonane.

To strukturalne nierówności, które mogą ograniczać potencjał osób, które mają talent i ciężko pracują. Kobiety nadal często napotykają na swojej ścieżce kariery szklany sufit, a osoby bez pieniędzy lub kontaktów mogą mieć problemy z rozwojem swojej kariery. Naszym zadaniem jest kwestionowanie tych barier zarówno na poziomie instytucjonalnym, jak i indywidualnym".