Komitet Psychologii PAN do polityków: nie posługujcie się krzywdzonymi dziećmi

Publikujemy wspólne stanowisko Komitetu Psychologii PAN oraz naukowych towarzystw psychologicznych w sprawie społecznej odpowiedzialności w komunikowaniu o doświadczeniach traumatycznych dzieci, w tym w szczególności o przypadkach przestępstw o charakterze seksualnym (tytuł i śródtytuły od redakcji).

Niebezpieczeństwo wtórnej wiktymizacji

Narażenie dzieci na traumę, w tym przemoc seksualną, jest jednym z najpoważniejszych problemów mających rozległe konsekwencje dla dobrostanu jednostek oraz zdrowia publicznego na świecie. Według najbardziej aktualnych szacunków (Moody i in., 2018), problem przemocy seksualnej wobec dzieci, w różnych formach, dotyka w krajach europejskich około 14% dziewczynek i 6% chłopców. Sprawcy tego typu przestępstw pochodzą z różnych środowisk, a przemoc seksualna może mieć miejsce zarówno wewnątrz rodziny, jak i poza nią.

Doświadczenie przemocy seksualnej w dzieciństwie ma swoje długotrwałe, negatywne skutki dla funkcjonowania i zdrowia osób nim doświadczonych (Oddone Paolucci, Genuis i Violato, 2001). Wśród czynników zwiększających prawdopodobieństwo obniżenia dobrostanu w przyszłości wskazuje się narażenie na wtórną wiktymizację, czyli ponowne doświadczanie przez ofiarę przestępstwa jego negatywnych konsekwencji ze strony otoczenia.

W przypadku dzieci, a szczególnie nastolatków, dla których przynależność do grupy oraz akceptacja przez rówieśników mają krytyczne znaczenie dla prawidłowego rozwoju i równowagi emocjonalnej, doświadczenie wtórnej wiktymizacji może pogłębić i tak dramatyczne skutki przemocy seksualnej (Hébert i in., 2016).

Szczególna rola dziennikarzy

Wiedza dotycząca przeciwdziałania wtórnej wiktymizacji jest powszechnie dostępna i znalazła przełożenie na procedury stosowane w postępowaniu policji, prokuratury i sądów. Należy zaznaczyć, że badania (Tandon, 2007) wskazują na szczególną rolę dziennikarzy w przypadku informowania o przestępstwach popełnionych na małoletnich, gdyż to właśnie

Kluczowe znaczenie mają tutaj kwestie zupełnie podstawowe — empatia wobec cierpienia dzieci, traktowanie ich z szacunkiem, respektowanie ich godności, zachowanie poufności, uwrażliwienie na możliwe szkodliwe następstwa. To te obszary wskazuje jako zasadnicze dla pracy dziennikarzy The Dart Center for Journalism and Trauma (www.dartcenter.org), organizacja powstała w celu kształcenia w zakresie relacjonowania o zdarzeniach traumatycznych.

WHO zaleca unikać skandalizacji

W niektórych przypadkach jedną ze skrajnych konsekwencji przemocy seksualnej wobec dziecka może być jego śmierć (np. samobójcza). Sposób informowania o takich zdarzeniach również powinien wpisywać się ogólnie przyjęte standardy. Liczne badania (np. Phillips & Carstensen, 1986; Niederkrotenthaler i in., 2020) pokazały, że

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) w 2016 roku opublikowała zalecenia dla mediów, powołując się na 50 lat badań nad imitacją i naśladownictwem (Bandura, Ross i Ross, 1963). Wytyczne WHO zalecają m.in. unikanie skandalizacji i rzucających się w oczy nagłówków, ograniczenie wykorzystania zdjęć i filmów wideo oraz zachowanie szczególnej ostrożności w przypadku zdarzeń z udziałem osób publicznych (Meindl i Ivy, 2017).

Dobro pokrzywdzonych dzieci

Choć współczesnych Polaków wiele różni, nadal dla większości z przedstawicieli naszego społeczeństwa, jedną z nadrzędnych grup wartości pozostaje rodzina, w tym ochrona dzieci (CBOS, 2020). Biorąc pod uwagę przywoływaną w tym stanowisku wiedzę dotyczącą konsekwencji przemocy seksualnej oraz nieprawidłowego sposobu informowania o tego rodzaju przestępstwach, apelujemy do przedstawicieli wszystkich uczestników debaty publicznej, a zwłaszcza mediów o powściągliwość w przekazywaniu informacji o przypadkach krzywdzenia dzieci. Apelujemy o podchodzenie do tych niezwykle delikatnych spraw z dyskrecją, empatią i wrażliwością.

Jednocześnie apelujemy do przedstawicieli organizacji politycznych o zaniechanie posługiwania się medialnymi opisami krzywdzenia małoletnich w aktualnych rozgrywkach politycznych. Choć spory polityczne bywają związane z ostro formułowanymi poglądami i często są bezpardonowe, to wierzymy, że da się wskazać takie obszary, które z tej perspektywy powinny być wyłączone. Z całą pewnością jednym z nich jest dobro pokrzywdzonych dzieci.

Prof. dr hab. Michał Harciarek, Przewodniczący Komitetu Psychologii PAN

Prof. dr hab. Przemysław Bąbel, Przewodniczący Polskiego Towarzystwa Psychologii Behawioralnej

Dr hab. Małgorzata Dragan, prof. UW, Przewodnicząca Polskiego Towarzystwa Badań nad Stresem Traumatycznym Dr hab. Tomasz Grzyb, prof. USWPS, Przewodniczący Polskiego Stowarzyszenia Psychologii Społecznej

Dr hab. Beata Krzywosz-Rynkiewicz, prof. UWM, Przewodnicząca Polskiego Stowarzyszenia Psychologii Rozwoju Człowieka

Dr Katarzyna Orlak, Przewodnicząca Polskiego Towarzystwa Psychologicznego Agnieszka Tousty-Ingielewicz, Przewodnicząca Polskiego Towarzystwa Terapii Poznawczej i Behawioralnej

Cytowane badania:

Bandura A., Ross D., Ross S. A. (1963). Imitation of film-mediated aggressive models. Journal of Abnormal Social Psychology, 66 (1), 3–11.

CBOS (2020). Badanie: Aktualne problemy i wydarzenia. https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2020/K_160_20.PDF (dostęp 8 marca 2023)

Hébert, M., Cénat, J. M., Blais, M., Lavoie, F., & Guerrier, M. (2016). Child sexual abuse, bullying, cyberbullying, and mental health problems among high schools students: a moderated mediated model. Depression and anxiety, 33(7), 623-629.

Oddone Paolucci, E.,, Genuis, M. L., & Violato, C. (2001). A meta-analysis of the published research on the effects of child sexual abuse. The Journal of psychology, 135(1), 17-36.

Meindl, J. N., & Ivy, J. W. (2017). Mass Shootings: The Role of the Media in Promoting Generalized Imitation. American Journal of Public Health, 107(3), 368–370.

Moody, G., Cannings-John, R., Hood, K., Kemp, A., & Robling, M. (2018). Establishing the international prevalence of self-reported child maltreatment: a systematic review by maltreatment type and gender. BMC public health, 18(1), 1-15.

Niederkrotenthaler, T., Braun, M., Pirkis, J., Till, B., Stack, S., Sinyor, M., ... & Spittal, M. J. (2020). Association between suicide reporting in the media and suicide: systematic review and meta-analysis. Bmj, 368.

Phillips, D. P., & Carstensen, L. L. (1986). Clustering of teenage suicides after television news stories about suicide. New England journal of medicine, 315(11), 685-689.

Tandon, N. (2007). Secondary victimization of children by the media: an analysis of perceptions of victims and journalists. International Journal of Criminal Justice Sciences, 2(2), 119-135.

Na zdjęciu: znicz na pylonie przed wejściem do Radia Szczecin.