Bodnar: Stworzymy “kodeks pracy operacyjnej” służb

Adam Bodnar przedstawił w Senacie 22 maja 2024 roczną informację Prokuratora Generalnego o liczbie osób, wobec których była stosowana kontrola operacyjna. Chodzi m.in. o podsłuchiwanie i nagrywanie rozmów przez policję i inne służby. Sprawozdanie ministra Bodnara obejmowało także dane dotyczące używania Pegasusa.

W 2023 roku wszystkie uprawnione służby skierowały 5973 wnioski o zezwolenie na podjęcie kontroli operacyjnej. Sądy zezwoliły na kontrolę 5835 osób. Odmówiły jedynie w przypadku 22 osób, a wobec 116 osób na kontrolę nie wyraził zgody prokurator.

Prokuratura bardziej czuła niż sądy

W 2023 roku z dziesięciu uprawnionych do kontroli operacyjnej służb siedem skorzystało ze swoich uprawnień:

• Policja – 5233 wnioski (odmowa sądu – 12 osób, odmowa prokuratora – 104 osoby)
• ABW – 220 wniosków (odmowa sądu – 1 osoba, odmowa prokuratora – 2 osoby)
• CBA – 145 wniosków (odmowa prokuratora – 6 osób)
• Straż Graniczna – 114 wniosków (brak odmów)
• Żandarmeria Wojskowa – 78 wniosków (odmowa prokuratora – 1 osoba)
• Krajowa Administracja Skarbowa – 34 wnioski (odmowa prokuratora – 2 osoby)
• Służba Kontrwywiadu Wojskowego – 32 wnioski (odmowa prokuratora – 2 osoby)

– Poważnym powodem do zaniepokojenia jest to, że cały czas utrzymuje się wysoki poziom zatwierdzania zgód przez sądy. W trochę mniejszym stopniu ten problem dotyczy prokuratury. Można wręcz powiedzieć, że prokuratura jest bardziej czuła, jeśli chodzi o te wnioski – mówił Bodnar.

Jednak w porównaniu do poprzednich lat, kiedy na czele prokuratury stał Zbigniew Ziobro, liczba zarządzanych kontroli operacyjnych spada. W 2022 roku służby kontrolowały ponad 6 tysięcy osób, we wcześniejszych latach było to ok. 7 tysięcy osób.

Ponad pół tysiąca osób inwigilowanych Pegasusem

Adam Bodnar przedstawił senatorom także statystyki dotyczące inwigilowania Pegasusem. Z danych, które zostały przekazane przez trzy służby specjalne – CBA, ABW oraz Służbę Kontrwywiadu Wojskowego – wynika, że służby te w latach 2017-2022 inwigilowały Pegasusem łącznie 578 osób:

• 2017 – 6 osób,
• 2018 – 100 osób,
• 2019 – 140 osób,
• 2020 – 161 osób,
• 2021 – 162 osoby,
• 2022 – 9 osób.

Minister sprawiedliwości podkreślił, że mimo wątpliwości prawnych dotyczących korzystania z takiego oprogramowania jak Pegasus, nie zawsze cel jego użycia był naganny. – Mogły być sytuacje nadużyć – tym zajmowała się nadzwyczajna komisja senacka – ale mogły też być przypadki takie, że ktoś rzeczywiście był podejrzewany o działalność szpiegowską czy udział w zorganizowanej grupie przestępczej. Wprawdzie to oprogramowanie jest wątpliwe z punktu widzenia standardów prawnych, to jednak mogło ono prowadzić do jakichś dobrych rezultatów – mówił Bodnar senatorom.

Uzasadnianie decyzji i szkolenia dla sędziów

Odpowiadając na pytania senatorów, minister Bodnar zapowiedział stworzenie nowego aktu prawnego – „kodeksu pracy operacyjnej”, który będzie regulował zarówno czynności operacyjno-rozpoznawcze służb, jak i kompetencje sądów w zakresie nadzoru nad nimi.

Według ministra sprawiedliwości są dwa możliwe kierunki reform: albo stworzenie nowego, odpowiedzialnego za to organu albo wzmocnienie kompetencji tych już istniejących, w tym sejmowej komisji ds. służb specjalnych, Rzecznika Praw Obywatelskich czy Najwyższej Izby Kontroli.

NIK sformułował już zresztą listę rekomendacji, które należałoby wziąć pod uwagę przy okazji reformy:

• aby rozpoznać wniosek o zastosowanie kontroli operacyjnej, sąd powinien otrzymać wszystkie materiały dostępne na danym etapie;
• w przypadku wątpliwości sędziowie powinni mieć możliwość wystąpienia do niezależnego organu kontrolnego;
• sądy powinny być zobowiązane do uzasadniania zarówno pozytywnej, jak i negatywnej decyzji w przedmiocie kontroli operacyjnej;
• należy doprowadzić do decentralizacji sądów, które rozpoznają wnioski
• należy zadbać o kształcenie sędziów, aby rozumieli także pod kątem technicznym stosowanie różnych form kontroli operacyjnej.

Adam Bodnar jeszcze jako RPO był inicjatorem powstania raportu „Osiodłać Pegaza”. Zaproszeni przez niego eksperci zaproponowali reformę nadzoru nad służbami:

28 maja wyrok, po nim ruszą prace nad reformą

28 maja Europejski Trybunał Praw Człowieka ogłosi wyrok w sprawie skarg wniesionych przeciwko Polsce przez pięciu polskich adwokatów oraz aktywistów. Chodzi o skargi złożone w ETPC na przełomie 2017 i 2018 roku przez dziekana Okręgowej Rady Adwokackiej w Warszawie mec. Mikołaja Pietrzaka oraz aktywistów związanych z Helsińską Fundacją Praw Człowieka i Fundacją Panoptykon. Skargi dotyczyły niekontrolowanej inwigilacji prowadzonej przez polską policję i służby.

Podczas rozprawy, która odbyła się 27 września 2022 roku, przedstawiciele rządu PiS argumentowali, że skarżący nie udowodnili, że w ogóle byli inwigilowani. I właśnie na ten paradoks chcieli zwrócić uwagę skarżący. Polskie przepisy uniemożliwiają bowiem sprawdzenie, czy służby inwigilowały konkretnego obywatela. Sprawdzenie tej informacji nie jest możliwe także po zakończeniu działań służb.

„Spodziewam się, że ten wyrok będzie się wpisywał we wcześniejszą linię orzeczniczą Strasburga, gdzie Trybunał na różne sposoby analizował systemy prawne i praktykę w różnych państwach i wskazywał na niedoskonałości krajowych systemów nadzoru nad kontrolą operacyjną” – mówił w Senacie Adam Bodnar. I zapowiadał, że w dniu ogłoszenia przez ETPCz wyroku, wspólnie z koordynatorem służb specjalnych Tomaszem Siemoniakiem ogłosi główne założenia dotyczące reformy. "To nie będzie tylko i wyłącznie zobowiązanie wynikające z tego wyroku” – zaznaczył Bodnar.

Zdaniem ministra sprawiedliwości “kodeks kontroli operacyjnej” powinien być projektem rządowym, przeprowadzonym przez konsultacje społeczne i przepracowanym przez parlament. Minister sprawiedliwości liczy także na współpracę ze strony Andrzeja Dudy: “Myślę, że prezydentowi powinno zależeć na tym, żeby akurat w tej kwestii wszystkie sprawy porządnie uregulować i stworzyć standard, który będzie zbieżny zarówno z oczekiwaniami społecznymi, jak również ze standardem konstytucyjnym” – mówił Bodnar.