Czterej biskupi i jeden kardynał kryli księdza-pedofila. Sąd: Kurie mają zapłacić 300 tys. zł ofierze

Kuria wrocławska oraz kuria bydgoska są odpowiedzialne za to, że ksiądz Paweł Kania wielokrotnie gwałcił nastoletniego chłopca - uznał Sąd Okręgowy w Bydgoszczy. Arek (imię zmienione) ma dostać od obu kurii łącznie 300 tysięcy złotych oraz 34 tys. zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego i 18 tys. zł kosztów sądowych. Wyrok jest nieprawomocny.

To już trzecie w Polsce orzeczenie sądu, które uznaje odpowiedzialność kościelnej osoby prawnej za szkody wyrządzone przez przestępstwa seksualne podległego jej księdza. We wcześniejszych sprawach zasądzono nawet wyższe kwoty. Milion złotych zadośćuczynienia i osiemset złotych comiesięcznej renty od Towarzystwa Chrystusowego dostanie Katarzyna gwałcona przez ks. Romana B. (o ile Sąd Najwyższy nie uchyli tego wyroku), a 400 tys. zł ma dostać Marek Mielewczyk, jeden z założycieli fundacji “Nie lękajcie się”, od diecezji pelplińskiej, parafii w Kartuzach i jej byłego wikarego Andrzeja S.

Podobnie jak w sprawie Kasi sąd przyznał Arkowi zadośćuczynienie na podstawie art. 430 kodeksu cywilnego, który pozwala na obciążenie odpowiedzialnością zwierzchnika za szkody wyrządzone przez jego podwładnego.

Polski episkopat przez lata kwestionował taką odpowiedzialność, a nawet zapisał to w swoich wytycznych odnośnie przestępstw seksualnych popełnianych przez duchownych.

Doskonale wiedzieli

Z perspektywy prawa cywilnego wyrok bydgoskiego sądu jest utrwaleniem linii orzeczniczej wytyczonej przez wyrok w sprawie Katarzyny. Sprawa Arka jest jednak wyjątkowa, ponieważ w jej toku udało się udowodnić, że biskupi z Wrocławia i Bydgoszczy nie tylko nie dopilnowali księdza Kani, ale też doskonale wiedzieli o jego przestępstwach pedofilskich, a pomimo to pozwalali mu na kontakt z dziećmi i sprawowanie sakramentów. W rezultacie ich zaniedbań ks. Kania skrzywdził kolejne osoby.

- tłumaczy dla OKO.press reprezentujący Arka, mec. Janusz Mazur.

Mec. Mazur podkreśla, że jego klient wygrał proces z diecezjami, czyli kościelnymi osobami prawnymi, a nie z poszczególnymi osobami, które nimi wtedy kierowały.

Z tego, że diecezje ponoszą odpowiedzialność cywilną za zaniedbania swoich biskupów nie należy jednak wyciągać wniosku, że ponoszą oni również odpowiedzialność karną. Nie można ich uznać winnym za pomocnictwo ani tym bardziej za współsprawstwo - czego często domagają się komentujący w tego typu sprawach - ponieważ trzeba by wykazać, że ułatwianie przestępstwa było ich zamiarem.

Nie można też biskupów skazać za niezawiadomienie o przestępstwach seksualnych ks. Kani. Przede wszystkim dlatego, że stało się to karalne dopiero wraz z nowelizacją kodeksu karnego z 2017 roku, a przepis ten nie może działać wstecz.

Biskupów wciąż może jednak spotkać kara kościelna.

Czterech biskupów i jeden kardynał

Według przepisów listu apostolskiego papieża Franciszka z 2016 roku w przypadku nadużyć wobec nieletnich biskupa można usunąć ze stanowiska, gdy „w poważnym stopniu uchybił sumienności, której wymaga od niego jego urząd duszpasterski, nawet jeśli nie było w tym jego poważnej winy moralnej” i jeśli „wyrządził poważne krzywdy innym, czy to osobom fizycznym, czy całej wspólnocie”.

Z kolei na podstawie przepisów listu apostolskiego Franciszka z 2019 roku każdy może zawiadomić władze kościelne m.in. o “działaniach lub zaniechaniach, mających na celu zakłócanie lub uniknięcie dochodzeń” przeciwko duchownemu w związku z przestępstwami seksualnymi.

Choć takie działania i zaniedbania już się zdarzały i były opisywane przez media - w tym OKO.press - to w żadnym innym przypadku nie były tak rażące i zarazem tak dobrze udokumentowane w postępowaniu sądowym. Jeśli więc do tej pory nikt nie zawiadomił o nich Watykanu, ta sprawa jak żadna inna w Polsce nadaje się więc jak żadna inna do wypróbowania przepisów wprowadzonych przez Franciszka.

Proces. ks. Kani pokazał, że w jego sprawę było zaangażowanych aż pięciu biskupów, z których trzech wciąż może zostać pozbawionych urzędu:

• arcybiskup Marian Gołębiewski - za czasów ks. Kani kierował archidiecezją wrocławską, obecnie emerytowany,
• kardynał Henryk Gulbinowicz - arcybiskup emeryt diecezji wrocławskiej,
• biskup Edward Janiak - w czasie działalności ks. Kani wrocławski biskup pomocniczy, a obecnie biskup diecezji kaliskiej,
• arcybiskup Józef Kupny - kieruje archidiecezją wrocławską od 2013 roku,
• biskup Jan Tyrawa - do dzisiaj kieruje diecezją bydgoską.

Przypomnijmy, czym zawinili.

Z parafii do parafii

Biskupi z Wrocławia i Bydgoszczy o pedofilskich skłonnościach ks. Kani wiedzieli co najmniej od 2005 roku. Został wtedy zatrzymany po złożeniu dwóm nieletnim chłopcom propozycji seksu oralnego. Jak pisze “Wyborcza”, policja znalazła przy nim dwie prezerwatywy, a na jego plebanii materiały z dziecięcą pornografią. Prokuratura wszczęła śledztwo, w wyniku którego zarzuciła Kani posiadanie nielegalnej pornografii oraz nakłanianie nieletnich do innych czynności seksualnych.

- mówił przed sądem Kania według relacji “Wyborczej”.

Musiał wiedzieć kardynał Henryk Gulbinowicz, arcybiskup senior archidiecezji wrocławskiej, bo osobiście poręczył w piśmie do prokuratury, że Kania nie będzie utrudniał postępowania.

Jak zapewnił OKO.press mec. Mazur, o śledztwie w sprawie Kani wiedział też ówczesny arcybiskup wrocławski Marian Gołębiewski oraz biskup bydgoski Jan Tyrawa.

Abp Gołębiewski przekazał Kanię pod jego opiekę w lipcu 2006 roku mimo wciąż toczącego się śledztwa.

Kania zabierał swoich uczniów m.in. do kina i na basen. Próbował ich dotykać i przytulać, komplementował ich pośladki. W tamtym czasie poznał 11-letniego Arka, który po osiągnięciu pełnoletniości złożył pozew przeciwko kuriom.

Dyrektor gimnazjum napisał w liście do bp. Tyrawy, że księdza “relacje z uczniami są zbyt swobodne, wręcz poufałe”. Reakcją było przeniesienie Kani z powrotem do diecezji wrocławskiej, gdzie trafił do parafii w Miliczu.

Tamtejszy wikary oraz jeden z ministrantów na próby molestowania przez Kanię osobiście poskarżyli się wrocławskiemu biskupowi pomocniczemu Edwardowi Janiakowi (obecnie biskupowi kaliskiemu). Bezskutecznie.

Abp Gołębiewski zawiesił Kanię w obowiązkach dopiero w 2010 roku, gdy uprawomocnił się jego wyrok za posiadanie pornografii, za które został zatrzymany w 2005 roku. Prokuraturze nie udało się udowodnić, że nakłaniał nieletnich do seksu.

Po kilku miesiącach przerwy abp Gołębiewski przeniósł Kanię do Zakładu Opiekuńczo-Leczniczego dla Dorosłych Sióstr Boromeuszek we Wrocławiu. Dostał od biskupa zakaz kontaktu z dziećmi, ale wciąż mógł odprawiać msze i udzielać sakramentów.

W 2012 roku Kania wpadł w hotelu, w którym zameldował się z Arkiem. Policja znalazła w pokoju pornograficzne filmy z udziałem ich obu.

W trakcie procesu karnego wyszło na jaw, że Kania wcześniej gwałcił Arka, w samym klasztorze boromeuszek oraz na egzotycznej wycieczce. Groził chłopcu, że jeśli będzie się sprzeciwiał, zastąpi go jego młodszy brat.

Okazało się także, że na początku lat 2000 miał już zmusić do seksu oralnego innego chłopca, gdy był wikariuszem w parafii pw. Świętego Ducha we Wrocławiu. O tym, że Kania miał się zachowywać wtedy niestosownie wobec chłopców, abp. Gołębiewskiemu donosił w 2004 r.oku proboszcz parafii. Arcybiskup nie zareagował.

Utrudnianie, opóźnianie

Jakie zarzuty - z perspektywy prawa kościelnego - można by na podstawie tych faktów sformułować przeciwko biskupom? List apostolski papieża z 2019 roku mówi o “zakłócaniu lub unikaniu” m.in. postępowań kanonicznych i cywilnych i karnych. W przypadku obu biskupi mają coś na sumieniu.

Zgodnie z przepisami papieskiego listu apostolskiego, z 2001 roku, jeśli biskup “otrzyma wiadomość, przynajmniej prawdopodobną, o popełnieniu przestępstwa przeciw szóstemu przykazaniu Dekalogu, popełnionego przez duchownego z osobą nieletnią poniżej osiemnastego roku życia” po przeprowadzeniu wstępnego badania powinien powiadomić watykańską Kongregację Nauki Wiary.

Abp Gołębiewski powinien to zrobić już w 2005 roku, gdy ks. Kania został zatrzymany za proponowanie seksu nastolatkom. Do wszczęcia postępowania kanonicznego miał też powody bp Tyrawa, który wiedział o tym śledztwie.

Kolejnym powodem do zainicjowania procedury kanonicznej było zgłoszenie od molestowanego ministranta, które przyjął bp Janiak.

Tymczasem - jak mówi OKO.press mec. Mazur - postępowanie wstępne rozpoczęło się dopiero w 2012 roku po aresztowaniu Kani, a jego akta zostały przekazane Watykanowi w 2015 roku. Ostatecznie Kania został wydalony z kapłaństwa dopiero w 2019 roku. Tuż przed filmem braci Sekielskich, którego był jednym z bohaterów.

Z kolei za utrudnianie postępowania cywilnego mogą być uznane działania mec. Michała Kelma. W 2015 roku imieniu archidiecezji wrocławskiej, gdy kierował nią abp Józef Kupny, zaproponował Arkowi ugodę, w ramach której w zamian za odstąpienie od roszczeń miał dostać 40 tysięcy złotych. Zaproponował też, że w jego imieniu pozwie ks. Kanię na 250 tys. zł. Na dodatek wcześniej reprezentował także samego księdza.

Jak informowała “Wyborcza” zebrał pełnomocnictwa od wszystkich trzech stron sporu, za co w 2019 roku Okręgowa Rada Adwokacka ukarała go rocznym zakazem wykonywania zawodu. Postępowanie toczy się także wobec jego żony, która przejęła od niego pełnomocnictwa.