"Maksymalna depopulacja" dzików. Taki jest plan Ministerstwa Rolnictwa na walkę z ASF

Wiceminister Lech Kołakowski w grudniowym wywiadzie dla Interii zapowiadał, że po Nowym Roku ruszą prace legislacyjne dotyczące nowej specustawy, która ma pomóc walczyć z epidemią afrykańskiego pomoru świń (ASF).

Tysiąc myśliwych oddelegowanych do walki z ASF

"Chcemy stworzyć instytucję zawodowego myśliwego, który byłby na etacie i dokonywałby zawodowo depopulacji dzików. Liczę, że byłaby to grupa ponad tysiąca myśliwych, którzy wsparliby koła łowieckie" - mówił wiceminister. Zapowiedział "maksymalną depopulację", a jego zdaniem "zawsze uchowa się 10-20 proc.". W tym roku, jak wyliczał, ma się urodzić 3 miliony dzików. Kluczowe w kontekście walki z ASF, w ocenie Kołakowskiego, będą pierwsze trzy miesiące tego roku. "Musimy dokonać depopulacji przed siewem kukurydzy, czyli do maja. W przeciwnym razie nie opanujemy ASF-u" - dodał.

Z innych zmian: wiceminister chce umożliwić myśliwym strzelanie z pojazdów mechanicznych, a także wzmocnienie bioasekuracji — czyli ograniczenie przenoszenia się wirusa do chlewni.

"Poza obszarami rolnymi i leśnymi, działania podejmowane będą też w rezerwatach i parkach narodowych i poligonach. Jednostką przodującą będzie Polski Związek Łowiecki. Działania nadzorcze prowadzić będzie inspekcja weterynaryjna i nadleśnictwa" - mówił z kolei w Onecie.

Protesty przeciwko polowaniom

Przeciwko specustawie protestują aktywiści i miłośnicy zwierząt. W weekend 8-9 stycznia 2022 w całej Polsce odbyły się pikiety. "Chciałbym po raz kolejny zaapelować do polityków, by skupili się nie na mobilizacji myśliwych do rzezi dzików, ale mobilizacji inspekcji weterynaryjnej do uczciwego kontrolowania hodowli świń, i mobilizacji samych hodowców" - mówił podczas krakowskiego protestu dr Marcin Urbaniak z Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie.

"To kolejna ustawa planowana na siłę przez resort rolnictwa z Lechem Kołakowskim na czele - bez debaty naukowej, bez konsultacji społecznych, choć dotyczyć będzie także ograniczenia praw obywatelskich w korzystaniu z dobra wspólnego, jakim są lasy. Nowa specustawa Kołakowskiego nie rozwiąże problemu wirusa ASF wśród dzików, a wręcz przeciwnie będzie działaniem pozorowanym i mydleniem oczu" - pisali z kolei organizatorzy pikiety w Poznaniu, aktywiści Poznańskiej Zielonej Fali. To kolejny raz, kiedy aktywiści i miłośnicy zwierząt muszą walczyć o ochronę dzików. Na początku 2020 roku przez Sejm błyskawicznie przeszła specustawa dotycząca ASF, nazywana lex Ardanowski - od nazwiska ówczesnego ministra rolnictwa.

Ustawa zawiera szereg kontrowersyjnych przepisów, m.in. umożliwia karanie więzieniem za utrudnianie odstrzału sanitarnego i „zwykłych” polowań. Sprzeciw budziły również inne zapisy, m.in. zgoda na używanie tłumików podczas odstrzałów sanitarnych, zaangażowanie służb mundurowych do odstrzału, czy możliwość zamykania przejść dla zwierząt na drogach publicznych.

"Praktyka w krótkim czasie pokaże, że specustawa wcale nie uporządkowała zasad walki z ASF" - mówiła wtedy w OKO.press mec. Karolina Kuszlewicz, zajmująca się prawami zwierząt. Rzeczywiście - mimo trwającej od kilkunastu miesięcy rzezi dzików, ognisk ASF przybywa.

124 ogniska ASF

W 2014 wykryto 30 przypadków ASF u dzików w Polsce. Liczba ta rośnie z roku na rok - w 2018 było to już 2441, w 2019 - 2477, a w 2020 aż 4155. Jednocześnie w 2020 roku wykryto 103 ogniska ASF u świń. Rok wcześniej było to 48. W 2018 było to 109 ognisk. 2021 rok był rekordowy pod względem liczby ognisk u świń - Główny Inspektorat Weterynarii podaje, że było ich aż 124. Znaleźliśmy się tym samym na drugim miejscu w Europie, zaraz po Rumunii. Wiemy również o 3163 przypadkach choroby u dzików. To spadek w porównaniu do 2020 roku, ale znaczący wzrost od 2019.

W sumie, przez pojawienie się ognisk choroby wśród świń, w 2021 roku trzeba było zabić ponad 50 tysięcy osobników. ASF jest więc ogromnym problemem dla hodowców trzody chlewnej. "Liczba aktywnych stad trzody chlewnej w ostatnich 7 latach zmalała o połowę. Na obszarach występowania wirusa spadek liczby gospodarstw trzodowych był znacząco większy niż na pozostałych obszarach" - czytamy w analizie Banku PKO BP z września 2021. Eksperci wyliczają, że średnioroczny spadek liczby stad w latach 2018-2021 wyniósł 14,8 proc. wobec -4,2 proc. w latach 2014-2017.

Rząd przygotował dla rolników pakiet pomocowy, na który chce wydać 600 mln złotych. W ramach przyjętych w styczniu 2022 regulacji, rolnicy będą mogli ubiegać się o pomoc w bioasekuracji, wsparcie po likwidacji gospodarstwa w związku z ASF czy utracie płynności finansowej przez pandemię COVID-19, a także niskoprocentowe pożyczki (jeśli prowadzą stado w obszarze objętym ograniczeniami związanymi z ASF).

Wciąż jednak brakuje pomysłu, jak zwalczyć ASF. Jak przekonują naukowcy i aktywiści, odstrzał nie jest drogą do walki z epidemią.

Odstrzał polityczny

"Z naukowego punktu widzenia mogę powiedzieć z pewnością, że jeśli będzie niższe zagęszczenie populacji, to szerzenie ASF wśród dzików będzie mniejsze" - mówi w rozmowie z OKO.press prof. Henryk Okarma z Instytutu Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk. "Natomiast naszym problemem nie jest szerzenie się choroby wśród dzików, a długodystansowe skoki ASF i coraz liczniejsze ogniska w stadach świń. Powinniśmy skupić się na zabezpieczeniu hodowli trzody chlewnej i stosowaniu tam bioasekuracji. To jedyny sposób, żeby ASF nie przedostawał się dalej. Szczególnie należy skupić się na małych hodowlach, gdzie tych przypadków zachorowań jest coraz więcej" - wyjaśnia ekspert.

Jak dodaje, wiara w to, że depopulacja dzików powstrzyma rozwój epidemii, jest iluzoryczna.

"Nawet jeśli w ten sposób spowodujemy, że ASF będzie się wolniej rozprzestrzeniał wśród dzików, to przecież największym problemem są ogniska choroby u świń. A z tym odstrzał dzików nie ma wiele wspólnego" - wyjaśnia.

Jak ocenia, walka z ASF w Polsce jest nieefektywna, bo zbyt wiele padłych dzików zostaje w lasach. Padlina zarażonego zwierzęcia może być źródłem wirusa nawet przez miesiące po śmierci, a wirus w ten sposób - na przykład na butach rolnika - przedostaje się do hodowli świń. "Pozostawiamy w lesie źródło wirusa" - wyjaśnia. Zdaniem prof. Okarmy powracający pomysł, żeby odstrzelić jak największą populację dzików, jest ruchem czysto politycznym. "Im mniej będzie dzików, tym mniej szkód na polach i protestów środowisk rolniczych. ASF jest tylko pretekstem, żeby załatwić ten problem. Diabeł nowej specustawy będzie jednak tkwił w szczegółach. Tych na razie jednak nie znamy" - zaznacza naukowiec.

Rekordowe wyniki

W odpowiedzi na zapowiadaną specustawę fundacja koalicji Niech Żyją!, Pracownia na rzecz Wszystkich Istot i Zieloni przygotowali społeczny projekt ustawy dotyczącej ASF. „Po liczbach widać, jak bardzo dotychczasowa strategia Polski w walce z ASF, polegająca na masowym odstrzale dzików, nie działa. Przez trzy ostatnie lata mieliśmy rekordowe wskaźniki w Europie pod względem liczby chorych dzików. Podobnie jest z liczbą ognisk ASF w hodowlach świń, wyprzedza nas tylko Rumunia. Masowy odstrzał nieuchronnie prowadzi do rozprzestrzeniania się epidemii” – mówi Tomasz Zdrojewski z Niech Żyją!.

Jak dodaje, odstrzał powinien być jedynie uzupełniającą metodą walki z ASF, a nie jej głównym narzędziem.

Zgadza się z prof. Okarmą, mówiąc, że rząd powinien skupić się na wsparciu lepszej bioasekuracji gospodarstw (czyli m.in. budowie odpowiednich ogrodzeń, stosowaniu mat dezynfekcyjnych, kontroli przestrzegania wewnętrznych zasad i procedur, jak regularna dezynsekcja, stosowanie odzieży ochronnej czy rejestr transportów świń) oraz wyszukiwaniu padłych dzików. Jak wylicza, w 2021 roku na odstrzał sanitarny przeznaczono ponad 80 mln zł. Na wyszukiwanie padłych zwierząt – zaledwie 3 mln. „To olbrzymia dysproporcja” – ocenia Zdrojewski.

Społeczny projekt

Co proponują aktywiści w społecznym projekcie ustawy dotyczącej ASF?

„Zwiększenie środków na wyszukiwanie padłych dzików, a także zwiększenie kontroli polowań, bo obecnie taka kontrola praktycznie nie istnieje. Przez to podczas odstrzałów zwierząt powszechnie dochodzi do naruszeń i zaniedbań. Myśliwi często nie mają i nie stosują odzieży ochronnej, odpowiednich pojemników do przewożenia zwierząt, pokonują po odstrzale dziesiątki kilometrów, a z przyczepy samochodu kapie krew potencjalnie zakażonego dzika. Po polowaniu teren nie jest odkażany, a ciała dzików w chłodni – jeszcze przed badaniem – mają styczność z innymi gatunkami. Bywają i takie sytuacje, a przecież mięso innych zwierząt trafia później na rynek. Dlatego kolejnym ważnym elementem jest zagwarantowanie dodatkowych etatów ds. ASF w inspekcji weterynaryjnej, w tych powiatach, gdzie ta choroba występuje.” – wyjaśnia Tomasz Zdrojewski.

Jego zdaniem obecne przepisy wymagają gruntownych zmian i uporządkowania. „Odstrzały sanitarne powinny być prowadzone wyłącznie na obszarach występowania ASF i tych zagrożonych epidemią, a nie – tak jak teraz – wszędzie. Chcemy również wprowadzenia 72-godzinnego zakazu wykonywania polowań na obszarach wolnych od ASF, po wykonaniu odstrzału sanitarnego dzików na obszarze występowania epidemii. Analogiczny 72-godzinny zakaz obowiązuje już w przypadku wchodzenia po polowaniu na teren hodowli świń. Regularnie zdarza się natomiast, że myśliwi po wykonaniu takiego odstrzału już następnego dnia jadą na inne polowania, w dowolnej części kraju. Prawdopodobnie m.in. właśnie tak dochodziło w ostatnich latach do rozprzestrzeniania epidemii na duże odległości, za co odpowiedzialność ponosić może tylko człowiek. Sprawę przeniesienia wirusa do zachodniej Polski wciąż bada prokuratura” – wyjaśnia.

Mordercze rozwiązania nie zwalczą ASF

Pośród proponowanych zmian wymienia również zakaz dokarmiania przez myśliwych zwierząt łownych, ponieważ obowiązujący zakaz dokarmiania dzików jest nieskuteczny i nie jest egzekwowany (obecnie nie można dokarmiać dzików, ale inne zwierzęta już tak – z czego dziki oczywiście korzystają) oraz wsparcie dla rolników prowadzących małe gospodarstwa do 50 świń.

Koalicja Niech Żyją zwraca również uwagę na to, że planowane przez Ministerstwo Rolnictwa umożliwienie prowadzenia odstrzału z pojazdów mechanicznych, jest przez samych myśliwych uznawane za nieetyczne — dlatego taki zakaz wciąż obowiązuje w regulaminie polowań. Jak wskazuje Tomasz Zdrojewski, podczas polowań zbiorowych, aż 25-30 proc. zwierząt jest raniona. Jeśli myśliwi będą strzelać z samochodów, ten odsetek jeszcze wzrośnie, a poranione, padłe i nieodnalezione zwierzęta staną się długotrwałym rezerwuarem wirusa w środowisku. „Zalegalizowano już tłumiki, termo- i noktowizory, strzelanie z pojazdów jest kolejnym krokiem. Takie mordercze pomysły, które mają zoptymalizować eksterminację dzików, są fatalnym i wyjątkowo niehumanitarnym rozwiązaniem” – komentuje.

Zapytaliśmy Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, kiedy opublikuje treść specustawy i kiedy ruszy odstrzał dzików według nowych zasad. Czekamy na odpowiedzi.