Depresja polityczna. Nie sposób pogodzić się z taką tragedią, ale samobójca pod Pałacem Kultury wyraził odczucia wielu obywateli

"Proponuję, aby tragicznego i smutnego wydarzenia pod Pałacem Kultury i Nauki w ogóle nie rozpatrywać w kategoriach politycznych" - napisała na Twitterze Dominika Wielowieyska, publicystka "Wyborczej".

Po tym, jak rodzina 54-letniego chemika opowiedziała wczoraj OKO.press o jego ostatnich chwilach i wcześniejszym życiu, a także przekazała nam do publikacji jego wyjaśnienie dla opinii publicznej ("List do mediów"), nie ma wątpliwości, że samopodpalenie było przemyślanym działaniem politycznym.

Oczywiście pozostaje jeszcze dziennikarstwo tabloidowe albo relacja w stylu kroniki policyjnej: co widzieli świadkowie, jak szybko został ugaszony, jakie są postępy śledztwa.

Media wybrały do tej pory milczenie lub kronikę policyjną, choć, jak dowiaduje się OKO.press, po naszych publikacjach TVN24 podjęło 21 października 2017 pracę nad reportażem o tragedii z 19 października.

Milczy też TVP, choć zapewne sztaby Kurskiego szykują odpowiednie materiały na wypadek gdyby próba samospalenia stała się - wbrew apelowi Wielowieyskiej - jednak tematem godnym podjęcia.

Właśnie tę pieśń zespołu "Chłopcy z Placu Broni" wybrał mężczyzna jako muzyczne tło aktu samopodpalenia. Jak wiemy z relacji jego żony, często słuchali jej razem w domu.

Dlaczego nie pisać?

OKO.press nie lekceważy racji, które sprawiają, że media niepisowskie milczą:

• Pisanie o samobójstwie przez dziennikarzy jest sprawą delikatną. Istnieje zawsze obawa, że może to wywołać tzw. efekt Wertera, czyli serię prób naśladowców, jak po publikacji 243 lata temu dzieła Goethego.
• Polityczny motyw tej samobójczej próby stawia tych wszystkich, którzy są krytyczni wobec rządów PiS, w psychologicznie trudnej sytuacji. Desperacja mężczyzny jest sygnałem, że sytuacja w Polsce jest dramatyczna i należałoby "coś z tym zrobić", a nie wiadomo - co i jak. Mężczyzna wprost kieruje swój list i czyn do sumień: "Ten rząd wstrząsa podstawami naszej państwowości i społeczeństwa. Natomiast większość społeczeństwa śpi, nie zwraca uwagi, co się dzieje i trzeba je z tego snu obudzić”.
• Wielu osobom, nawet krytycznym wobec PiS, ten akt wydaje się przesadzony, nieadekwatny. Jak pisze na FB filozof i publicysta Tomasz Stawiszyński "Podpalenie się człowieka, a także reakcje na to wydarzenie, są symptomem odrealnienia polskiej sfery publicznej, totalnej eskalacji emocjonalnej i pogrążania się w apokaliptycznych fantazjach przez obie strony sporu". Uderzające, że także syn i córka mężczyzny w rozmowie z OKO.press uznali, że ojciec posunął się za daleko. Córka: "Ciężko tak mówić o własnym ojcu, ale nie mogę zaakceptować tego radykalizmu". Syn: " To nie było tego warte, nie na tym etapie, jeszcze nie teraz, wobec tych miernot".
• Decyzja samospalenia wywołuje wreszcie odruch egzystencjalnego przerażenia, po prostu wolimy o tym nie myśleć, zwłaszcza, że mężczyzna jest typowym inteligentem najmłodszego pokolenia "Solidarności" (w 1980 w liceum stworzył komitet protestacyjny), jest "jednym z nas".

Dlaczego OKO.press pisze?

W OKO.press byliśmy i jesteśmy innego zdania. Ostrożność w pisaniu o samobójstwie odnosi się przede wszystkim do groźby epidemii naśladowczej wśród nastolatków, gdy ktoś z nich odbiera sobie życie w wyniku krzywd od rówieśników czy szkoły, a także egzystencjalnych napięć okresu dojrzewania.

Najważniejszy jest jednak inny wzgląd: szacunek dla człowieka, który podjął tak desperacką próbę wpływu na postawy ludzi i bieg wydarzeń w Polsce. Sam pisze, że "wstydzi się, że tak mało zrobił dla Ojczyzny. Czas to naprawić".

Jego czyn widzimy w kategoriach patriotycznej troski o wspólnotę. Rozmowa z rodziną upewniła nas w przekonaniu, że przekaz - jakim jest sam czyn, i listy, które zostawił - zasługuje na to, by dotrzeć do opinii publicznej.

Inaczej postąpimy jak ci mężczyźni, którzy szarą farbą zamalowują przed siedzibą PiS napis "Wolności oddać nie umiem".

Samobójstwo jako powikłanie depresji

Fakt, że mężczyzna leczył się od kilku lat na depresję, o czym opowiadała nam żona, trudno uznać za motyw jego decyzji. Sam zresztą wyprzedza propagandowe zabiegi mediów PiS i pisze o objawach swojej choroby. Z typowym dystansem do samego siebie stwierdza:

Depresja, na którą cierpi od ośmiu lat, stanowi z pewnością psychologiczne tło aktu samobójczego, ale przekaz, jaki nam zostawił, zupełnie nie pasuje do obrazu samobójstwa jako konsekwencji (niektórzy mówią - powikłania) depresji.

Jak mówi Agnieszka Gmitrowicz z Uniwersytetu Medycznego w Łodzi, samobójca to zwykle osoba "impulsywna, agresywna, o niskiej samoocenie, z przewlekłym poczuciem beznadziejności czy braku celu w życiu". Może cierpieć na tzw. widzenie „tunelowe” (brak innych dróg wyjścia z sytuacji) czy „czarno-białe” (wszystko albo nic) i nie jest w stanie dostrzegać pozytywnych cech czy zjawisk, a tylko negatywne".

Jak piszą psychiatrzy, próbom samobójczym sprzyja poczucie "zawężenia świata wartości, braku wartości i celów".

W cenionej skali depresji Becka , pojawiają się stwierdzenia: "czuję, że moja przyszłość będzie nie do wytrzymania i nic tego nie zmieni", " jestem zupełnie niewydolny i wszystko robię źle", "stale czuję się winny", "winię siebie za zło, które istnieje", "wszystko, co dawniej mnie drażniło stało się obojętne", "jestem z byt zmęczony, by cokolwiek zrobić", "nie jestem w stanie podjąć żadnej decyzji".

Taki jest profil głębokiej depresji, która może doprowadzić do decyzji o samobójstwie, jako odejściu ze świata, w którym nic już nie ma sensu, a sam samobójca ostatecznie rozczarował się do wszelkich wartości". Śmierć ma dać ulgę, jej motywem jest przerwanie własnej gehenny.

Depresja polityczna, samopodpalenie w obronie wartości

Listy mężczyzny mają depresyjny koloryt. W ulotce, którą rozdawał przed zamachem na życie, wyraża głęboki pesymizm, co do przyszłości i dramatycznie stwierdza, że "każda chwila zwłoki powoduje, że sytuacja w kraju staje się coraz trudniejsza i coraz trudniej będzie wszystko naprawić". Ale idzie tu o przyszłość kraju.

Jest głęboko pesymistyczny, nie wierzy w skuteczność apeli do obecnych władz ("Nie kieruję żadnych wezwań, gdyż uważam, że nic by to nie dało") i sugestywnie opisuje logikę autorytarnego państwa, które opanowuje kolejne obszary życia społecznego: "I nie dajcie się zwieść temu, że co jakiś czas działalność władz uspokaja się i daje pozór normalności (jak choćby ostatnio) - za kilka dni, czy tygodni znowu będą kontynuować ofensywę, znowu będą łamać prawo. I nigdy nie cofną się i nie oddadzą tego, co już raz zdobyli".

Widzi też słabość "polityków" - w domyśle - opozycji. Dlatego wzywa, by "nie czekać, aż wszystko zrobią za was politycy - bo nic nie zrobią!".

Końcówka listu niesie nadzieję:

"Ja, zwykły, szary człowiek, taki jak wy, wzywam was wszystkich - nie czekajcie dłużej. Trzeba zmienić tę władzę jak najszybciej, zanim doszczętnie zniszczy nasz kraj; zanim całkowicie pozbawi nas wolności".

Nie ma też w liście obwiniania samego siebie. Autor nie poczuwa się do współodpowiedzialności za tragiczną sytuację, w jakiej się znalazł kraj, przeciwnie - widzi siebie jako ofiarę władz PiS, ofiarę, która zdobywa się na akt sprzeciwu.

"A ja wolność kocham ponad wszystko. Dlatego postanowiłem dokonać samospalenia i mam nadzieję, że moja śmierć wstrząśnie sumieniami wielu osób. Obudźcie się! Jeszcze nie jest za późno!"

Taki przekaz aksjologiczny został starannie przemyślany przez mężczyznę. Nie tylko w deklaracjach z obu listów, które zostawił, także w scenerii samobójstwa. Towarzyszyła mu piosenka-hymn wielu ostatnich protestów "Kocham wolność" zespołu Chłopcy z Placu Broni.

Do klinicznego obrazu depresji nie pasuje rzeczowy ton, precyzyjny wywód i poczucie humoru. Przewidując, że "najpewniej i ja za to, co zrobiłem też takim błotem zostanę obrzucony", dodaje: "ale przynajmniej będę w dobrym towarzystwie".

W liście do mediów pisze: "Można oczekiwać, że PIS będzie się starał pomniejszyć mój protest i będzie szukał na mnie "haków". Postanowiłem mu to ułatwić i wskazać pierwszy punkt zaczepienia (inne będą sobie musieli wymyślić)"

Precyzyjna diagnoza polityczna

List, który mężczyzna rozdawał przed samobójstwem, jest klarownym, dobrze napisanym wywodem krytyka polityki PiS w 15 punktach: od zamachu na TK aż do "ignorowania ogromnych protestów służby zdrowia".

Nie jest zwolennikiem wojny polsko-polskiej. "Proszę was jednak, pamiętajcie, że wyborcy PiS to nasze matki, bracia, sąsiedzi, przyjaciele i koledzy. Nie chodzi o to żeby toczyć z nimi wojnę (tego właśnie by chciał PiS) ani "nawrócić ich" (bo to naiwne), ale o to, aby swoje poglądy realizowali zgodnie z prawem i zasadami demokracji. Być może wystarczy zmiana kierownictwa partii.

Ta wyliczanka robi wrażenie starannie przygotowanej. Jak wiemy od rodziny, mężczyzna dużo czytał, śledził wydarzenia polityczne. Istotnym tłem jego reakcji na politykę PiS był etos zawodowy człowieka, który zajmował się propagowaniem (i szkoleniem) w zakresie demokracji lokalnej, transparentności. Pisząc swój świetnie zredagowany manifest mógł korzystać z artykułów prasowych czy dokumentów ruchów opozycyjnych, ale zrobił to po swojemu.

Wyraził nastroje wielu obywateli

List mężczyzny jest tak poruszający dla wielu obywateli krytycznych wobec polityki PiS, bo wyraża ich uczucia.

„Jakie uczucia towarzyszą Pani/Panu, gdy patrzy Pani/Pan na to, co dzieje się w polskiej polityce?” – zapytaliśmy w marcowym sondażu (IPSOS dla OKO.press). Wybrać można było dwie odpowiedzi z listy siedmiu uczuć.

Najwięcej badanych wskazało rozczarowanie i złość, nieco tylko mniej lęk oraz rozbawienie, które można interpretować jako „pozytywne odrzucenie”. Tylko jedna dziesiąta z optymizmem patrzy na politykę. Duma towarzyszy zaledwie 5 proc., a zadowolenie – 6 proc.

Tak wyglądały odpowiedzi wszystkich badanych:

Jako układ odniesienia dla poglądów mężczyzny i odbiorców, do których się zwraca, warto pokazać odpowiedzi wszystkich badanych, którzy nie deklarują poparcia dla PiS (było ich wtedy ok. dwóch trzecich wszystkich), czyli głosują na inne partie lub wcale. Wynik jest jeszcze wyrazistszy. Rozczarowanie, złość, lęk - takie są składniki "depresji politycznej", którą wyraża dominująca część społeczeństwa.