Sprawa sądzonych w suwalskim sądzie działaczy KOD stała się głośna na cały kraj. A to, co się dzieje wokół niej i wokół sędziów, którzy wydawali kolejne orzeczenia, pokazuje, do czego była potrzebna PiS reforma sądów. Dlatego na czwartkowy (24 maja 2018) wyrok oczekiwano z niepokojem, zwłaszcza po tym, jak sędzia Dominik Czeszkiewicz, który w marcu 2016 roku wydał pierwszy wyrok uniewinniający, dostał zarzuty dyscyplinarne, a sędzia Jacek Sowul, który uchylił wyrok uniewinniający został powołany na prezesa Sądu Okręgowego w Suwałkach (szczegóły - niżej).

Te obawy częściowo się potwierdziły, choć wyrok z 24 maja ma pozory "salomonowego".

Otwarcie wystawy zorganizowano w Archiwum Państwowym w Suwałkach, 4 marca 2016 roku - na dwa dni przed odbywającymi się na Podlasiu wyborami uzupełniającymi do Senatu, w których startowała Anna Anders, córka zasłużonego generała. Uczestniczyli w nim politycy PiS, m.in. Mariusz Błaszczak, wówczas szef MSWiA i jego ówczesny zastępca - Jarosław Zieliński.

Działacze KOD tłumaczyli w sądzie, że zakłócili uroczystość, bo według nich była częścią kampanii wyborczej Anny Anders, a na terenie instytucji państwowych - do których należą archiwa państwowe - nie wolno prowadzić agitacji. Protestowali więc przeciwko łamaniu prawa krzycząc: „Tak dla uroczystości muzealnych, nie dla wieców w tym miejscu. To jest bezprawie!”.

Sędzia: wystawa była częścią kampanii, ale działacze KOD złamali prawo

"Świadczy o tym termin otwarcia wystawy, która odbyła się na 11 godzin przed ciszą wyborczą, obecność ministra z PiS, lista gości i osobiste zaangażowanie tego dnia w otwarcie wystawy kandydatki do Senatu" – wyliczał.

Sędzia wskazał jednak, że prawo wyrażania opinii i poglądów - na które powoływali się działacze KOD - może być ograniczone. Powołał się na Europejską Konwencję Praw Człowieka. Jak mówił - artykuł 10 paragraf 1 tej konwencji gwarantuje prawo do wyrażania poglądów (na tej podstawie warszawskie sądy umarzały procesy przeciwko Obywatelom RP), ale art. 10 paragraf 2 wprowadza ograniczenia w korzystaniu z tego prawa, m.in. ze względu na bezpieczeństwo publiczne i konieczność zapobieżenia zakłócaniu porządku publicznego lub przestępstw.

Sędzia Szeligowski uznając winę działaczy KOD, w ustnym uzasadnieniu wyroku podkreślał, że mimo wezwań do zachowania spokoju nadal wydawali oni okrzyki, głośno komentowali, gwizdali, „kontynuowali ekscesy”. "Godzili się na to, by wzrastało napięcie, harmider. To trwało około 5 minut".

Choć dodał, że to „nie usprawiedliwia ich zachowania”, a obwinieni zakłócili porządek publiczny. "Może być prawo do krytyki, ale na sali w archiwum były też inne osoby, bo wstęp na wystawę był wolny. Te osoby były zaniepokojone sytuacją. Dobrze, że nie doszło tam do popełnienia przestępstwa" - podkreślał.

Obecny na sali podczas ogłoszenia wyroku Marcin Skubiszewski, jeden z obwinionych działaczy KOD, nie krył rozgoryczenia:

Wyrok jest nieprawomocny, działacze KOD mogą się jeszcze od niego odwołać. To trzeci już wyrok w sądzie I instancji w tej sprawie.

Dyscyplinarka dla sędziego, który uniewinnił kodowców i awans dla uchylającego uniewinnienie

Wcześniej w tej sprawie Sąd Rejonowy w Suwałkach dwa razy uniewinniał działaczy KOD, ale korzystny dla nich wyrok był dwukrotnie uchylany w tamtejszym sądzie okręgowym. Ostatni raz - w październiku 2017 roku. Sąd utrzymał wówczas uniewinnienie dwóch działaczy, a wobec pozostałych trzech nakazał wszczęcie ponownego procesu.

Ta sprawa pokazuje jak w soczewce czym może się skończyć podporządkowanie sądów przez władzę. Politycy PiS od początku publicznie domagali się ukarania działaczy KOD.

Sędzia Dominik Czeszkiewicz, który w marcu 2016 roku wydał pierwszy wyrok uniewinniający kodowców, ma dziś zarzuty dyscyplinarne za rzekomą złą pracę. Do postępowania dyscyplinarnego doprowadził nowopowołany prezes Sądu Okręgowego w Suwałkach - Jacek Sowul. To on w kwietniu 2017 roku uchylił w sądzie odwoławczym wyrok wydany przez Czeszkiewicza. Uzasadniał wówczas, że nie mieli prawa zakłócić wystawy, bo „wolność nie jest przecież nieograniczona, gdyby tak było, przerodziłaby się w anarchię”.

Jak ujawniło TVN24, kilka dni przed wydaniem orzeczenia Sowul spotkał się w Wilnie z wiceministrem sprawiedliwości Łukaszem Piebiakiem, który jest uważany za kadrowego w sądach. A wkrótce po uchyleniu wyroku dotyczącego działaczy KOD dostał nominację z resortu ministra Ziobry na prezesa Sądu Okręgowego w Suwałkach.