Droga wodna E40 to będzie największa katastrofa od lat 50. Zagrożony Bug i inne rzeki

„Chcemy, by polskie rzeki stały się wielkimi drogami, po których będą płynąć pełne towarów barki zwodowane w rodzimych stoczniach” – mówiła w 2015 roku w swoim exposé Beata Szydło. W rządowe plany reaktywacji żeglugi śródlądowej wpisuje się budowa drogi wodnej E40, która ma połączyć Bałtyk z Morzem Czarnym i przebiegać również przez Polskę.

Pomysł jej stworzenia chwali szef Ministerstwa Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej. „To jest ten główny element, do którego dążymy i wydaje się, że może przekierunkować całkowicie transport i uczynić z Polski wielki hub transportowy, a przede wszystkim portowy” – mówił minister Marek Gróbarczyk 2 lipca 2018 roku podczas podpisania umowy na studium wykonalności E40.

Jednak raport przygotowany na zlecenie Koalicji Ratujmy Rzeki* studzi ten entuzjazm – budowa drogi wodnej E40 zagraża rolnictwu, środowisku przyrodniczemu, jest nieopłacalna, a w niektórych wariantach technicznie niewykonalna.

mówi OKO.press dr Jarosław Krogulec z Ogólnopolskiego Towarzystwa Ochrony Ptaków (OTOP), organizacji zrzeszonej w Koalicji Ratujmy Rzeki.

Bez wody nie popłyniesz

Śródlądowa droga wodna E40 ma mieć ok. 2 tys. km długości – jej krańcowe porty to ukraiński Chersoń na Morzem Czarnym i Gdańsk nad Bałtykiem. Jak pisze na swojej stronie OTOP, „prace budowlane wpłyną na następujące europejskie rzeki: Wisłę, Bug, Pinę, Prypeć i Dniepr oraz w Polsce – w zależności od przyjętego wariantu – Wieprz i Tyśmienicę”.

Przez Polskę droga wodna E40 częściowo ma biec przez tzw. kanał lateralny, tzn. wybudowany równolegle do rzek, od granicy z Białorusią (na wysokości Brześcia) do Wisły. Ministerstwo Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej zleciło wykonanie studium wykonalności inwestycji. Rozważane są trzy opcje poprowadzenia kanału:

• wariant 1 - wzdłuż Bugu aż do jego ujścia do Narwi (nieopodal leżącego na północ od Warszawy Jeziora Zegrzyńskiego);
• wariant 2 - wzdłuż Bugu, potem równolegle do Wilgi aż po Wisłę;
• wariant 3 - wzdłuż Bugu, potem równolegle do Wieprza i dalej do Wisły.

Wszystkie trzy opcje przedstawia poniższa mapa:

W opracowaniu czytamy, że ilość wody potrzebna do eksploatacji drogi wodnej – przede wszystkim napełniania śluz, bez czego ruch barek będzie niemożliwy – wymaga pobierania z rzek sąsiadujących z kanałem od 10,96 do 13,69 m3 na sekundę (w zależności od wybranego wariantu). Tyle mogą zapewnić tylko Bug i Wisła. I tutaj zaczynają się schody.

Ryzyko suszy wzrośnie o 172 proc.

Gdyby do realizacji przyjęto pierwszą opcję, to wodę do kanału trzeba by pompować z Bugu. „Tyle że ta rzeka sama ma problemy hydrologiczne” – ostrzega dr Grygoruk. Chodzi o to, że wysokie stany wody pojawiają się nieregularnie, a głębokie niżówki występują coraz częściej. Przez nie rzeczna dolina jest coraz suchsza, a w rzece jest coraz mniej wody.

Autorzy raportu wyliczają, że zasysanie wody z Bugu po to, by umożliwić żeglugę po kanale, spowodowałoby skrócenie czasu trwania wylewów rzeki o 17,5 proc. Jednocześnie częstotliwości uciążliwych susz w regionie wzrosłaby średnio aż o... 172 proc.

„W przypadku pozostałych dwóch wariantów wodę będzie trzeba doprowadzać z Wisły – pompować ją w górę kanału na odcinku ok. 200 km. Tyle bowiem dzieli Wisłę od najwyżej położonych punktów planowanych kanałów, skąd płynąca woda może być wykorzystywana do śluzowania. To przecież kompletny nonsens” – mówi dr Grygoruk.

To nie wszystkie hydrologiczne zagrożenia. Dr Grygoruk wskazuje, że nie można wykluczyć istotnej drenującej roli Kanału, przez co może on odprowadzać wodę z okolicznych rzek i warstw wodonośnych. „Nie musi mieć wcale z nimi żadnego połączenia – wymiana wody może następować przez warstwy osadów w korycie kanału. Kanał taki może więc osuszać okolicę – również tereny rolnicze – choć w niektórych miejscach może też ją okresowo podtapiać” – wyjaśnia hydrolog.

Każdy wariant zły

Bug, jedna z ostatnich – przynajmniej częściowo – nieujarzmionych przez człowieka rzek w Europie, tworzy doskonałe warunki dla życia – m.in. lasy łęgowe, łąki zalewowe i mokradła – dla 100 gatunków motyli i 158 gatunków ptaków lęgowych. Część z nich to zwierzęta rzadkie, a nawet zagrożone wyginięciem. A sama rzeka jest domem dla 44 gatunków ryb. „Dolina Bugu jest również ważnym korytarzem ekologicznym i osią niepowtarzalnego krajobrazu kulturowego tej części kraju” – piszą autorzy raportu. Ich zdaniem nie należy się łudzić: będąca skutkiem budowy kanału zmiana stosunków wodnych doprowadzi do nieodwracalnych zniszczeń przyrodniczych.

„Do wyobraźni Polaków zapewne najbardziej przemawia dewastacja Bugu, jednej ostatnich – choć coraz mniej – dzikich rzek Polski” – mówi dr Krogulec. „Ale, przykładowo, trzeci wariant, zakładający przekopanie kanału w pradolinie rzeki Wieprz, również jest fatalny. Ta rzeka na całym odcinku, wzdłuż którego przewiduje się przeprowadzenie drogi wodnej, jest obszarem Natura 2000. To perła polskiej przyrody i mekka ornitologów z całej Polski” – dodaje.

Na Białorusi liderami protestu są Białoruskie Towarzystwo Ochrony Ptaków i organizacja „Bagna”. Na Ukrainie – Ukraińskie Towarzystwo Ochrony Ptaków i Narodowe Centrum Ekologiczne.

Fantazje o Jangcy

"Chcemy, by polskie rzeki stały się wielkimi drogami, po których będą płynąć pełne towarów barki zwodowane w rodzimych stoczniach" - mówiła w 2015 roku w swoim exposé Beata Szydło, wówczas premier. A prezydent Andrzej Duda, gdy 3 marca 2017 podpisywał Europejskie Porozumienie w Sprawie Głównych Śródlądowych Dróg Wodnych o Międzynarodowym Znaczeniu (zwane Konwencją AGN), fantazjował o tym, że polskie rzeki będą jak Jangcy, które widział w Szanghaju: "Proszę Państwa, tą rzeką płynęła barka za barką przez 24 godziny na dobę. Cały dzień i całą noc tą rzeką w dwie strony trwał transport – dosłownie barka za barką! I to pokazywało między innymi nieprawdopodobny potencjał tej gospodarki".

Przypomnijmy, że - poza E40 - rząd snuje też jeszcze m.in. plany o kaskadyzacji dolnej Wisły, w tym o budowie kolejnego po Włocławku stopnia wodnego na wysokości Siarzewa. Te pomysły są zawarte w przyjętych w 2015 roku Założeniach do planów rozwoju śródlądowych dróg wodnych w Polsce na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2030. Całkowity szacowany koszt tych wszystkich działań to, bagatela, blisko 80 mld zł. Rząd posługuje się argumentem, że wodny transport śródlądowy jest najbardziej przyjazny środowisku.

*Analiza niektórych możliwych oddziaływań potencjalnej budowy międzynarodowej drogi wodnej E40 w Polsce na uwarunkowania hydrologiczne i środowiskowe pobliskich rzek i mokradeł dla odcinka pomiędzy granicą polsko-białoruską a rzeką Wisłą