Drugi Rzut Oka: Co pozostanie po polskim modernizmie? Skuwamy mozaiki, burzymy budynki

Można powiedzieć, że na dziedzictwo architektoniczne PRL-u przez jakiś czas była moda, napędzana między innymi przez autorów reportaży i działalność miejskich aktywistów. Ci zwracali uwagę na zapomnianą wartość budynków powojennego modernizmu, zarówno tego wywodzącego się z ideologicznych założeń komunizmu, jak i tego nawiązującego do projektów zagranicznych architektów.

Niektóre z miejsc wywodzących się z tych nurtów przeżyły swoją drugą młodość, goszcząc artystów, kawiarnie, miejsca spotkań mieszkańców. Można tu wymienić choćby dworzec kolei podmiejskiej Warszawa Powiśle i Hotel Forum w Krakowie.

I o tym drugim porozmawiamy w tym odcinku podcastu. Tym, którzy nie znają Krakowa, należy się wyjaśnienie. To jeden z symboli miasta – betonowy kolos, w którym od dawna nie można już zrobić hotelowej rezerwacji. Nie znaczy to jednak, że jest opustoszały. W ostatnich latach działała tam klubokawiarnia Forum Przestrzenie, odbywały się również festiwale muzyczne – na przykład zadomowiony tam Unsound.

Trudny los modernizmu w Polsce

Forum ożyło, jednak ostatnio zaczęło się zmieniać. Wprowadził się tam drink-bar ze stoiskami gastronomicznymi. Goszczące inicjatywy społeczne czy sztukę Forum Przestrzenie musiało się zamknąć. Obok coraz częściej ustawia się uderzający jaskrawymi światłami wesołe miasteczko. Wyprowadziła się za to kultura, którą żyło to miejsce.

W końcu na jednym z pięter powstanie klub taneczny. Jego właściciele stwierdzili, że skują szklaną mozaikę pokrywającą jedną ze ścian – ze względów bezpieczeństwa. Zamiast tego pojawił się różowy napis „fun”. Według ekspertów od architektury to potężny błąd.

Trwają dyskusje o przyszłości obiektu, który ma zostać wpisany do rejestru zabytków, zyskując podobną ochronę do przedwojennych budynków, jak Muzeum Narodowe czy powojennych, jak kino Kijów. Nie przywróci to cennej mozaiki, ale mogłoby zatrzymać dalszą dewastację obiektu.

W ostatniej chwili właściciel obiektu odwołał rutynowe spotkanie z Małopolską Konserwator Zabytków Katarzyną Urbańską. Ta wszczęła postępowanie wpisu obiektu do rejestru z urzędu.

O tym, jak traktujemy w Polsce architekturę modernizmu, zapytałem dra Michała Wiśniewskiego z Międzynarodowego Centrum Kultury w Krakowie. Mówimy o tym, jak narodził się polski, powojenny modernizm, o tym, co z niego zostało i sposobach na jego ochronę. Ta jest trudna, a same miasta nie mają wielu opcji, by obronić skarby tego okresu w architekturze.

„Emanacja systemu komunistycznego”

„Trudno obwiniać Kraków za to, że polski parlament przyjął ustawę, która zniosła z dnia na dzień obowiązujące wcześniej plany ogólne, wprowadziła nowy system, w ramach którego mało które miasto było w stanie się rzeczywiście odnaleźć, nie mając do tego też środków finansowych. Wkraczamy tutaj w zupełnie inną dyskusję, dużo, dużo szerszą, natomiast otoczenie hotelu Forum do pewnego stopnia jest emanacją tych zmian, które przyszły na początku XXI wieku wraz ze zmianami prawnymi w zakresie planowania przestrzennego” – mówi nam ekspert.

Jednym problemem jest prawo. Drugim – świadomość społeczna. Wśród mieszkańców miast modernistyczne budynki często nie budzą sympatii – choć akurat Forum jest w tym przypadku wyjątkiem.

„To jest rzeczywistość prawna, która w połączeniu ze świadomością, że ta architektura jest emanacją systemu komunistycznego, powoduje, że bardzo łatwo przychodzi nam pozbywanie się często najcenniejszych obiektów z tego okresu. Szczególnie rażącym przykładem było to, co stało się w Warszawie z budynkiem Supersamu. Tragedia, która wydarzyła się w roku 2006 w Katowicach, gdzie po zawaleniu się dachu nad halą wystawienniczą zginęło bardzo wiele osób, spowodowała, że właściciel budynku w innym mieście, zbudowanego w innej technologii, nagle ten budynek zamyka, stwierdza, że jest niebezpieczny i rozpoczyna jego wyburzanie” – wspomina Wiśniewski.