Dziecko urodzone dzięki zachęcie 500 plus kosztuje budżet 1 mln 404 tys zł. Samorządowe in vitro jest 44 razy tańsze

Stwierdzenie, że samorządowa metoda in vitro jest - jako polityka demograficzna - 44 razy tańsza niż rządowy program 500 plus może budzić zastrzeżenia (wymieniamy je na koniec tekstu). Ale pozostaje faktem, że celem obu programów jest zwiększenie liczby dzieci i że w obu idą na to publiczne pieniądze. Rząd zapowiadał, że 500+ będzie "największym programem prodemograficznym w całej historii Polski", a 1 kwietnia premier Beata Szydło ogłosiła, że "program spełnia swoje cele" a "baby boom zaczyna być faktem". Za ważniejsze uznała przy tym "wsparcie rodzin, zmniejszenie ubóstwa".

Baby boom? Przesada, ale mały efekt roczny jest

"Myślę, że #Rodzina500plus działa" - twittowała premier Szydło już 31 lipca 2016, kiedy GUS szacował, że w pierwszej połowie roku urodziło się 191 tys. dzieci, o 10 tys. więcej niż rok wcześniej (te dane okazały się zawyżone o ok. 5 tys. i zostały przez GUS skorygowane). OKO.press uznało wtedy, że satysfakcja premier jest przedwczesna, bo ciąża gatunku homo sapiens trwa dziewięć miesięcy, a nie - jak np. u jeża - 40 dni.

Po 12 miesiącach programu można powiedzieć coś więcej. Analitycy skupiają się zwykle porównaniach rok do roku.

W 2016 roku urodziło się w Polsce (wg GUS) 382,3 tys. dzieci, czyli 13 tys. więcej niż w 2015 roku, co oznacza wzrost o 3,5 proc., najwięcej od trzech lat. Daleko nam jednak do ostatniej "górki" urodzeń w latach 2008-2010, kiedy dzieci przychodziło na świat ponad 410 tys.

Jak analizuje GUS, 2016 był piątym z kolei rokiem spadku liczby ludności, mniejszym niż poprzednio głównie dlatego, że zanotowaliśmy minimalnie dodatnie saldo migracji zagranicznych (plus 1,5 tys.). Umarło o 6 tys. osób więcej niż urodziło się.

"Efekt kroczący" jest wyraźniejszy

By rzetelniej ocenić efekty 500+, OKO.press wzięło pod uwagę liczbę urodzeń w poszczególnych miesiącach. Wyliczamy tzw. sumę kroczącą urodzeń w ostatnich 12 miesiącach, dla których znane są dane, i porównujemy z poprzednimi 12 miesiącami.

Liczba 389,6 tys. to mniej więcej tyle, ile rodziło się w roku 2012, daleko nam jeszcze do górki 2010 roku (413 tys.), nie mówiąc o prawdziwym boomie przed ćwierćwieczem ze szczytem 724 tys. w 1983 r., a tym bardziej o przedwojennej Polsce, w której rodziło się nawet ponad milion dzieci rocznie.

Ale czy ten efekt rozkłada się równo, czy jest jakaś dynamika zmiany? Dla większej jasności dane miesięczne lat 2015-2017 przeliczamy na kwartalne.

Wcześniejszy efekt musiał opierać się na zaufaniu do deklaracji polityków PiS.

Koszt dziecka z 500 plus

27 kwietnia 2017 roku min. Elżbieta Rafalska podała, że na sztandarowy program PiS "do końca marca 2017 wydano z budżetu państwa 23,6 mld zł, licząc od początku programu, czyli od kwietnia 2016 roku". W tym czasie urodziło się - jak wyliczyliśmy wyżej - o 16,8 tys. dzieci więcej niż w poprzednich 12 miesiącach.

OKO.press rok temu, w sierpniu 2016, policzyło te koszty na podstawie rządowych założeń do programu 500+ i jego efektów demograficznych. Miało być taniej - 839 tys. 358 zł.

Gdyby jednak uznać, że 100 tys. dzieci w pierwszym kwartale 2017 zwiastuje 400 tys. w całym 2017 roku, oznaczałoby to wzrost rok do roku (w porównaniu z 2015, kiedy 500+ nie było) o 30,7 tys. dzieci i demograficzna efektywność programu poprawia się.

Wprawdzie koszt programu w 2017 r. rośnie (według min. Rafalskiej - "24,5 mld zł, łącznie z kosztami obsługi"), ale dzieci "ekstra" jest prawie dwukrotnie więcej.

Koszt dziecka z in vitro

Samorządy w kilku miastach wprowadzają częściową refundację zabiegów in vitro, zmagając się z motywowanym ideologią oporem wojewodów, czyli przedstawicieli rządu.

Dopłata w Warszawie ma wynieść 5 tysięcy zł na tzw. cykl (badania, stymulacja jajników, pobranie komórek jajowych, zapłodnienie "w szkle", transfer zarodków do macicy), a sami zainteresowani muszą dopłacić resztę (1-3 tys. zł). Warszawa przeznacza na in vitro 5 mln rocznie i spodziewa się 160 dzieci. Oznacza to, że budżet miasta za jednego dodatkowego warszawiaka/warszawiankę zapłaci 31 250 zł.

Dlaczego nie 5 tys. zł? Bo:

• zwykle jeden cykl nie wystarcza (miasto refunduje do trzech cykli, można je powtarzać co 4-5 miesięcy),
• średnia skuteczność procedury wynosi 32 proc. (taki był wynik programu rządowego).

Sprawdzamy warszawską kalkulację: 5 tys. zł x średnio 2,0 cykle x 0,32 skuteczność = 32 000 zł.

To nieco mniej niż w trzyletnim rządowym programie wspierania in vitro (2014-2016), w którym "koszt" dziecka wyniósł ok. 35 o40 zł. Ale wtedy refundacja była pełna.

Czy można tak porównywać

Programy 500 plus i wspieranie in vitro są trudne do porównania:

• Program in vitro wpisuje się w politykę medyczną państwa (teraz samorządów) leczenia niepłodności. Program 500+ jest gigantycznym transferem środków publicznych, którego głównym celem jest redukcja ubóstwa (i to się w znacznym stopniu udało). Wzrost urodzeń jest celem nr 2, choć czasem przedstawianym jako równoważny. Uczciwa ocena 500+ musi uwzględniać oba cele, ale - powtórzmy - to nie znaczy, że nie można analizować ich osobno;
• Skala zjawisk jest nieporównywalna. Odbiorcami 500 plus są miliony osób, in vitro skierowane jest do par niepłodnych. Tyle, że niepłodnych jest już 15 proc. a może nawet 20 proc. par w wieku rozrodczym. Także skala in vitro jest większa niż się wydaje; jak szacowało OKO.press, w w wyniku zapłodnienia pozaustrojowego rodzi się kilka tysięcy dzieci rocznie a w okresie działania programu rządowego nawet 7-8 tys. (2 proc. wszystkich);
• Program wspierania in vitro obejmuje tylko dopłaty (5000 zł do jednego cyklu), resztę płacą sami zainteresowani. W ten sposób metoda in vitro wygląda na tańszą niż jest naprawdę.

Efekt 500 plus może być przeszacowany, bo

• Wzrost urodzeń w 2016 roku ma także inne przyczyny, np. większe bezpieczeństwo pracy związane ze spadkiem bezrobocia. Badacze podkreślają, że decyzja o dziecku, zwłaszcza drugim, zależy od warunków materialnych i mieszkaniowych, ułatwień w opiece ze strony instytucji opiekuńczych i rodziny. Duże znaczenie mają właśnie obawy przed utrata pracy przez kobietę.

Efekt 500 plus może być niedoszacowany, bo

• Program został przyjęty przez Sejm w lutym 2016 i choć był wcześniej zapowiadany, Polki mogły czekać z decyzją o ciąży aż zasiłek będzie pewny. Może się okazać, że pełen efekt programu występuje dopiero w I kwartale 2017 roku. Dane z II i III kwartału 2017 pokażą, czy tak jest;
• Analizując liczbę urodzeń trzeba uwzględniać trendy demograficzne, a przede wszystkim malejącą liczbę kobiet w wieku rozrodczym. "Górka" 2008-2010 była słabym odbiciem boomu lat 80, bo kobiety rodzą obecnie w wieku (średnio) 27 lat. Nawet na nieduże wzrosty uzyskane w czasie 500+ wbrew "fatum demografii", należy spoglądać w perspektywie wcześniejszych prognoz.