Europejska Sieć zawiesi KRS za wspieranie PiS w podporządkowaniu sędziów władzy

Informację o takim stanowisku Zarząd ENCJ podał w czwartek 16 sierpnia 2018. Ostateczna decyzję o zawieszeniu polskiej KRS podejmie 17 września Nadzwyczajne Walne Zgromadzenie ENCJ, które zwołano do Bukaresztu.

Zarząd chce zawieszenia, bo nowa KRS nie spełnia już wymagań jakie stawia się członkom tej organizacji m.in. nie jest niezależna od władzy wykonawczej i ustawodawczej.

Oświadczenie Zarządu jest krótkie - "Biorąc pod uwagę odpowiedzi polskiej KRS na pytania zadane przez ENJC oraz związane z sytuacja w Polsce materiały, Zarząd uważa, że polska rada przestała spełniać wymagania stawiane członkom Sieci".

Zarząd Europejskiej Sieci Rad Sądownictwa załączył do stanowiska 6-stronicowe uzasadnienie, bardzo szczegółowo omawiające reformę sądownictwa w Polsce, której elementem było pozbawienie niezależności Krajowej Rady Sadownictwa. Wniosek: Zarząd uważa, że KRS nie jest już strażnikiem niezależności sędziowskiej w Polsce. Wydaje się, że jest raczej instrumentem w rękach egzekutywy.

(Omówienie uzasadnienia pod koniec tekstu).

Ostrzeżenia słano już od dwóch lat

O tym, że nowa KRS może mieć problemy z członkostwem w tej prestiżowej organizacji mówi się od kilku miesięcy. OKO.press pisało o tym w czerwcu

Zastrzeżenia do polskiej KRS dotyczą głównie tego, że wchodzących w jej skład sędziów po raz pierwszy wybrali politycy, a nie sędziowie – posłowie PiS i Kukiz 15. To niezgodne z Konstytucją, podobnie jak przerwanie kadencji poprzedniej KRS.

Poza tym sędziowie, których wybrano do KRS, w większości na różny sposób są powiązani z obecnym kierownictwem ministerstwa sprawiedliwości. Na przykład wcześniej pracowali tam na delegacji, są prezesami sądów z nominacji ministra sprawiedliwości, czy są rekomendowani przez osoby związane z tym resortem. To budzi poważne wątpliwości, czy są oni niezależni.

Badaniem kwestii członkostwa tak wybranej KRS w ENCJ, zarząd tej ostatniej zajął się na wiosnę tego roku.

"To, co dzieje się w Polsce i na Węgrzech, to nie incydenty, to jest na poziomie zagrożeń systemowych. Ta choroba może się rozszerzać na sąsiednie państwa, a być może na inne części Europy (..) Rządy prawa, podział władz i niezależność silnej władzy sądowniczej są kluczowe dla prawidłowego funkcjonowania społeczeństwa demokratycznego. Bez tego stoczymy się do dyktatury" – mówił w czerwcu 2018 r. przewodniczący Sieci Holender Kees Sterk.

Przed wydaniem rekomendacji o zawieszeniu w prawach członka, Zarząd ENCJ poprosił o stanowisko nową KRS. Delegacja ENCJ była też w Polsce w czerwcu. Spotkała się z KRS, sędziami ze Stowarzyszenia Iustitia, z sędziami Sądu Najwyższego i Rzecznikiem Praw Obywatelskich. Poprosiła o wyjaśnienia nowa KRS i swoje wczorajsze oświadczenie wydała po otrzymaniu tych wyjaśnień.

Nerwowa reakcja KRS

Do Europejskiej Sieci Rad Sądownictwa (ENCJ), która stoi na straży niezależności wymiaru sprawiedliwości, należą 24 Rady Sądownictwa z 20 państw UE. Zawieszenie polskiej rady będzie dla obecnego rządu problemem wizerunkowym, tym bardziej, że polska KRS była jednym ze współzałożycieli ENCJ w 2004 roku.

Potwierdza to nerwowa reakcja na zapowiedź zawieszenia wśród członków nowej KRS. Zdaniem wiceprzewodniczącego Wiesława Johanna zawieszenie KRS jest „totalnie niezrozumiałe”, że „organizacja międzynarodowa w ten sposób traktuje jednego ze swoich członków”.

Zdaniem Johanna nie poproszono polskiej strony o wyjaśnienia, co jest nieprawdą. Zdaniem szefa Komitetu Stałego Rady Ministrów Jacka Sasina wykluczenie polskiej KRS „to kolejny element nacisku, wojny psychologicznej, która jest z Polską prowadzona w nadziei, że polskie władze pękną i wycofają się z reform”.

Polski problem

„Polski problem” pojawia się w corocznych dokumentach Sieci od 2016 roku. W czerwcu 2016 Zgromadzenie Ogólne Sieci obradowało w Warszawie. W przyjętej wtedy Deklaracji Warszawskiej jest wezwanie władzy wykonawczej w Polsce do respektowania niezależności wymiaru sprawiedliwości i podejmowania reform dopiero po merytorycznej konsultacji z KRS i z sędziami.

Rok później, podczas sesji w Paryżu, w Deklaracji Paryskiej znalazły się znacznie ostrzejsze słowa. „Rozwój sytuacji i zamierzone zmiany w sądownictwie w Polsce budzą poważne obawy. Mogą w istotny sposób naruszyć trójpodział władzy, bez którego nie będzie rządów prawa”.

W styczniu 2017 roku Zarząd ENCJ odniósł się do planowanych w Polsce reform na prośbę ówczesnej KRS i uznał, że projekt ustawy o KRS narusza niezależność sądownictwa w Polsce i w wielu punktach nie spełnia standardów Sieci.

A w kwietniu 2017 roku zarząd ENCJ ostrzegł polskie władze, że reforma KRS narusza zasadnicze wartości UE. „Zarząd jest poważnie zaniepokojony rozwojem sytuacji w Polsce. Zarząd podkreśla, że kluczowym warunkiem utrzymania wzajemnego zaufania między władzami sądowniczymi w UE jest niezależność, jakość, skuteczność i poszanowanie rządów prawa. Rządy prawa są u podstaw Unii Europejskiej, bez których nie ma mowy o ochronie fundamentalnych wartości wskazanych w Traktatach, w tym demokracji i praw podstawowych”.

A w grudniu 2017 władze ENCJ wprost napisały, że znowelizowana ustawa o KRS „nie mieści się w standardach Sieci” i nie gwarantuje „właściwego funkcjonowania systemu demokratycznego opartego na rządach prawa”.

Kto może należeć do Sieci

Zgodnie z deklaracją założycielską, członkami Sieci mogą być instytucje narodowe w państwach członkowskich UE, które są niezależne od władzy wykonawczej i ustawodawczej. I których zadaniem jest wspieranie wymiaru sądownictwa w niezawisłym stosowaniu prawa.

Do Europejskiej Sieci Rad Sądowniczych należą 24 Rady z 20 państw członkowskich UE (we Włoszech i Grecji są po dwie rady – oddzielnie dla sądów administracyjnych i oddzielnie dla karnych, w Wielkiej Brytanii są trzy rady – Szkocja ma swoją radę, Anglia i Walia – też, oraz Północna Irlandia swoją).

Uzasadnienie decyzji zarządu o zawieszeniu KRS w prawach członka

Europejska Sieć Rad Sądownictwa załączyła do stanowiska zarządu 6-stronicowe uzasadnienie. Całość jest tu "ENCJ Board position paper on KRS Poland".

OKO.press streszcza najważniejsze punkty uzasadnienia

Polski rząd wielokrotnie powtarzał, że chce poddać system sądownictwa “demokratycznej kontroli”. Uzasadnia to tym, że sędziowie to państwo w państwie, przeważająca ich część jest skorumpowana, są leniwi i są (byłymi) komunistami.

Zarząd ENCJ uważa, że to bardzo ciężkie zarzuty. Z uwagi na ich naturę, o prawdziwości tych zarzutów byłyby w stanie przekonać tylko naprawdę przekonujące dowody.

Również dowody, które prezentuje Polska w dialogu z Komisją Europejską, nie są wystarczające do poparcia tych zarzutów. Na przykład, nie przedstawiono badań dotyczących liczby (byłych) komunistów w sądownictwie i ich wpływu na pracę wymiaru sprawiedliwości.

Wyniki takich badań byłyby istotne, biorąc pod uwagę fakt, że średni wiek sędziów w Polsce to między 40 a 45 lat, a Polska opuściła system komunistyczny w 1989 roku. To samo dotyczy badań nad korupcją: Zarządowi przedstawiono incydentalne przypadki, ale żadnych dowodów istnienia korupcji systemowej.

Podsumowując: Zarząd stwierdza, że powody podjętej w Polsce reformy sądownictwa nie są wystarczająco przekonujące.

Zarząd wymienia kilka przykładów tych reform. M.in.:

• prawo zgodnie z którym Minister Sprawiedliwości jest również Prokuratorem Generalnym, co dało mu możliwość prowadzenia postępowań karnych przeciwko sędziom, którzy wydaje wyroki, z którymi się nie zgadza oraz przeciwko sędziom krytykującym reformy
• seria ustaw proceduralnych dotyczących mianowań w Trybunale Konstytucyjnym zapewniająca jego lojalność w stosunku do rządu w istotnych kwestiach. Sąd Najwyższy, stowarzyszenia sędziowskie i większość z 10,000 polskich sędziów uważa, że TK nie jest już strażnikiem Konstytucji
• Ustawa pozwalająca Ministrowi Sprawiedliwości na odwoływanie i mianowanie (wice) prezesów sądów bez uprzednio wymaganej wiążącej propozycji KRS: w terminie sześciu miesięcy zwolnił ponad 150 (wice) prezesów, w tym 10 z 11 prezesów sądów apelacyjnych. Nie podano powodów tych zwolnień.
• ustawa, która przesuwa w stan spoczynku 40 proc. sędziów SN oraz fakt, że ich dalsze orzekanie zależne jest tylko od decyzji Prezydenta. Niekonstytucyjne skrócenie kadencji Pierwszej Prezes.

Zarząd ENJC uważa, że istotą tych reform było przekazanie egzekutywie (rządowi) znacznej władzy nd władzą sądowniczą. Ta zmiana bardzo poważnie narusza niezależność sądownictwa i trójpodział władz.

O KRS

Istotą reformy jest to, że KRS nie jest już wybierana przez środowisko sędziowskie, ale przez Parlament. (...) Zarząd uważa, że to odejście od standardów ENCJ.

Choć niezgodność z tym standardem nie oznacza automatycznie, że rada utraciła niezależność od władzy wykonawczej, to w przypadku polskiej KRS Zarząd widzi tak wiele dodatkowych okoliczności, że uznał, że KRS nie jest już ciałem niezależnym od egzekutywy.

Sens reformy

• Nie wiadomo jak i czy w ogóle te reformy mają pomóc w osiągnięciu oficjalnych celów, czyli walce z korupcją, brakiem wydajności i wpływem komunizmu;
• stowarzyszenia sędziowskie poinformowały Zarząd, że pięciu z obecnych członków KRS na krótko przed ich wyborem zostało mianowanych prezesami sądów przez Ministra Sprawiedliwości
• Aż 14 z 25 członków KRS to albo członkowie PiS, członkowie administracji rządowej albo osoby wybrane z rekomendacji PiS. KRS głosuje większością zwykłą.
• KRS popiera wszystkie rządowe reformy sądowe, chociaż większość sędziów uważa, że są one niezgodne z Konstytucją i naruszają niezależność sądownictwa.
• Kilku członków KRS wyraziło opinię, że sędziowie, którzy krytykują publicznie reformy sądownictwa i/lub publicznie wypowiadają się w obronie niezależności sędziowskiej powinni być dyscyplinowani za bezprawną działalność polityczną.
• KRS nie reprezentuje głosu sędziów, którzy bronią niezależności sądownictwa. Na przykład: sędziowie w Krakowie zostali publicznie nazwani przez Premiera Polski kryminalistami i KRS nie protestowała. Podobne podejście prezentuje KRS w kwestii pozycji Pierwszej Prezes Sądu Najwyższego.
• Przeważająca część 10,000 środowiska sędziów uważa, że KRS jest upolityczniona.

W skrócie: Zarząd uważa, że KRS nie jest już strażnikiem niezależności sędziowskiej w Polsce. Wydaje się, że jest raczej instrumentem w rękach egzekutywy.

Zarząd ENJC proponuje zawieszenie KRS - a nie wydalenie, i pozostawia więc możliwość naprawy sytuacji w Polsce w kwestii niezależności sądownictwa. W ten sposób może nadal monitorować sytuację dotyczącą praworządności w Polsce, na przykład jeśli chodzi o działania dyscyplinarne przeciwko sędziom, którzy sprzeciwiają się reformom.

Tym bardziej - podkreśla Zarząd ENJC - że polska KRS była współzałożycielem Sieci i wielce przyczyniła się do ochrony niezależności sadownictwa w UE.