Gaz i kule jako "tarcza Europy" przed uchodźcami. Tak wygląda nowa normalność w Unii Europejskiej

„Nie sądzę, by rozsądne było mówienie już teraz o liczbach, bo takie liczby mogłyby stać się „pull-factor” [zachętą do migracji] "– tak szef niemieckiego MSW Horst Seehofer zniechęcał przed paru dniami w Brukseli do składania deklaracji, ilu Afgańczyków kraje Unii byłyby gotowe przesiedlić do siebie. I taka jest teraz oficjalna linia Berlina. Już podczas przygotowań do posiedzenia unijnych szefów MSW w ostatni wtorek [31 sierpnia] takie same obawy wyrażali również m.in. Francuzi, Holendrzy, Duńczycy. W latach 2015-16 krytycy kanclerz Angeli Merkel przekonywali, że jej ówczesne deklaracje w kwestii „polityki gościnności” miały stać się zachętą dla migracji. I to właśnie wtedy „pull-factor” wszedł na dobre do brukselskiego języka.

Wprawdzie Ylva Johansson, komisarz UE ds. wewnętrznych, zapowiada rychłe zwołanie międzynarodowego „forum na rzecz przesiedleń” z udziałem ONZ, USA i Kanady. Jednak ministrowie spraw wewnętrznych z lęku przed „pull-factor” odrzucili jej propozycję, by już teraz głośno zadeklarować doraźne przeznaczenie 300 mln euro z unijnego budżetu na program przesiedleń oraz udzielania ochrony międzynarodowej, co z grubsza licząc oznaczałoby deklaracje gotowości do przyjęcie 30 tysięcy uchodźców - na pewno bez obowiązkowej relokacji, a na podstawie dobrowolnych zobowiązań poszczególnych krajów Unii.

Prowadzone często pod kuratelą ONZ przesiedlania, w tym przypadku bezpośrednio z sąsiedztwa Afganistanu, są preferowanym sposobem pomocy uchodźcom, bo omijają długie szlaki lądowe wykorzystywane przez przemytników ludzi.

Dlatego m.in. Niemcy wzywają w Brukseli, by nie używać statystycznie nieuprawnionych porównań do przesilenia z lat 2015-16.

6 miliardów: cena tamowania migrantów przez Turcję

Pierwszorzędnym priorytetem Unii jest teraz wsparcie humanitarne dla migrantów wewnętrznych w Afganistanie (m.in. za pośrednictwem agend ONZ), by po zakończeniu działań wojennych wrócili do domów. Bruksela ma nadzieję, że może przynajmniej podjąć próbę wpływania na zachowania talibów w tej kwestii za pomocą zachęt finansowych (w siedmiolatce budżetowej 2021-27 zarezerwowano do miliarda euro na teraz zamrożoną pomoc rozwojową dla Afganistanu).

Szef unijnej dyplomacji Josep Borrell już dostał od krajów Unii zielone światło do prac nad powołaniem w Kabulu – bez oficjalnego uznania nowych władz – czegoś w rodzaju wspólnego unijnego biura łącznikowego zajmującego się pomocą humanitarną, a w przyszłości – być może rozwojową. Kolejnym po „pomocy na miejscu” celem Unii jest wparcie dla afgańskich emigrantów, w tym uchodźców w krajach ościennych Afganistanu – Pakistanie, w Azji Środkowej, a nawet Iranie oraz ewentualnie Turcji, którędy mógłby biec główny szlak migracyjny z Afganistanu przez Iran i potem Europy.

Bruksela szacuje, że jeszcze przed przejęciem władzy przez talibów w krajach ościennych było zarejestrowanych około 2 mln emigrantów z Afganistanu. Unii chodzi o to, by ich tam utrzymać oraz w razie znaczącego napływu nowych afgańskich przybyszów również świadczyć pomoc na miejscu w tym regionie. We wstępnych dyskusjach mówi się o szybkim wyasygnowaniu 600 mln euro na pomoc humanitarną i rozwojową w krajach ościennych Afganistanu.

Hamowanie migrantów przez Turcję (w ramach ugody z 2016 r.) Unia opłaciła dotychczas sześcioma miliardami euro m.in. na potrzeby tamtejszych obozów dla uchodźców z Syrii. W zamian Turcja przykłada się do walki z przemytnikami ludzi przez Morze Egejskie. I nadal obowiązuje umowa o przyjmowaniu przez Turcję tych ludzi, którzy z jej wybrzeża przedostali się nielegalnie do Grecji. To był kluczowy, choć krytykowany przez organizacje humanitarne element turecko-unijnego porozumienia z 2016 r.

I choć tych odesłań - na ich potrzebę Turcję w Grecji uznaje się za „kraj bezpieczny” dla uchodźców - dokonano dość mało, ale zgodnie z unijnym zamysłem pełnią zadanie odstraszające. Inwestycja w „bilet” u przemytnika jest bowiem nieopłacalna, skoro wkrótce trzeba będzie wrócić z Grecji do tureckiego punktu wyjścia. Jednak Bruksela teraz nie ma ani politycznej możliwości, ani chęci, by dokładnie kopiować swą turecką umowę z sąsiadami Afganistanu.

Z Turcji przez morze do Grecji od początku tego roku przedostało się niecałe 2 tysiące ludzi (w 2019 r. to było blisko 60 tys.), a przez grecko-turecką granicę lądową blisko 3,5 tysiąca , choć jeszcze w 2019 r. to było prawie 15 tys. (dla porównania, do Włoch w tym roku dopłynęło z wybrzeży Afryki Płn. blisko 40 tys. migrantów). Jeśli oceniać liczby, to współpraca z Turcją działa zatem bardzo sprawnie, choć prezydent Recep Tayyip Erdogan co jakiś posługuje się migracją dla postraszenia Unii (ze względów finansowych lub politycznych).

W lutym 2020 r. ogłosił „otwarcie bram do Europy” i na granicę z Grecją tureckie władze zaczęły podwozić migrantów. Grecy, którzy niedawno wybudowali tam ogrodzenie, zaczęli wtedy odpowiadać działaniami antyzamieszkowymi – z gazem łzawiącym i gumowymi kulami.

Z uznaniem o ówczesnym greckim odporze wobec prowokacji Erdogana podczas brukselskich spotkań mówiło całkiem sporo szefów dyplomacji i MSW, co potwierdza głęboką zmianę w unijnym mainstreamie. Po doświadczeniach lat 2015-16 politycy europejscy zlękli się reakcji wyborców na „niekontrolowany zalew migrantów”.

Frontex się rozrasta

W uszczelnianiu granic Europy ma pomagać rozrastający się Frontex (w przypadku krajów nieradzących sobie samodzielnie), na którym już od wielu miesięcy ciążą prasowe oskarżenia o co najmniej bierne przypatrywanie się „push-backom” na Morzu Egejskim. Jednak i spór o prawną i faktyczną ocenę, czym i kiedy jest nielegalny „push-back”, przestał uchodzić w Europie za zupełnie czarno-biały.

Szef Fronteksu Fabrice Leggeri w tym roku usiłował wobec europosłów usprawiedliwiać niektóre morskie „odpychania” migrantów, powołując się na zeszłoroczny wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (ETPCz) w sprawie hiszpańskiej praktyki „hot returns” z enklaw w Afryce Płn. Otóż ETPCz w sprawie, w której szło o obywateli Mali oraz Wybrzeża Kości Słoniowej wspinających się na ogrodzenie wokół Mellili (a zasadniczo już w jej granicach), orzekł, że

ETPCz wskazał, że chodziło tu o zorganizowaną akcję nielegalnego forsowania granicy en masse oraz w warunkach, gdy przybysze mieli dostęp do „regularnego” złożenia wniosku na przejściu granicznym między Marokiem i hiszpańską enklawą. Premier Litwy pod koniec sierpnia powołała się na ten wyrok w swej odpowiedzi dla komisarz Rady Europy ds. Praw Człowieka co do zawracania migrantów nielegalnie przekraczających granicę Białorusi z Litwą.