Gdyby 903 osoby (!) głosowały inaczej opozycja nie miałaby Senatu. Ale ryzykowna gra się opłaciła

Walka o Senat rozstrzygnęła się - w dwóch okręgach, gdzie było "łeb w łeb" o zaledwie 1806 głosów. Pakt senacki opozycji rodził się w bólach, ale się opłacił. Była to jednak ryzykowna gra. Wyniki wyborów do Senatu potwierdzają tezę, że elektoraty partii się nie sumują. A nawet trochę się "odejmują".

Ale po kolei.

PiS zdobył więcej głosów

Jeżeli zliczyć głosy wszystkich partii i kandydatów opozycji do Senatu w 2015 roku i dziś, to w 2015 roku opozycja zdobyła więcej głosów niż PiS, a 13 października 2019 również wygrała, ale minimalnie. W 2015 opozycja (idąca osobno) miała przewagę 3,6 pkt proc., teraz wygrała o zaledwie 0,6 punktu procentowego.

Do wyniku PiS w 2015 roku zaliczamy wynik startującego z własnego komitetu Grzegorza Biereckiego, do wyniku opozycji wynik Marka Borowskiego. Do wyniku PiS w 2019 roku zaliczamy niezależną Lidię Staroń, a do wyniku opozycji trzech niezależnych zwycięzców: Stanisława Gawłowskiego, Krzysztofa Kwiatkowskiego i Wadima Tyszkiewicza oraz trzech niezależnych przegranych ze Starachowic, Rzeszowa i Skierniewic.

Pakt opozycji w walce o Senat zadecydowało o tym, że udało się zdobyć więcej mandatów. W rozbiciu nie byłoby na to to szans, bo wybory senackie - oparte na jednomandatowych okręgach - są skrajnie nieproporcjonalnym systemem wyborczym. W poprzednich latach było to widać jeszcze wyraźniej:

• w 2015 roku PiS zdobył w wyborach do Senatu 40 proc. głosów, co przełożyło się na 62 proc. mandatów;
• W 2011 roku PO zdobyła jeszcze mniej, bo 35,6 proc. głosów, co dało 63 proc. mandatów

Gdyby 903 osoby wybrało PiS...

„Brak większości w Senacie, to wynik tego, że cała opozycja nie szła uczciwie, każdy ze swojej partii, tylko wszyscy się połączyli” – mówił w powyborczy poniedziałek Marek Suski w Polsat News.

Suski oczywiście nie ma racji. Opozycja nie twierdziła, że stała się jedną siłą polityczną, ale jako pierwsza w historii wyborów wyciągnęła wnioski z senackiej ordynacji i zawierając swoisty "pakt o nieagresji" przechytrzyła system, który daje wielką przewagę partiom z największą liczbą głosów.

Ale to, że się uda, wcale nie było oczywiste. Bardzo niewiele głosów zabrakło PiS do zdobycia większości.

W okręgu koszalińskim popierany przez KO Stanisław Gawłowski pokonał Krzysztofa Nieckarza z PiS o... 320 głosów. Gdyby 160 osób zagłosowało odwrotnie byłby remis: 50 do 50 mandatów.

W Gnieźnie Paweł Arndt z KO zdobył 1484 głosy więcej niż Robert Gaweł z PiS. O losie Senatu decydowały 742 osoby.

Gdyby w okręgu Koszalińskim 160 osób i w Gnieźnie 742 osoby zagłosowały odwrotnie Senat pozostałby w rękach PiS.

To pokazuje, jak niewiele dzieliło sukces opozycji od porażki.

Elektoraty się nie sumują

Wybory senackie pokazują, dlaczego łączenie sił jest tak ryzykowną grą – elektoraty partii się nie sumują.

Potwierdził się zatem wynik naszego przedwyborczego sondażu z końca sierpnia 2019. Poparcie dla trzech komitetów opozycyjnych w sondażu sejmowym (osobno) było wyższe niż w sondażu senackim, gdzie pytaliśmy o "pakt" trzech partii.

W prawdziwych wyborach sejmowych łączny wynik KO, Lewicy i PSL jest wyższy od wyniku PiS o prawie równo 5 punktów procentowych. W wyborach do Senatu wynik kandydatów paktu senackiego jest wyższy od wyniku PiS o zaledwie 0,6 punktu procentowego.

Co mogło zniechęcić wyborców opozycji

To wszystko jasno pokazuje, że nie wszyscy wyborcy opozycji do Sejmu zagłosowali na kandydatów opozycyjnego paktu senackiego. Powody mogły być dwa:

• część się zniechęciła widząc konkretnego kandydata w swoim okręgu;
• niektórzy mogli być zniechęceni do samego pomysłu "paktu senackiego", zwłaszcza, że podział stref wpływu nie odzwierciedlał siły partii i faworyzował KO.

KO wystawiło 73 kandydatów, PSL – 17, Lewica – sześciu. W Koszalinie nie wystawiono kontrkandydata dla byłego członka PO Stanisława Gawłowskiego, niezależnie wystartował prezydent Nowej Soli Wadim Tyszkiewicz, a w Łodzi były szef NIK Krzysztof Kwiatkowski startował przeciwko Małgorzacie Niewiadomskiej-Cudak z SLD.

W Rzeszowie kandydatem miał być prezydent miasta Tadeusz Ferenc, ale zrezygnował. W jego miejsce wystartował Maciej Masłowski z Kukiz'15. Opozycja go poparła, ale Masłowski przekonał także Konfederację, aby nie wystawiała kontrkandydata. To pokazuje, jak osobliwą konstrukcją polityczną był "pakt senacki". Kandydaci nie startowali z jednej listy, nie sposób było znaleźć zbiorczej informacji o wszystkich kandydatach paktu. Zaliczamy jednak wszystkich kandydatów, którzy zdobyli poparcie opozycji, do głosów paktu.

PSL miał więc prawie trzy razy więcej kandydatów niż Lewica. KO – ponad cztery razy więcej niż PSL, ponad 10 razy więcej niż Lewica. W żaden sposób nie odzwierciedla to siły tych komitetów w wyborach do Sejmu. Mniejsze partie musiały się posunąć, aby senacki manewr się udał.

16 odebranych PiS okręgów

Opozycja wygrała w 16 okręgach, w których w 2015 roku wygrał PiS. Kluczowe okazały się Śląsk (6 okręgów) i Wielkopolska (trzy okręgi). Poza tym po dwa w województwach mazowieckim i pomorskim, po jednym w opolskim, lubelskim i kujawsko-pomorskim.

W 12 przypadkach PiS wystawił tę samą osobę, u opozycji było tak tylko dwa razy.

W 14 z nich opozycja miała w 2015 roku przewagę, ale wystawiła kilku kandydatów, przez co wygrał kandydat PiS. Wyjątkiem są okręg nr 40 (podwarszawski), gdzie było tylko dwóch kandydatów i cztery lata temu wygrał Jan Żaryn z PiS oraz okręg nr 75 (Tychy), gdzie też było tylko dwóch kandydatów. Czesław Ryszka z PiS wygrał wówczas o tysiąc głosów.

W pozostałych okręgach łączny wynik kandydatów PO, PSL, ZL i Nowoczesnej (w różnych konfiguracjach, cała czwórka wystąpiła przeciwko sobie tylko w dwóch okręgach z 16) był wyższy od wyniku zwycięzcy z PiS od 11 proc. w Lublinie do aż 35 proc. przewag. Tak duża różnica między opozycją a PiS wystąpiła w Sosnowcu, gdzie drugiemu Bogusławowi Śmigielskiemu z PO zabrakło do Michała Potocznego z PiS niewiele ponad 2 tys. głosów.

W 11 z tych okręgów opozycja zanotowała jednak mniejsze poparcie niż w 2015 roku. W czterech z nich zanotowała spadek poparcia większy niż 10 punktów procentowych. Tam, gdzie zyskała, zyskała nieznacznie. W Gliwicach poparcie jest większe, bo kandydatem był popularny prezydent miasta Zygmunt Frankiewicz. W podwarszawskim okręgu nr 41 cztery lata temu naprzeciwko siebie wystąpili kandydaci Nowoczesnej, Zjednoczonej Lewicy i niezależny, popierany przez PO Roman Giertych.

W trzech przypadkach (Grudziądz, Dąbrowa Górnicza, Gniezno) wynik był nawet słabszy w liczbach bezwzględnych.

To jeszcze raz potwierdza, że zjednoczenie nie oznacza sumowania elektoratów. W skali całego kraju była to strata 4 punktów procentowych, a w niektórych okręgach nawet kilkanaście. I to w miejscach, gdzie opozycja zdobyła mandat.