„Wyciągnęliśmy Polskę ze sfery Trzeciego Świata”. Sprawdzamy, o co chodzi Kaczyńskiemu

Z ciężkiej biedy do kraju wysoko rozwiniętego w osiem lat? Prezes PiS Jarosław Kaczyński przekonuje, że to właśnie wydarzyło się w Polsce za jego rządów. Mówił o tym na spotkaniu wyborczym w Siedlcach.

To element przemówień Jarosława Kaczyńskiego od lat. Ostatnio często do niego wraca.

„Tę szansę stworzyły rządy PiS. Myśmy wyciągnęli Polskę z Trzeciego Świata, bo kraj z głodnymi dziećmi to jest kraj Trzeciego Świata. Polska w tym okresie (rządów PIS) ogromnie zyskała. Teraz ma się cofać. My chcemy zrobić wszystko, aby tak się nie stało. Nasz udział w dzisiejszym marszu jest wynikiem tej determinacji” – mówił Kaczyński zaledwie dwa dni wcześniej na konferencji prasowej.

Opowieść jest prosta. Gdy rządziła koalicja PO-PSL, w Polsce były głodne dzieci. Gdy nastały czasy PiS, problem został rozwiązany.

Trzeci Świat

Czym w ogóle jest Trzeci Świat? Przez lata pojęcie to było używane do określenia krajów ubogich i tych na niskim poziomie rozwoju gospodarczego. Dziś znacznie częściej słychać oznaczający w przybliżeniu to samo termin Globalne Południe, prezes Kaczyński jest jednak konserwatystą także językowym.

Oryginalne znacznie „Trzeciego Świata” jest rzecz jasna inne. Pojęcie pojawiło się w globalnej debacie politycznej w latach 50. XX wieku. Oznaczało kraje poza dwoma dominującymi sojuszami międzynarodowymi: krajów kapitalistycznych skupionych wokół USA i krajów socjalistycznych, skupionych wokół Związku Radzieckiego. Nie wszystkie tzw. państwa niezaangażowane były ubogie, ale dotyczyło to większości z nich – dlatego później stało się to synonimem kraju biednego.

Kraje najsłabiej rozwinięte

Szczególnie że kraje uznawane dziś przez ONZ za najsłabiej rozwinięte to w większości kraje Trzeciego Świata z czasów zimnej wojny. W 2023 roku za najsłabiej rozwinięte kraje uznawano 45 państw. 33 z nich znajdowały się w Afryce. Według szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2024 krajem z najwyższym PKB na osobę według parytetu siły nabywczej wśród krajów najsłabiej rozwiniętych jest Laos. Polskie PKB na osobę liczone według parytetu siły nabywczej jest pięć razy wyższe.

Czyli – Polskę i to, co potocznie nazywamy dziś krajami Trzeciego Świata, dzieli rozwojowa przepaść.

W ostatnich trzydziestu latach siedem krajów straciło „członkostwo” w grupie najsłabiej rozwiniętych krajów. W 1994 roku była to Botswana. I chociaż ten południowoafrykański kraj osiągnął w ostatnich dekadach spory sukces, wciąż nie łączymy go z grupą krajów wysoko rozwiniętych. Przejście z umownego Trzeciego Świata na światowe salony to bardzo trudny i powolny proces. Nawet rząd PiS nie był w stanie wykonać tak spektakularnego skoku do przodu.

Głodne dzieci, czyli Trzeci Świat?

Prezes Kaczyński wyraźnie zdefiniował jednak, co dla niego oznacza Trzeci Świat – to państwo, gdzie mamy głodne dzieci.

Według Departamentu Rolnictwa Stanów Zjednoczonych (USDA) jedno na pięć (13 mln) dzieci w USA w 2022 roku nie miało pewności, czy zje kolejny posiłek. To oznacza ni mniej, ni więcej, że w Stanach Zjednoczonych mamy do czynienia z poważnym problemem głodu wśród dzieci.

Czy to skłoniłoby prezesa Kaczyńskiego do tego, by uznać, że USA są krajem Trzeciego Świata? Wątpliwe, ponieważ jeszcze w lutym opowiadał, że USA są od Polski i wszystkich krajów Unii Europejskiej znacznie bogatsze i nam uciekają.

Ten przykład pokazuje też, że problem głodu wśród dzieci jest złożony i nie da zamknąć się go w prostej klasyfikacji krajów, które ten problem mają i należą do Trzeciego Świata, i krajów, których ten problem nie dotyczy, więc są rozwinięte i dostatnie.

Trzeba jednocześnie dodać, że Polska w ostatnich dekadach nie miała poważnego w skali światowej problemu z głodem czy głodem wśród dzieci. Nie oznacza to, że możemy ten problem lekceważyć – każde głodne i niedożywione dziecko to indywidualny dramat, który nie powinien mieć miejsca. I państwo powinno robić wszystko, by w pełni głód wyeliminować.

Ale opowieść prezesa Kaczyńskiego o wyciągnięciu Polski ze sfery Trzeciego Świata jest bzdurą.

W Polsce stały poziom od lat

Światowy Program Żywnościowy, agencja ONZ do walki z głodem na świecie (w 2020 roku nagrodzona pokojową nagrodą Nobla) co roku publikuje raporty na temat głodu na świecie. W 2015 roku – gdy według Jarosława Kaczyńskiego rozpoczęła się droga Polski ku cywilizacji – rozpowszechnienie niedożywienia w polskiej populacji według statystyk organizacji było mniejsze niż 5 proc. Prawdopodobnie znacząco mniejsze, ale „poniżej 5 proc.” to najniższy publikowany poziom.

Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa zbiera dane na temat odsetka dzieci poniżej piątego roku życia, których wzrost został zahamowany z powodu głodu lub chronicznego niedożywienia. Mamy dane od 2000 roku i faktyczny postęp wydarzył się w tym okresie w latach 2000-2007. Wówczas mamy spadek z 2,9 proc. do 2,3 proc. Dalej, do 2022 roku nie zmienia się prawie nic i każdy odczyt mieści się w przedziale 2,1-2,3 proc. Nie widać więc rewolucji i eliminacji głodu wśród dzieci, o której tak chętnie mówi Kaczyński.

Dla porównania spójrzmy też na najbogatszy kraj wśród krajów najsłabiej rozwiniętych – Laos. Tam w 2022 roku odsetek ten wynosił 27,7 proc. Choć warto dodać, że Laos w ostatnich dwóch dekadach poczynił tu ogromny postęp – w 2002 roku było to 48,7 proc. Tak czy inaczej, przepaść między Polską a Laosem jest ogromna.

Mało danych o głodzie

Jak w rzeczywistości wygląda problem głodu wśród dzieci w Polsce?

Dokładne informacje na temat liczby dzieci, które głodują, właściwie nie istnieją. Liczby GUS lub Eurostatu mogą nam powiedzieć coś o liczbie dzieci w ubóstwie lub zagrożonych ubóstwem. Ale nie są one jednoznaczne z głodem. „W najbiedniejszych rodzinach zawsze potrzeby dzieci były na pierwszym miejscu, o ile nie była to rodzina z jakąś dysfunkcją czy patologią, np. alkoholizmem” – mówiła w 2015 tygodnikowi „Polityka” prof. Elżbieta Tarkowska, specjalistka w zakresie socjologii ubóstwa.

Głośna akcja Polskiego Czerwonego Krzyża z 2018 roku o milionie głodnych dzieci była ostro krytykowana przez ekspertów. Liczba ta jest bowiem niemożliwa do weryfikacji. Nieco wcześniej PiS grał inną, również niemożliwą do weryfikacji liczbą. W spocie wyborczym z 2015 roku oskarżał Platformę Obywatelską o 800 tys. głodnych dzieci.

400 tys. dzieci w skrajnym ubóstwie

Dane GUS o ubóstwie wśród osób do 17. roku życia nie obejmują lat pierwszych rządów PiS. W 2008 roku stopa ubóstwa skrajnego wśród dzieci wynosiła 9 proc. W 2014 roku było to już 10,3 proc., w 2015 – znów 9 proc. Później ubóstwo skrajne znacznie spadło, przede wszystkim ze względu na program 500 plus – i jest to istotne osiągnięcie pierwszego rządu PiS. Od kilku lat co roku mieści się w okolicach 5-6 proc.

W 2022 roku ubóstwo skrajne dotyczyło 5,7 proc. osób poniżej 18. roku życia. To prawie 400 tys. dzieci żyjących w skrajnym ubóstwie. I dowód na to, że wciąż jest sporo do zrobienia w kwestii likwidacji ubóstwa w Polsce.

W raporcie EAPN – organizacji pozarządowej, zajmującej się ubóstwem i sposobami jego eliminacji – czytamy:

„Jak pokazywał raport UNICEF, opublikowany w lutym 2007 r. (czyli po 1,5 roku pierwszych rządów PiS — przyp. red.), pod względem sytuacji materialnej, mierzonej zespołem kilku wskaźników (takich jak odsetek dzieci z rodzin o dochodach niższych niż 50 proc. mediany dla kraju, co najmniej jedna osoba bezrobotna w rodzinie, subiektywne poczucie ubóstwa, brak w domu materiałów edukacyjnych i mniej niż 10 książek), dzieci polskie znajdowały się na ostatnim miejscu wśród 21 krajów rozwiniętych”.

Poprawiająca się sytuacja gospodarcza, spadające ubóstwo

Dodajmy jeszcze dane Eurostatu o zagrożeniu ubóstwem lub wykluczeniem społecznym. Te dane mamy od 2005 roku. W latach 2005-2008 udało się znacznie zredukować ten wskaźnik wśród dzieci – z 45,3 proc. do 30,5 proc. Warto jeszcze dodać, że były to lata świetnej koniunktury gospodarczej na całym świecie. Niektórym krajom „nowej” Unii udało się osiągnąć w tym okresie podobne wyniki (Słowenia z 32 do 20,6 proc., Łotwa z 46,3 do 35,1 proc.). Najnowszy wskaźnik dla Polski to 15,9 proc. z 2022 roku.

Działa tutaj prosta zasada – dobra sytuacja gospodarcza i dynamiczny wzrost oznacza bogacenie się społeczeństwa i spadające ryzyko ubóstwa. A to oznacza niższe ryzyko głodu wśród dzieci.

Rzeczywiście zarówno w latach 2005-2007, jak i w pierwszych latach obecnych rządów PiS ubóstwo wśród dzieci zmalało. Ale tryumfalizm jest nieuzasadniony – PiS nie wykarmiło wszystkich głodnych dzieci i nie zlikwidowało głodu, a zmiana nie była tak duża, jak chciałby prezes Kaczyński.

Cykl „SOBOTA PRAWDĘ CI POWIE” to propozycja OKO.press na pierwszy dzień weekendu. Znajdziecie tu fact-checkingi (z OKO-wym fałszometrem) zarówno z polityki polskiej, jak i ze świata, bo nie tylko u nas politycy i polityczki kłamią, kręcą, konfabulują. Cofniemy się też w przeszłość, bo kłamstwo towarzyszyło całym dziejom. Rozbrajamy mity i popularne złudzenia krążące po sieci i ludzkich umysłach. I piszemy o błędach poznawczych, które sprawiają, że jesteśmy bezbronni wobec kłamstw. Tylko czy naprawdę jesteśmy? Nad tym też się zastanowimy.