Konserwatywno-prawicowy skok na fundusze norweskie. A Pospieszalski tropi Sorosa

Wyrażamy sprzeciw wobec obecnie przyjętego modelu wydatkowania środków z finansowanych głównie przez Norwegię funduszy EOG na działania organizacji pozarządowych. Ma on formę faktycznego monopolu jednego podmiotu, który został upoważniony do ich przekazywania innym organizacjom – założonej przez George’a Sorosa Fundacji im. Stefana Batorego, współpracującej w ostatnich latach z Polską Fundacją Dzieci i Młodzieży.

Środki, które Norwegia i inne państwa są zobowiązane przekazywać w zamian za dostęp do wspólnego rynku, są przez Fundację Batorego w znacznej części wykorzystywane do wspierania organizacji mających wyraźnie ideologiczny profil działania i kwestionujących podstawowe zasady polskiego ustroju konstytucyjnego. Jesteśmy zdania, że dysponowanie środkami publicznymi przeznaczonymi dla NGO powinno odbywać się z poszanowaniem zasad pluralizmu i bezstronności.

Wśród szeregu kontrowersyjnych inicjatyw, które uzyskały wsparcie, wymienić można projekt „Równość małżeńska dla wszystkich”, w ramach którego stworzona została strategia lobbingowa na rzecz podważenia potwierdzonego w polskiej Konstytucji rozumienia małżeństwa jako związku kobiety i mężczyzny. Wielokrotne dofinansowanie otrzymało warszawskie stowarzyszenie „Lambda” na cykl szkoleń i happeningów dla aktywistów LGBT. Zaniepokojenie budzi także dofinansowanie projektu Fundacji na rzecz Różnorodności Polistrefa, która jawnie zadeklarowała, że uzyskane środki przeznaczy na działania służące ograniczeniu realizacji konstytucyjnego prawa do edukacji religijnej w szkołach publicznych.

Łącznie dysponujemy listą ponad stu silnie nacechowanych ideologicznie projektów, które otrzymały dofinansowanie w kwocie od 50 do 350 tys. złotych. Przynajmniej kilkanaście milionów złotych zostało przeznaczonych na samo wspieranie pozbawionej naukowych podstaw ideologii gender oraz budzących społeczny sprzeciw kontrowersyjnych postulatów politycznych aktywistów LGBT. Kwotę tą należy uznać za zawrotną, biorąc pod uwagę niedofinansowanie pozostałych organizacji sektora pozarządowego.

Środki zostały rozdysponowane w sposób skrajnie scentralizowany i niewiele z nich trafiło do organizacji spoza Warszawy i kilku największych miast. Spośród 620 projektów zrealizowanych w całym kraju aż 245 (niemal 40%) zrealizowano w stolicy, dalszych 51 w Krakowie. Tymczasem w całym województwie opolskim pieniądze przyznano jedynie 2 projektom, w świętokrzyskim - 4, podkarpackim - 10, a w podlaskim - 14. Nawet biorąc pod uwagę niższą liczbę ludności w tych województwach proporcje są zaburzone kilkudziesięciokrotnie: gdy w Warszawie jeden projekt przypada na 7 121 mieszkańców, w województwie opolskim - na 498 000. Wiele organizacji w tej samej perspektywie kilkukrotnie otrzymało granty.

Jedną z kluczowych wartości, jaką powinien się charakteryzować sektor organizacji pozarządowych, jest pluralizm. To właśnie mnogość idei, koncepcji, pomysłów i rozwiązań jest tym, co definiuje organizacje pozarządowe oraz sprawia, że skutecznie realizują swój cel. Sytuacja, w której jeden podmiot dysponuje ogromną kwotą 150 milionów złotych, przeznaczając ją w przeważającej części na wsparcie wąskiej grupy beneficjentów, jest nie tylko sprzeczna z tymi zasadami, ale szkodliwa dla rozwoju całego sektora i tym samym hamuje rozwój społeczeństwa obywatelskiego.

Dlatego utrzymanie status quo modelu wydatkowania środków pochodzących z Mechanizmu Finansowego EOG budzi nasz zdecydowany sprzeciw. W kolejnej perspektywie finansowej dysponowanie środkami powinno zostać zorganizowane w sposób dający gwarancje pluralizmu, bezstronności i poszanowania wartości konstytucyjnych. Oczekujemy stworzenia mechanizmów prawnych, które zapewnią transparentność wydatkowania środków i zagwarantują równe szanse w dostępie do nich organizacjom ze wszystkich obszarów kraju.

Organizacje popierające inicjatywę:

• Konfederacja Inicjatyw Pozarządowych Rzeczypospolitej (inicjator apelu)
• Stowarzyszenie Odra-Niemen
• Stowarzyszenie Młodzi dla Polski
• Stowarzyszenie Inicjatywa Historyczna
• Fundacja Republikańska
• Stowarzyszenie Studenci dla Rzeczypospolitej
• Stowarzyszenie Polska Jest Najważniejsza
• Centrum Wspierania Inicjatyw dla Życia i Rodziny
• Instytut Jagielloński
• Fundacja im. Janusza Kurtyki
• Fundacja Służba Niepodległej
• Fundacja Normalna Kultura
• Instytut na rzecz Kultury Prawnej Ordo Iuris
• Fundacja Reduta Dobrego Imienia – Polska Liga Przeciw Zniesławieniom
• Stowarzyszenie Trzy Kropki
• Stowarzyszenie Solidarni 2010
• Stowarzyszenie Pokolenie
• Fundacja Polska Jutra
• Fundacja dla Rzeczypospolitej
• Fundacja Kompania Kresowa
• Stowarzyszenie Dobro Wspólne Ojczyzna
• Stowarzyszenie Rodzin Wielodzietnych „Szczęśliwy Dom”
• Fundacja Vide & Crede
• Stowarzyszenie Patriotyczny Głogów
• Wolne Miasto Łódź
• Podlaski Instytut Rzeczpospolitej Suwerennej
• Fundacja "Żołnierzy Wyklętych"
• Fundacja W Kręgu Kultury
• Fundacja Jacka Maziarskiego
• Fundacja Życie
• Towarzystwo Przyjaciół Krzemieńca i Ziemi Wołyńsko–Podolskiej
• Fundacja im. Kazimierza Wielkiego
• Związek Żołnierzy NSZ
• Fundacja „Obok Nas”
• Stowarzyszenie „Przeszłość-Przyszłości”
• Stowarzyszenie im. Kazimierza Wielkiego
• Fundacja Amor Patriae
• Fundacja „Łączka”
• Polonia Semper Fidelis
• Stowarzyszenie Rodzin im. bł. Mamy Róży
• Towarzystwo Gimnastyczne "Sokół" w Lublinie
• Fundacja Inicjatyw Młodzieżowych
• Stowarzyszenie Śląskie Centrum Kultury
• Fundacja Rozwoju Polski
• Związek Dużych Rodzin 3+ Oddział Gdańsk
• Inicjatywa Stop Seksualizacji Naszych Dzieci
• Stowarzyszenie Rodzin Katolickich Diecezji Legnickiej
• Stowarzyszenie Przedsiębiorców i Rolników „Swojak”
• Konfederacja Kobiet RP
• Stowarzyszenie Koliber

1. Cele, priorytety oraz wysokość budżetu programu dla organizacji pozarządowych, finansowanego z Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego (tzw. Fundusze EOG), uzgodnione były między państwami – darczyńcami: Norwegią, Islandią i Lichtensteinem a Polską i zapisane w przyjętym przez rząd polski porozumieniu. Zgodnie z umową, 37 milionów euro z Funduszy EOG przeznaczone zostało na „wsparcie rozwoju społeczeństwa obywatelskiego i zwiększenie udziału organizacji pozarządowych w budowaniu sprawiedliwości społecznej, demokracji i zrównoważonego rozwoju”.

2. Przed uruchomieniem programu dla organizacji pozarządowych w Polsce obszary wsparcia i wybór priorytetów odpowiednich dla naszego kraju były szeroko dyskutowane w środowisku pozarządowym w ramach otwartych konsultacji prowadzonych pod patronatem Rady Działalności Pożytku Publicznego, w których udział wziąć mogli wszyscy zainteresowani. Informacja o ich prowadzeniu była dystrybuowana wieloma kanałami, w tym poprzez portal ngo.pl, który codziennie odwiedza ok. 35 tys. przedstawicieli organizacji pozarządowych.

3. Fundacja Batorego w partnerstwie z Polską Fundacją Dzieci i Młodzieży wybrane zostały na operatora programu dla organizacji pozarządowych w otwartej procedurze konkursowej, w której przedstawiły propozycję programu dotacyjnego, uwzględniającą wnioski z konsultacji oraz wnioski z badań dotyczących kondycji III sektora.

4. Program wspierał szerokie spektrum działań służących: angażowaniu obywateli i organizacji obywatelskich w procesy kształtowania polityk publicznych na szczeblu lokalnym i krajowym; sprawowaniu obywatelskiej kontroli nad funkcjonowaniem instytucji publicznych i instytucji zaufania publicznego; zwiększaniu zakresu i form wsparcia dla grup narażonych na ryzyko wykluczenia społecznego; promocji i ochronie praw człowieka, przeciwdziałaniu wszelkim formom dyskryminacji ze względu na rasę, pochodzenie etniczne, wyznanie, płeć lub orientację seksualną; kształtowaniu postaw obywatelskich oraz przeciwdziałaniu wykluczeniu i marginalizacji dzieci i młodzieży; a także wzmocnieniu kondycji organizacji pozarządowych i tworzeniu warunków sprzyjających rozwojowi trzeciego sektora.

5. Program Obywatele dla Demokracji prowadzony był zgodnie z przyjętymi przez rząd polski dokumentami programowymi określającymi zakres tematyczny oraz procedury dystrybucji i rozliczania środków pomocowych. Konkursy dotacyjne organizowane w programie ściśle przestrzegały zasad równego dostępu, otwartości, przejrzystości i jasności procedur. Terminy składania wniosków były podane przy uruchomieniu programu, a informacja o konkursach była szeroko dystrybuowana m.in. przez portale dla organizacji pozarządowych i portale samorządowe oraz szeroki mailing. 6 726 wniosków o dotację, które zostały złożone w 6 konkursach dotacyjnych oceniało 115 niezależnych, zewnętrznych ekspertów, wybranych w otwartym naborze w oparciu o kompetencje dotyczące obszarów tematycznych. Jednym z nich był pan Wojciech Kaczmarczyk, obecny dyrektor Departamentu Społeczeństwa Obywatelskiego w KPRM, który oceniał wnioski dotyczące projektów systemowych, partycypacji obywatelskiej i działań strażniczych. Wyniki ocen ekspertów podawane były do publicznej wiadomości z nazwą organizacji i miejscem jej rejestracji, tytułem projektu, wnioskowaną i przyznaną kwotą dotacji.

6. W ciągu 2,5 roku (od listopada 2013 do kwietnia 2016), 667 organizacji pozarządowych zrealizowało 617 projektów o wartości 131 milionów złotych. Działania projektowe prowadzone były w 773 miejscowościach w Polsce. 146 projektów miało zasięg ogólnokrajowy. Najwięcej projektów realizowały organizacje z województwa mazowieckiego. Prowadziły one jednak swoje działania nie tylko w stolicy, ale też w innych częściach Polski lub w całym kraju. Dodatkowo, niemal połowa z nich (96 organizacji) realizowała projekty partnerskie z udziałem 125 organizacji z innych części kraju. Dla organizacji pozawarszawskich współpraca taka oznaczała zmniejszenie obowiązków formalnych, pracy administracyjnej, rozliczeń, konieczności wniesienia wkładu własnego.

7. Ze względu na określone regulacjami wymogi, krótki czas realizacji, konieczność wniesienia finansowego wkładu własnego, rozliczanie z osiągnięcia rezultatów – program nie był łatwy dla małych i mniej doświadczonych organizacji. Dlatego też dla zwiększenia dostępu i ograniczenia pracy organizacji wprowadziliśmy dwustopniową procedurę składania wniosków: krótkie wnioski wstępne, a następnie rozbudowane wnioski pełne. Dla ułatwienia startu mniejszym organizacjom, Fundacja Batorego oferowała pokrycie wymaganego wkładu własnego ze swoich środków. Z tej formy pomocy skorzystało 47 organizacji.

8. Celem programu nie było równomierne rozłożenie wsparcia na 1 mieszkańca województwa, ale wybranie spośród projektów, jakie wpłynęły na konkurs, takich, które zapewniają realizację zakładanych rezultatów. Niemniej jednak, jeśli przyjrzeć się zależnościom między liczbą organizacji z danego województwa, które złożyły wnioski i liczbą tych, które otrzymały dotację , a także liczbą organizacji zarejestrowanych w danym województwie i ich procentowym udziałem w ogólnej liczbie organizacji pozarządowych, widać wyraźne potwierdzenie statystycznych prawidłowości. Najwięcej wniosków złożyły organizacje z mazowieckiego (1528) i małopolskiego (739) – dwóch województw o najwyższym wskaźniku zarejestrowanych organizacji, ale tuż za nimi były woj. warmińsko-mazurskie, podlaskie i pomorskie, gdzie liczba organizacji jest jedną z niższych w kraju. Najmniej wniosków wpłynęło z województw opolskiego, lubuskiego, świętokrzyskiego, w których działa najmniej organizacji. Opolskie, podobnie jak lubuskie, źle wypada od lat we wszystkich statystykach dotyczących III sektora, dostaje śladowe dotacje zarówno konkursach FIO, jak i ASOS.

9. W programie wsparcie otrzymały bardzo różne organizacje. Obok dużych i doświadczonych z wielkich miast, młode i małe, z terenów wiejskich i małych miasteczek (jak Fundacja Kreatywnej Przestrzeni i Rozwoju CampoSfera z Klimontowa, Fundacja Concordia z Kaszczora, Fundacja na rzecz Wspierania Osób Niepełnosprawnych „Wyjdź z Domu” z Moszczenicy). Wśród grantobiorców programu były też organizacje kierujące się w swoich działaniach misją i światopoglądem chrześcijańskim takie jak: Caritas Diecezji Toruńskiej, Towarzystwo św. Brata Alberta, Fundacja Dzieło Kolpinga czy Chrześcijańskie Stowarzyszenie Osób Niepełnosprawnych, Ich Rodzin i Przyjaciół „Ognisko”.

10. Podstawowym założeniem programu, zapisanym w dokumentach Funduszy EOG uzgodnionych na szczeblu unijnym i przyjętych przez polski rząd, było upowszechnianie wartości demokratycznych i uniwersalnych praw człowieka zapisanych traktatach unijnych i w Konstytucji RP, takich jak wolność sumienia i wolność wyrażania poglądów, równość płci, ochrona praw mniejszości i niedyskryminacja. Ochronie tych wartości służyły projekty dotyczące zwalczania i przeciwdziałania dyskryminacji i wykluczania słabszych, przełamywania stereotypów i uprzedzeń wobec innych: Romów, migrantów, uchodźców, osób nieheteroseksualnych (jak potwierdziły badania, najbardziej narażonych na agresję i mowę nienawiści), ochrony praw kobiet, dzieci, osób niepełnosprawnych. Dziś, gdy atakowane są podstawowe wartości, na jakich opiera się wspólnota europejska i demokratyczne rządy prawa, gdy coraz częściej do głosu dochodzi populizm i kłamstwo, pogarda, nienawiść i wrogość do innych, widać wyraźnie, że były to działania niezwykle potrzebne, odpowiadające na współczesne wyzwania, a grupa projektów realizowanych w tym obszarze była nieduża i wciąż niewspółmierna do potrzeb.

PS W pełni identyfikujemy się z postulatem utrzymania w programie dla organizacji pozarządowych zasady przejrzystości, bezstronności, równości i poszanowania wartości konstytucyjnych. Apelujemy do sygnatariuszy stanowiska, aby w swoich działaniach również się nimi kierowali.

Warszawa, 30 marca 2017