„Ograniczenie w czasie możliwości podważania decyzji administracyjnych, w tym dotyczących zwrotów nieruchomości jest, co do zasady działaniem rozsądnym. Gdyby nie sześć okoliczności…. – pisze Ewa Łętowska, profesor w Instytucie Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk, pierwsza rzecznik praw obywatelskich (1988–1992), sędzia Naczelnego Sądu Administracyjnego (1999-2002) i Trybunału Konstytucyjnego (2002-2011). Oto jej tekst.
I wyszło jak zwykle…
Projektowana zmiana kodeksu postępowania administracyjnego, wprowadza 10-letni termin do podważenia decyzji administracyjnych, obarczonych wadami powodującymi nieważność; może on być jeszcze krótszy, jeżeli decyzja wywołała „nieodwracalne skutki prawne”. Jest to zmiana – na pierwszy rzut oka – niewinna, dotycząca wszelkich decyzji, niezależnie od jej przedmiotu.
Towarzyszy jej jednak przepis przewidujący umorzenie toczących się postępowań, jeśli od wydania kwestionowanej decyzji upłynęło 30 lat. I to rozstrzygnięcie spowodowało burzę. Po pierwsze oznacza to, że kończy się automatycznie różne ślimaczące się od lat postępowania (przeważnie są to sprawy reprywatyzacyjne), gdzie chodzi o uchylenie decyzji sprzed lat [za czasów PRL, np. niezgodnej z komunistycznym prawem odmowy przyznania przedwojennemu właścicielowi prawa wieczystej dzierżawy – red.].
Po drugie, zarazem zamyka to drogę do skutecznego składania nowych wniosków w sprawach reprywatyzacyjnych – bo nie mogą one liczyć na rozpatrzenie [bo dotyczą decyzji z lat 50-70. XX wieku – red.].
Tym sposobem zmiana k.p.a. dotycząca ograniczenia w czasie skutków wadliwych decyzji, zamieniła się w dyskretny instrument kończący reprywatyzację i nadzieje z nią wiązane.
Dodajmy, że zmiana jest rezultatem wykonania (dopiero teraz!) wyroku TK sprzed sześciu lat (P46/13 z 12.5.2015) uznającego za niekonstytucyjny brak czasowego ograniczenia możliwości podważania wadliwych decyzji administracyjnych.
Sześć razy coś nie tak
A mogło by wyjść lepiej . Gdyby…
…temu projektowi towarzyszyła dalekowzroczna, dobrze pomyślana i przeprowadzona kampania dyplomatyczna wobec zaniepokojonych obywateli (zwłaszcza Izraela i USA – w tych bowiem krajach występują najintensywniej wyrażane oczekiwania reprywatyzacyjne, w naturze lub pieniądzu) za mienie utracone w wyniku wojny i powojennych przekształceń własnościowych;
…gdyby istniała ewidencja roszczeń rewindykacyjnych (do jej sporządzenia sama nawoływałam 33 lata temu, jako ówczesny Rzecznik Praw Obywatelskich);
…gdyby Polska miała aktualny, w miarę kompletny (i dostępny dla sądów) rejestr zrealizowanych jeszcze za PRL rekompensat (bo przecież wtedy wypłacono rządom różnych państw znaczne sumy, z których te rządy miały zaspokajać swoich obywateli z tytułu mienia zostawionego w Polsce);
…gdyby w swoim czasie sądy administracyjne nie uległy pokusie zawężającej interpretacji „nieodwracalnych skutków prawnych” decyzji, co spowodowało, że przestał działać tradycyjny hamulec dla nieograniczonego w czasie podważania decyzji i co jednocześnie napędziło roszczenia o odszkodowania;
…gdyby nie było fatalnych doświadczeń z legislacyjnym niewypałem jakim była nowelizacja ustawy o IPN, uznana na całym świecie za próbę cenzury polityki historycznej i ograniczenie swobody wypowiedzi, skierowanej przeciw prawdzie o Zagładzie . To przecież wzmogło nieufność wpływowych środowisk w Izraelu i w USA;
…gdyby przez kilka lat nie mamiono publiczności nadzieją na „zrobienie reprywatyzacyjnego porządku” dzięki tzw. komisji Jakiego (co znów do niczego nie doprowadziło, a pozostawiło frustrację lokatorów, niezrealizowane nadzieje i podważyło zaufanie do inicjatyw sanacyjnych).
Przy spełnieniu przynajmniej części tych przesłanek obecny projekt mógłby liczyć na spokojniejsze przyjęcie, a towarzyszący mu czarny PR i nie byłby tak drastycznie zły.
Ograniczenie w czasie możliwości podważania decyzji administracyjnych jest, co do zasady działaniem rozsądnym. Pytane, czy nowelizację powinno się robić akurat teraz, ale już na pewno nie w sposób, jak to zrobiono: arogancko, nawet gdy idzie o jakieś skromne gesty pod adresem rozczarowanych.
Zabrakło odwagi i konsekwencji. Sądy nie pomogły
Polska nie zdobyła się na przyjęcie ustawy reprywatyzacyjnej i to zaniechanie leży u podstaw zamieszania i problemów jakie mamy. Jako RPO proponowałam, by zrobić uczciwy remanent roszczeń reprywatyzacyjnych. I na tej podstawie, oceniając możliwości państwa, zastanowić się, co z tym fantem zrobić. Mnie nie posłuchano, ale nie posłuchano tak samo i lepszych ode mnie. Żadna z prób ustaw reprywatyzacyjnych nie przeszła drogi legislacyjnej, jedną zawetował prezydent Kwaśniewski [w 2001 roku, uznał ja za „sprzeczną z zasadami sprawiedliwości społecznej i równością obywateli wobec prawa, ocenił, że byłaby zbyt kosztowna dla budżetu – red.]. Lepiej było dać szybciej, mniej i konkretnie, niż czekać aż to wszystko narasta.
W efekcie reprywatyzację de facto u nas realizowały sądy. Uczyniło to z nich chłopców do bicia – przez polityków, dawnych właścicieli, lokatorów reprywatyzowanych nieruchomości. Co więcej, taka rozproszona poprzez indywidualne sprawy, reprywatyzacja nie zapewniała kształtowania czytelnych zasad.
Sprawa reprywatyzacji i rewindykacji historycznych została uwikłana w różne wątki: polityczne, instrumentalne, psychologiczne, manipulacyjne, w nieumiejętności analityczno-prawne itd. Przecież nawet tzw. dekret Bieruta był całkiem przyzwoicie pomyślanym aktem, bynajmniej nie wywłaszczeniowym, tyle, że kompletnie go wypaczyło późniejsze, ekscesywne stosowanie. Inne akty, które są obecnie źródłem spraw reprywatyzacyjnych też stosowano rozszerzająco. Niestety, sądy tu nie pomogły. A legislacyjne pomysły naprawcze były fragmentaryczne, brak im było konsekwencji, odwagi i zaplecza fachowego.
Każda akcja reprywatyzacyjna obrasta w działania interesowne. Oddzielenie plew od ziarna, adwokackiej taktyki od uzasadnionych interesów, jest zadaniem trudnym, wymagającym pewnej ręki i zaufania. Tak jest i obecnie.
A tu brak i zaufania między państwem i jednostkami, i zrozumienia złożoności zadania przez realizatorów projektu.
I wreszcie co do rozmiarów reprywatyzacji: cały naród poniósł koszty wojny, przesunięcia się Polski ze wschodu na zachód i katastrofalnych zniszczeń. Dlatego o pełnych rekompensatach nie może być mowy. Również zwroty w naturze – gdy obiekty odbudowywano, przebudowywano, rozbudowywano – nie wchodzą już w grę. Uruchomiłoby to lawinę wtórych niesprawiedliwości, a i nakłady przewyższają pierwotną wartość, co należałoby uświadomić aspirującym o zwrot, bo to przecież oni musieliby się z tego rozliczyć.
Tylko że nikt rzetelnie, jasno i cierpliwie nie chciał i nie chce tego tłumaczyć.
Obym była złym prorokiem
Co będzie dalej? Obym była złym prorokiem, ale spodziewam się, że uchwalenie nowelizacji k.p.a. nie zatrzyma fali roszczeń. Będą odwołania do art. 77 Konstytucji RP, która daje prawo do odszkodowania za bezprawie legislacyjne. Taki może być koszt unikania rozwiązania problemu reprywatyzacji, do czego doszło polskie niedbalstwo i niestaranność w załatwianiu spraw. Zabrakło determinacji ze strony państwa.
Zobacz art. 77 Konstytucji RP
Art. 77
1. Każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej
2. Ustawa nie może nikomu zamykać drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności lub praw
Przecież nawet tzw. dekret Bieruta był całkiem przyzwoicie pomyślanym aktem, bynajmniej nie wywłaszczeniowym, tyle, że kompletnie go wypaczyło późniejsze, ekscesywne stosowanie.
No i Bierut ( szpieg NKWD) ze Stalinen to byli uczciwi politycy. Ta kobieta siedzi jeszcze w glebokim komunizmie.
Glos podnosza tzw. orgaizacje ocalalych z holokaustu bo widza ze kasy nie bedzie. Szwajcarzy czy ulegli i zaplacili mimo ze to byla mega hucpa. Przedsiebiorstwo holokaust dokladnie opisuje ten mechanizm “placenia dla ocalalych”.
Komentarz został usunięty ponieważ nie spełniał standardów społeczności.
Jak zwykle spłaszczasz temat metodą "kolbą w łeb". Prawie wszystkie roszczenia są niezasadne ale tak prosto to nie działa. Epoka załatwiania spraw maczugą skończyła się z chwilą, kiedy człowiek zaczął myśleć i odszedł od łupania kamieni.
Niestety wszystkie rządy po 89 r. nie zajmowały się tą sprawą bo przywracały II RP i brakło rozwagi i zastanowienia. Jeżeli zwracaliśmy Lubomirskim, Radziwiłom, Kościołowi itp. to dlaczego mają być z tego wykluczeni obywatele polscy żydowskiego pochodzenia.
Prawdziwki pyszczą o żydowskich organizacjach, a Kościół rk to fizyczny spadkobierca? Może to Rodzina MaRyja-skich?
"Po drugie, zarazem zamyka to drogę do skutecznego składania nowych wniosków w sprawach reprywatyzacyjnych – bo nie mogą one liczyć na rozpatrzenie [bo dotyczą decyzji z lat 50-70.tych XX wieku – red.]."
A po cholerę mają być rozpatrywane sprawy sprzed pokoleń? Nie dość wyrzucono ludzi na bruk?
Co jeszcze, reparacje od wnuków beneficjentów reformy rolnej? Albo od praprawnuków chłopów pańszczyźnianych, których uwolnił paskudny carat?
"Łętowska: Można było zatrzymać falę roszczeń, ale nie tak, żeby się przy okazji utopić"
Przepraszam, ale to fantazja, zwłaszcza w odniesieniu do majątków obywateli polskich pochodzenia żydowskiego..
Nikt z żądających nie oczekuje sympatycznie przedstawionej odmowy a zwrotu. Wypłacane odszkodowanie lub zwrot niemal zawsze będzie uznany za niewystarczający.
Z powodów urojonych lub prawdziwych, lecz nierealnych budżetowo.
Należy przy tym zauważyć, że nie zamkniemy tematu realizując roszczenia poszczególnych osób.
Dotychczasowa praktyka to oczekiwanie wypłat odszkodowań ryczałtowo, bez uzasadnień i bezosobowo.
Śmiem twierdzić, że jakakolwiek kwota za jakiś czas będzie kwestionowana.
Tak jak zapomina się o umowie z 1960r między Polską a USA.
Umowa mówi m.in. o roszczeniach z tytułu: nacjonalizacji, przejęcia własności, utraty użytkowania na podstawie polskich ustaw, dekretów i innych zarządzeń, a także długów przedsiębiorstw, które zostały znacjonalizowane.
Przejmujemy się opiniami na nasz temat, gdy jednocześnie strona umowy nie wywiązuje się z jej postanowień. (Jednocześnie rząd Stanów Zjednoczonych zobowiązał się, że nie będzie przedstawiał rządowi polskiemu ani nie będzie popierał wymienionych w art. I układu roszczeń obywateli Stanów Zjednoczonych do rządu polskiego, zaś zgłoszone po wejściu w życie układu roszczenia obywateli Stanów Zjednoczonych rząd Polski przekaże rządowi Stanów Zjednoczonych)
Takie umowy były podpisywane także z innymi rządami.
Do tego wszystkiego dochodzi absurdalnie długi upływ czasu zaprzeczający choćby bezpieczeństwu obrotu.
Mogłoby być lepiej, ale to nie powód by nie zrobić tego teraz bez oglądania się na to co bezzasadnie będą twierdzić inni.
(…)Z powodów urojonych lub prawdziwych, lecz nierealnych budżetowo.(…)
Jak coś się rozłoży na 200-300 lat to realne będzie wszystko… a to da konkretną rentę.
Ciekawą inicjatywą społeczną jest ustawa Zakrzewskiego. https://polskatimes.pl/edukacja-domowa-ustawa-zakrzewskiego-rewolucja-w-polskim-szkolnictwie/ar/c5-15594553