Miliardy fake'owych kont, boty na polskich portalach. Analiza kampanii do PE w sieci

Dołóżmy do tego wzrost aktywności botów w polskiej sieci w wyborczy weekend 24-26 maja aż o 59 procent, oraz to, że w ostatnich dniach kampanii prawie jedną trzecią politycznej aktywności wytworzyły boty i trolle – i mamy pełen obraz polskiej sieci w służbie wyborczej polityki.

Kampania do Parlamentu Europejskiego była czasem szczególnym m.in. ze względu na pierwsze tak zmasowane działania osłonowe w sieci, których celem było maksymalne ograniczenie dezinformacji wyborczej oraz zewnętrznego oddziaływania na obywateli państw UE.

Komisja Europejska porozumiała się zarówno z największymi platformami społecznościowymi, jak i z niezależnymi analitykami, by na bieżąco monitorować sytuację i usuwać zagrożenia. Połączone wysiłki przyniosły efekt: kampania wyborcza i samo głosowanie przebiegły w miarę spokojnie, dezinformację udało się ograniczyć.

Miliardy fake'owych kont w social media

To nie znaczy jednak, że w sieci nic się nie działo. Platformy społecznościowe, współpracujące z KE, właśnie opublikowały raporty opisujące sytuację w social media w czasie kampanii do PE.

Informację o Polsce uzupełnia raport zespołu projektu ABT Shield, który w tym samym czasie badał ruch w polskim internecie.

Podstawowy wniosek płynący z tych raportów jest prosty: choć udało się ograniczyć zewnętrzny wpływ na wybory do PE, walka z dezinformacją na tym kampanijnym poziomie powinna być stałą częścią aktywności mediów społecznościowych – bez tego dezinformacja zwyczajnie nas zaleje.

Wystarczą same liczby, by uświadomić sobie skalę zagrożenia, z jakim mieliśmy do czynienia.

• Facebook zablokował 1,2 miliona aktywności (na terenie UE) z powodu złamania zasad dotyczących reklam i publikowanych treści.
• Twitter odrzucił ponad 16 tys. reklam adresowanych do obywateli państw UE z powodu naruszenia zasad dotyczących reklamowania się.
• Google ograniczyło aktywność 157 tys. kont, które naruszyły jego regulaminy dotyczące reklam.
• Dołóżmy do tego 2 miliardy fake'owych kont zablokowanych przez FB i 76 milionów kont zablokowanych przez Twittera.

A przecież jeszcze w ostatnich dniach przed wyborami platformy zidentyfikowały i usunęły konta rozsiewające dezinformację i mowę nienawiści po ostrzeżeniach niezależnych analityków i dziennikarzy. Zgłosili oni ponad 600 grup i stron na Facebooku, działających w sposób skoordynowany we Francji, Niemczech, Włoszech, Wielkiej Brytanii, Polsce i Hiszpanii.

Siatki na Facebooku: z Rosji, Izraela i Iranu

Facebook walczył z fałszywymi kontami. W pierwszym kwartale 2019 roku usunął ich aż 2,19 miliarda (w IV kwartale 2018 – 1,2 mld), z czego aż 99,8 proc. zostało odnalezionych przez algorytmy FB, a nie przez użytkowników.

W maju wykrył także kilka siatek kont, stron i grup, które realizowały skoordynowane, nieprawdziwe działania (tzw. CIB – Coordinated Inauthentic Behavior). Nie wszystkie były nastawione na odbiorców w krajach unijnych.

• 6 maja FB usunął 118 grup, stron i kont, należących do dwóch siatek działających z terytorium Rosji. Pierwszą z nich tworzyła grupa osób działających w oparciu o fałszywe konta, która rozpowszechniała linki do portali ze zmanipulowanymi informacjami dotyczącymi m.in. konfliktu zbrojnego na Ukrainie, polityki rosyjskiej i unijnej czy syryjskiej wojny domowej. To typowy zestaw prorosyjskich narracji, znanych także w Polsce. Druga siatka koncentrowała się na Austrii, krajach bałtyckich, Niemczech, Hiszpanii, Ukrainie i Wielkiej Brytanii. Osoby stojące za tą kampanią, aktywne także na innych platformach społecznościowych, wykorzystywały fałszywe konta do przyłączania się do grup, podszywały się pod innych użytkowników i wzmacniały treści dotyczące osoby publicznej pracującej w służbach wywiadowczych. Zajmowały się także narracjami dotyczącymi imigrantów i NATO.
• 16 maja Facebook usunął 265 kont, które działały w Izraelu, a ich aktywność koncentrowała się na Nigerii, Senegalu, Togo, Angoli, Nigrze i Tunezji oraz w mniejszym stopniu także na Ameryce Łacińskiej i Azji Południowo-Wschodniej. Konta w tej siatce udawały miejscową, lokalną ludność, podszywały się pod lokalne media i publikowały przecieki fałszywych informacji o tamtejszych politykach.

Jak poinformował Facebook: „chociaż osoby stojące za tą siecią próbowały ukryć swoją tożsamość, nasze dochodzenie wykazało, że część tej działalności była powiązana z izraelską jednostką Archimedes Group. Ta organizacja i wszystkie jej spółki zależne zostały zablokowane na Facebooku”.

Siatka związana z Archimedes Group dotarła do około 2,8 miliona użytkowników, a firma wydała ok. 800 tys. dolarów na dezinformujące reklamy na FB. Proceder trwał od 2012 roku.

• 28 maja FB wykrył siatkę irańską: 51 kont na Facebooku, 36 stron, siedem grup i trzy konta na Instagramie. Osoby stojące za tą działalnością używały fałszywych kont do uruchamiania stron i grup oraz podszywały się pod media działające na Bliskim Wschodzie. Prezentowały się jako dziennikarze lub inne osoby godne zaufania, próbowały kontaktować się z decydentami, reporterami, naukowcami, irańskimi dysydentami i innymi osobami publicznymi. Zajmowały się głównie polityką amerykańską i brytyjską, ruchami secesyjnymi w USA, islamem, mniejszościami arabskimi w Iranie i wpływem Arabii Saudyjskiej na Bliski Wschód.

FB zarobił na wyborach do PE 20 mln euro

Facebook podał też pełne zestawienie dotyczące reklam politycznych w czasie kampanii do PE. W sumie powstało prawie 344 tys. reklam, a ich koszt wyniósł prawie 19,8 mln euro (przy czym trzeba pamiętać, że FB zalicza do takich reklam nie tylko promowane posty wyborcze, ale też wszelkie promocje związane z bieżącą tematyką społeczno-polityczną).

W Polsce najwięcej na promocję na FB przeznaczyła Konfederacja – 184,4 tys. zł, przeganiając drugą w tym zestawieniu Koalicję Europejską – 140 tys. zł. PiS wydał na FB zaledwie 43 tys. zł, ale za to zainwestował najwięcej z polskich ugrupowań w reklamy na YouTube – aż 386 tys. zł. Druga na YT była Konfederacja – 178,2 tys. zł, a trzecia Koalicja Europejska – 90 tys. zł. Co ciekawe, Kukiz'15 wydał na YT zaledwie 2,5 tys. zł.

Reklamy, które oszukują – Polska w czołówce

Google w raporcie dla KE skupił się przede wszystkim na reklamach, które naruszały jego regulamin. Ten koncern nie zezwala na reklamy, które świadomie oszukują odbiorców przez wykluczanie części informacji lub wprowadzanie w błąd.

Najczęściej chodzi o podszywanie się pod jakąś organizację (także partię polityczną czy media) czy sugerowanie nieprawdziwych powiązań z osobą, organizacją czy produktem.

Mogłoby się wydawać, że to rzadkie przypadki, jednak od 1 do 26 maja Google wykrył aż 16 690 takich kont (z działaniami adresowanymi do obywateli UE). Jak podkreśla koncern, każde z tych kont zastosowało co najmniej jedno z zabronionych zachowań, w tym część składała fałszywe oświadczenia dotyczące swojej tożsamości.

Polska w unijnej czołówce

I właśnie w tej dziedzinie znaleźliśmy się w unijnej czołówce. Google zidentyfikował bowiem aż 1397 takich przypadków w Polsce. Więcej było ich tylko w Niemczech – 2378 i w Wielkiej Brytanii – 2082.

Podobnie wygląda też czołówka państw w drugim zestawieniu koncernu: reklam, które nie zawierały wystarczająco oryginalnych treści.

Google ogranicza bowiem reklamowanie treści, które nie stanowią autorskiego dzieła, np. są duplikowane z innych witryn. Jak wyjaśnia Google, „taki wzorzec behawioralny nie jest stosowany wyłącznie przez propagatorów dezinformacji, ale wielu propagatorów korzysta z niego, aby zwiększyć zasięgi treści dostępnych na ich stronach internetowych”.

Google w okresie przedwyborczym zidentyfikował 5465 tak działających kont, z czego prawie 10 proc. (522) w Polsce. Najwięcej było ich w Wielkiej Brytanii – 1462, a w Niemczech tylko nieco więcej niż w naszym kraju – 567.

Śmieciowe wiadomości charakterystyczne dla Polski?

Twitter, podobnie jak Facebook, także walczył z fałszywymi kontami.

Ta platforma przed wyborami do PE uruchomiła również nową opcję - możliwość zgłaszania przez użytkowników tweetów, które wprowadzały w błąd w tematyce wyborów. Funkcja okazała się potrzebna: Twitter tylko w okresie od 1 do 20 maja otrzymał za jej pośrednictwem aż 28,5 tys. zgłoszeń. To sprawiło, że TT chce wprowadzać tę funkcję powszechnie, przed wszystkimi wyborami.

W raporcie TT dla Komisji Europejskiej - Polska zaistniała w sposób szczególny, za sprawą głośnego w Polsce raportu The Computational Propaganda Oxford Internet Institute „Wiadomości śmieciowe podczas wyborów parlamentarnych UE”.

Analitycy sprawdzali, jaki procent użytkowników Twittera z konkretnego państwa UE rozpowszechnia linki do tzw. „junk news”, czyli silnie zideologizowanych, wprowadzających w błąd lub zwyczajnie nieprawdziwych newsów.

Wyniki okazały się naprawdę dobre: wg naukowców mniej niż 4 proc. źródeł wiadomości udostępnianych na TT przed wyborami do PE pochodziło ze źródeł generujących wiadomości śmieciowe, a użytkownicy TT z badanych krajów UE częściej linkowali do mediów mainstreamowych niż do tych mało wiarygodnych.

W Polsce boty i trolle aktywne w przedwyborczy weekend

Szczegółowo polskie tendencje analizował zespół ABT Shield, który od początku marca sprawdzał ruch botów i trolli na stronach internetowych polskich wydawców i firm. Okazało się, że w wyborczy weekend liczba botów na monitorowanych stronach nagle wzrosła, i to aż o 59 proc.!

Przez ostatnie dziesięć dni przed wyborami sprawdzano też aktywności na TT, związane z kandydatami do unijnego parlamentu. W sumie przeanalizowano 29 tys. kont i 221 tys. komentarzy. Okazało się, że zorganizowane działania botów i trolli wygenerowały prawie jedną trzecią całego wyborczego ruchu na TT w tym okresie. Odpowiadały one za aktywność 28 proc. kont i powstanie ponad 30 tys. komentarzy.

ABT Shield podało również, jakie treści były wzmacniane za pomocą tego sztucznego ruchu. Rezultat nie będzie zaskoczeniem dla tych, którzy obserwowali kampanię w sieci:

Według ABT Shield „zorganizowany atak dotyczący tego wątku nastąpił w drugiej połowie ostatniego tygodnia kampanii, tuż przed weekendem wyborczym. Analiza trendów i zainteresowań wskazuje, że wątek ustawy 447 w ostatnich dniach przed wyborami uzyskał większą dynamikę przyrostu komentarzy niż pozostałe popularne wątki takie jak »pedofilia w Kościele« czy LGBT”.

Było to widoczne na wszystkich platformach społecznościowych, także na YouTube, gdzie najpopularniejszym polskim spotem wyborczym okazał się spot wyborczy Konfederacji „Nie dla obcych roszczeń, tak dla interesów Polski”.

Zdobył ponad 1 milion odsłon po niecałym tygodniu od udostępnienia, ilościowo bijąc na głowę inne spoty tego ugrupowania, jak i filmy innych partii czy kandydatów. Był szeroko udostępniany także na Facebooku, a analiza zajmujących się tym kont wykazała także tam nieautentyczność sieciowego ruchu.

W kampanii krajowej będziemy bezbronni

Pozorny przedwyborczy spokój w sieci był efektem zmasowanych wysiłków zarówno platform społecznościowych (regularnie kontrolowanych przez Komisję Europejską), jak i niezależnych analityków. W tle tego spokoju mamy miliardy fake'owych kont, próby włączania aktywności siatek botów i trolli nawet w okresie ciszy wyborczej, fałszywych reklamodawców i setki śmieciowych wiadomości udostępnianych na platformach społecznościowych.

To dla Polski szczególnie istotne, bo przed nami parlamentarne wybory krajowe. A w tej kampanii nie będzie już instytucji naciskającej na platformy społecznościowe, by te monitorowały aktywność polityczną w sposób szczególny (choć niektóre wprowadzone przez nie mechanizmy pozostaną).

Nie będzie też licznych zespołów niezależnych analityków, tropiących dezinformację w sieci.