Morawiecki przygniata Frasyniuka Okrągłym Stołem i Jaruzelskim. Ale przy Stole byli też bracia Kaczyńscy

Tak zwane śluzy zaczęły się otwierać w pierwszych miesiącach 1986 roku. „Śluzy” to były takie miejsca, gdzie ludzie »Solidarności« spotykali się towarzysko z ludźmi władzy, najczęściej drugiego garnituru. Sama idea Okrągłego Stołu zrodziła się w 1988 roku. Były rozmowy prowadzone w oparciu o KIK przez prof. Andrzeja Stelmachowskiego. Gdy w drugiej połowie sierpnia 1988 roku Jarosław Kaczyński przyjechał, by wziąć udział w kolejnym strajku w stoczni, przywiózł informację od prof. Stelmachowskiego o propozycji powołania Okrągłego Stołu. Ważne było spotkanie generała Kiszczaka z Wałęsą 31 sierpnia 1988 roku. Każdy, kto znał komunizm, wiedział, że to przełom. Po tym spotkaniu nastąpiło pierwsze spotkanie w szerszym gronie w rządowej willi w Magdalence. Naszym głównym postulatem była legalizacja "Solidarności". Byłem pewien, że ten postulat zostanie spełniony.

Komunistom chodziło o osobiste poznanie nas. To miał być też pierwszy etap fraternizacji. Na jednym z przyjęć w Magdalence generał Kiszczak powiedział, że 25 pierwszych kieliszków jest obowiązkowych, a potem jak kto chce. Niektórzy młodzi przywódcy robotniczy, tacy jak Zbigniew Bujak czy Władysław Frasyniuk, mieli problem psychologiczny, czy mogą pojechać rządowym busem do Magdalenki, czy mogą podać rękę Kiszczakowi. Później, choć nie dotyczyło to Władysława Frasyniuka, to się zmieniło. Po pierwszej Magdalence zaczął się etap negocjacji nad zorganizowaniem Okrągłego Stołu, które prowadził Mazowiecki. Po drodze była jeszcze słynna debata Miodowicz – Wałęsa, po której byłem już całkowicie przekonany, że niedługo dojdzie do Okrągłego Stołu.

Zbliżyliśmy się [my - bracia Kaczyńscy z Tadeuszem Mazowieckim] podczas strajku majowego w Stoczni Gdańskiej. Mazowiecki przyszedł i oświadczył, że Okrągły Stół będzie na pewno. W napięciu czekał na „Dziennik Telewizyjny”, czy pojawi się oficjalny komunikat. Pojawił się, bo to było tuż po X Plenum KC PZPR, które zgodziło się na rozmowy z "Solidarnością".

Wkrótce po spotkaniu z Mazowieckim Krajowa Komisja Wykonawcza powołała tzw. szóstkę, czyli kierownictwo Solidarności do rozmów przy Okrągłym Stole. Wszedłem w jej skład. Po stronie solidarnościowej rozpoczął się spór o skład delegacji na Okrągły Stół. Wtedy, a także później działy się różne rzeczy, które pokazywały, że nasz obóz nie jest jednolity. Mazowiecki i Geremek często się spierali. Spór dotyczył tego, czy Mazowiecki jest szefem wspomnianej „szóstki”, czy też ma rządzić razem z Geremkiem. A ja uznawałem Mazowieckiego za lidera naszej strony przy Okrągłym Stole. Gdy władze sprzeciwiły się udziałowi Kuronia i Michnika w obradach, a Wałęsa twardo się uparł, że obaj muszą być, Jarosław Kaczyński i ja poparliśmy go. Ale po naszej stronie byli też tacy, którzy przychylali się do stanowiska władz.

NEWSWEEK: Czy z dzisiejszej perspektywy nie było błędem tak twarde stawianie ponownej legalizacji "Solidarności" jako podstawowego warunku rozpoczęcia rozmów? To było myślenie w kategoriach roku 1981, że związek jest najważniejszy. A najważniejsza, jak się potem okazało, była szansa na przejęcie władzy.

Lech Kaczyński: Nie zgadzam się. Chodziło nam o to, żeby stworzyć formułę działalności, która będzie mieć dużą siłę. A to mogła być tylko "Solidarność". Ale jest prawdą, że Okrągły Stół nie był z naszej strony rozmową o przejęciu władzy. To Kiszczak kilkakrotnie w Magdalence wracał do idei rządu, który będzie odzwierciedlał wynik wyborów – a więc do koncepcji rządu jedności narodowej pod kierownictwem PZPR, z "Solidarnością" jako słabszym koalicjantem. Przez nas taka koncepcja była jednoznacznie odrzucana. Proszę także pamiętać, że Okrągły Stół miał swoją dynamikę. Najpierw rozmawialiśmy wyłącznie o częściowo wolnych wyborach do Sejmu, potem był bój o utworzenie Senatu, a wreszcie – o wolne wybory do niego.

NEWSWEEK: Uczestniczył pan we wszystkich poufnych rozmowach prowadzonych ponownie w Magdalence. Wielu wierzy, że zawarty tam został potajemny układ między komunistami a częścią liderów "Solidarności". Czy tak było?

Lech Kaczyński: Nie było żadnych tego typu ustaleń. Nie było żadnej umowy o podziale władzy, tym bardziej o podziale majątku. Magdalenka posłużyła stronie rządowej do fraternizacji z częścią ekipy solidarnościowej. Po oficjalnych obradach odbywających się przy wodzie sodowej odbywała się kolacja – duży stół, dużo alkoholu. Kiszczak na pewno nie próbował się spoufalać z miłości, tylko realizował swój plan. Michnik zresztą też. Stanisław Ciosek często wracał do motywu: władza brudzi, jesteśmy wspólnie ubrudzeni. Ale Józef Czyrek opowiadał mi później, że po tamtej stronie był totalny chaos. Inicjatywę coraz bardziej przejmował młody Kwaśniewski, który potrafił nawiązać bliskie relacje z działaczami opozycji, co potem zresztą procentowało przez lata. Podczas rozmów w Magdalence największym problemem nie była wcale legalizacja "Solidarności", bo to zostało załatwione podczas pierwszego dnia realnych rozmów. Problemem była rejestracja NZS, czyli złamanie monopolu komunistów wśród organizacji młodzieżowych. Początkowo także sprawy związane z rejestracją Solidarności Rolników Indywidualnych. No i środki masowego przekazu. Skończyło się zgodą na wznowienie wydawania „Tygodnika Solidarność” oraz na utworzenie gazety, która miała się nazywać „Gazeta Codzienna”. Nazwa „Gazeta Wyborcza” miała obowiązywać tylko w czasie kampanii, ale została do dziś. Michnik jako szef „Gazety” i Mazowiecki jako naczelny „Tygodnika” zostali powołani na tych samych zasadach przez Wałęsę. A że Michnik założył spółkę, która pozbawiła "Solidarność" kontroli nad gazetą, to już jest inna historia.

Tam ustalono sprawę Senatu i prezydenta. Przy okazji omawiania koncepcji prezydentury wybuchł pozornie ostry spór między Jarosławem Kaczyńskim i mną a Michnikiem. Odbywało się to w trakcie narady przygotowawczej przy ul. Karowej na Wydziale Socjologii UW. Michnik demonstrował sprzeciw wobec prezydentury dla Jaruzelskiego, chociaż był zwolennikiem tej koncepcji, podobnie jak my, bo oznaczała ona całkowite wyniesienie ośrodka władzy z Biura Politycznego PZPR, czyli dalsze zasadnicze osłabienie partii. Nieco później pojawił się pomysł, żeby funkcję prezydenta przejął Wałęsa. Teoretycznie dałoby się to zrobić. W praktyce jednak w lipcu 1989 roku było na to za wcześnie. O ile możliwa była zgoda na naszego premiera, na naszego prezydenta nie. Mogłoby dojść do jakiegoś puczu i komunizm dłużej by przetrwał, nie tylko w skali Polski.

Komuniści sądzili, że utrzymają władzę. Ustalone było, że wolne wybory będą w 1993 roku. Ja osobiście sądziłem, że będzie to znacznie wcześniej. Już w maju podjęliśmy sondażowe rozmowy z SD, bardzo niezobowiązujące. Po 4 czerwca sprawy nabrały przyspieszenia.

PZPR zgodziła się na oddanie władzy dopiero pod koniec lipca 1989 roku. Mechanizm był następujący. 1 sierpnia wejść miała tzw. reforma Rakowskiego. Wcześniej ruszyła fala strajków zarówno "Solidarności", jak i OPZZ, a często wspólnych. Kierownictwo związku już faktycznie nad tym nie panowało. Tym bardziej nie panowała nad tym władza. Wtedy zrozumieli, że dalej już rządzić nie mogą. Skądinąd po powołaniu przez Sejm Mazowieckiego na premiera zapanował całkowity spokój. Wcześniej były problemy z listą krajową, która przepadła. Było bardzo dramatyczne spotkanie komisji porozumiewawczej – takiego przedłużenia Okrągłego Stołu. "Solidarność" nie wiedziała, co zrobić, czy zgodzić się na uzupełnienie tych nieobsadzonych mandatów w nadzwyczajnym trybie. W końcu się zgodziliśmy.

Natomiast już wcześniej, tuż po 4 czerwca, Jarosław Kaczyński powiedział Wałęsie, że wyniki wyborów wskazują na nieaktualność ustaleń politycznych Okrągłego Stołu. Później sprawy szły dwoma torami. Koncepcja forsowana przez Jarosława Kaczyńskiego, ówcześnie jednego z sekretarzy KKW, zakładała porozumienie z ZSL i SD. Formalnie jako kandydat na premiera występował Wałęsa. Była też koncepcja Michnika dysponującego „Gazetą Wyborczą”, sojuszu z tzw. postępowymi siłami w PZPR. Przy takim rozwiązaniu premierem miał zostać prof. Geremek.

Po dramatycznym posiedzeniu Krajowej Komisji Wykonawczej, gdzie doszło do ostrej wymiany zdań między Jarosławem Kaczyńskim a Bronisławem Geremkiem, Wałęsa postawił na koncepcję Jarosława i jemu powierzył misję tworzenia koalicji. Zostało to w kierownictwie OKP odebrane jako zamach stanu. Byliśmy bowiem uważani za pułkowników, a Geremek czy Mazowiecki byli generałami.

Okrągły Stół przyspieszył "jesień ludów" w Europie. Komunizm może by kiedyś upadł, bo pewnie wcześniej czy później zawaliłby się w ZSRR. Ale jako przedsięwzięcie taktyczne Okrągły Stół był przedsięwzięciem zręcznym. Powinien być jednak potraktowany jak rozmowa z uzurpatorem. Po jesieni 1989 roku, gdy sytuacja na świecie się zmieniła, należało w Polsce przyspieszyć zmiany. Tak się nie stało. Proces fraternizacji naszej strony z władzą wyzwolił dużo negatywnych zjawisk. W naszym obozie niektórzy zauważyli, że poza władzą polityczną są różnego rodzaju wpływowe układy społeczne, które można albo przeciągnąć na swoją stronę, albo rozbić. Oni wybrali przeciągnięcie na swoją stronę.