Wydanie czwartej rekomendacji było zaskoczeniem. Dlaczego? Tzw. procedura kontroli praworządności, która prowadzona jest w sprawie Polski już od dwóch lat, przewiduje tylko trzy rekomendacje. Komisja wyczerpała więc limit rekomendacji wobec Polski.

• Pierwsze zalecenie wystosowała po uchwaleniu przez PiS drugiej nowelizacji ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, w lipcu 2016 roku.
• Drugie zalecenie zostało wysłane w grudniu 2016.
• Trzecie w lipcu 2017. Oprócz zmian w Trybunale Konstytucyjnym dotyczyło ono także  zmian w sądownictwie.

Polska miała miesiąc na ustosunkowanie się do argumentów Komisji i pod koniec sierpnia wysłała do Brukseli swoją odpowiedź, która nie usatysfakcjonowała jednak Komisji.

Prof. Robert Grzeszczak z Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego  powiedział OKO.press:

„To nieoczekiwany ruch. Ale wydanie takiej rekomendacji leży w kompetencjach własnych Komisji. To kolejna ostatnia szansa dla Polski”.

Czego Bruksela oczekuje od polskiego rządu?

Rekomendacja Komisji Europejskiej z 20 grudnia 2017 podsumowuje poprzednie zalecenia, ale uwzględnia też obawy Komisji w kwestii ustaw o Sądzie Najwyższym i Krajowej Radzie Sądownictwa. Ustawy czekają na podpis prezydenta.

Bruksela zaleca polskiemu rządowi:

• Zmianę ustawy o Sądzie Najwyższym, nieobniżanie wieku emerytalnego sędziów Sądu Najwyższego, odebranie Prezydentowi wyłącznej kompetencji przedłużania kadencji sędziów Sądu Najwyższego, odstąpienie od skargi nadzwyczajnej, w tym możliwości wzruszania prawomocnych orzeczeń;
• Zmianę ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa, niewygaszanie mandatów sędziów–członków, zapewnienie, że będzie ich wybierać  środowisko sędziowskie;
• Zmianę lub wycofanie się z ustawy o sądach powszechnych, zwłaszcza wycofanie się z przerywania kedncji w związku z wiekiem sędziów, w tym wyłącznej kompetencji ministra sprawiedliwości do przedłużania kadencji sędziów oraz do zwalniania i mianowania prezesów sądów;
• Przywrócenie niezależności i legalności Trybunału Konstytucyjnego poprzez zapewnienie, że wszyscy sędziowie, prezes i wice-prezes są legalnie wybrani, a wszystkie orzeczenia są opublikowane i wdrożone;
• Powstrzymanie się od działań i publicznych stwierdzeń, które mogłyby podważyć legalność i niezależność wymiaru sprawiedliwości.

Jeśli polski rząd zastosuje się do tych zaleceń w ciągu trzech miesięcy, Komisja wycofa swój wniosek o uruchomienie art. 7.

Polska problematyczna dla Komisji

Prof. Grzeszczak powiedział OKO.press: „Mimo, że czwarta rekomendacja to zaskakujący ruch, strategia Komisji układa się w całość. KE zrobi wszystko, żeby załatwić sprawę polskiej praworządności bez konieczności uciekania się do twardych procedur”.

Dodał jednak, że konflikt z Polską stał się czymś w rodzaju „politycznego wrzodu” dla Komisji – dlatego tym razem ostatnia szansa prawdopodobnie naprawdę będzie ostatnia.

Złożenie wniosku o uruchomienie procedury z art. 7 sprawia, że teraz sytuacją w Polsce zajmie się Rada Unii Europejskiej, czyli szefowie państw członkowskich.

„Komisja będzie mogła pośredniczyć w rozmowach, ale nie będzie już stroną. A polski rząd nie będzie mógł zarzucić, że krytyka ustaw sądowych wynika ze złego nastawienia Komisji”– dodał prof. Grzeszczak.

Artykuł 7 ma chronić obywateli krajów unijnych przed konsekwencjami rządów populistycznej prawicy, która w późnych latach 90. zaktywizowała się w Europie. Unia Europejska zastosowała „sankcje dyplomatyczne” wobec Austrii w lutym 2000 roku, kiedy Partia Wolności (FPÖ) weszła do koalicji rządowej. Nie było to zastosowanie artykułu 7, ale dużo osób – w tym Austriaków – do tej pory tak uważa.

W związku z tymi sankcjami antyeuropejskie nastroje i popularność prawicy w Austrii tylko się wzmocniły, dlatego w czerwcu 2000 roku Unia się z nich wycofała. Od tego czasu Komisja Europejska ma alergię na sankcje – artykuł 7 jeszcze nigdy nie został zastosowany.

W 2014 stworzono dodatkowo procedurę kontroli praworządności, która miała zapobiegać uruchamianiu art. 7. W październiku 2015 roku Parlament Europejski odrzucił wniosek, by uruchomić art. 7 w sprawie Węgier.

Dopiero działania polskiego rządu zmusiły Komisję do zmiany kursu – to precedens. Więcej o tym, czym jest artykuł 7 można przeczytać w analizie prof. Roberta Grzeszczaka na stronie Archiwum Osiatyńskiego.

Czy Polska weszłaby dzisiaj do Unii Europejskiej?

Podczas dzisiejszej konferencji prasowej jeden z dziennikarzy zapytał wiceprzewodniczącego Komisji Fransa Timmermansa o to, czy przy obecnym stanie wymiaru sprawiedliwości Polska weszłaby do Unii Europejskiej. Timmermans odpowiedział pięknym elaboratem o znaczeniu Polski dla projektu zjednoczonej Europy i o tym, że nie wyobraża sobie Wspólnoty bez udziału naszego kraju. Uniknął jednak odpowiedzi wprost na pytanie dziennikarza.

Dodał za to: „Nie podważamy prawa Polski do reformy wymiaru sprawiedliwości. Nie podważamy nawet przekonania, że reforma jest potrzebna. Mamy zastrzeżenia jedynie co do samej reformy – która łamie polską Konstytucję i prawo europejskie. To sprawa wszystkich krajów członkowskich, dlatego nie odpuścimy”.

---

---