Krótko i na temat: najnowsze depesze OKO.press z Polski i ze świata

Co się wydarzyło?

Obywatele Białorusi mieszkali w Polsce i prowadzili biznesy. Dzmitry P. i Maksim K. byli właścicielami łódzkiej spółki „A”, która miała zajmować się usługami IT i handlem samochodami. „Za tymi fałszywymi danymi kryją się agenci wywiadu wojskowego GRU w Mińsku — Juryj K. i Michaił P.” – podaje „Rzeczpospolita”.

Prawdziwą tożsamość agentów odkryli niezależni dziennikarze z Białoruskiego Centrum Śledczego (Belarusian Investigative Center) wspierani przez Cyberpartyzantów (Belarusian Cyber Partisans – hakerów walczących z reżimem Aleksandra Łukaszenki).

Jaki jest kontekst?

W sierpniu 2020 roku tuż po sfałszowanych przez reżim Łukaszenki wyborach prezydenckich wybuchły największe w historii Białorusi protesty. Juryj K. i Michaił P. mieli dołączyć do protestów, a także zapisać się do tamtejszej organizacji obrony praw człowieka.

W Polsce mężczyźni obracają się w kilku organizacjach białoruskiej opozycji. Dzmitry P. uczestniczy w jednym ze spotkań przeciwników Łukaszenki w Warszawie, a także zgłasza się do współpracy z opozycjonistką Marią Kalesnikawą (skazaną na 11 lat pozbawienia wolności za „udział w spisku” i „próbę obalenia władz”).

Białoruscy agenci — według ustaleń „Rzeczpospoliej” — dostali się do Polski na przełomie września i października 2023 roku. Mieli otrzymać roczne wizy pracownicze w konsulacie w Grodnie. ”Podstawą ich wystawienia mogła być założona kilka miesięcy wcześniej spółka „A” w Łodzi. Założono ją online, a do dziś nie wpłacono nawet 5 tys. zł kapitału założycielskiego” – czytamy.

Mężczyźni wielokrotnie przekraczali granicę w Terespolu, jednak nie wiadomo czy jeszcze są w Polsce. Ich roczne wizy skończyły się dwa tygodnie temu.

Na celowniku służb Łukaszenki jest m.in. Paweł Łatuszka, były ambasador Białorusi w Polsce i jeden z czołowych rywali dyktatora. Jego zdaniem służby reżimu „nie kryją się ze swoją działalnością na terenie UE”. Polska prokuratura prowadzi dochodzenie w sprawie zamachu na niego.

Łatuszką w warszawskim biurze udzielił wywiadu podszywającemu się pod dziennikarza Pablo Gonzálezowi, który okazał się rosyjskim agentem GRU Pawłem Rubcowem i został zatrzymany w Polsce w 2022 roku, a pod koniec lipca opuścił polski areszt w ramach wymiany więźniów między Rosją a Zachodem. Łatuszka zapewnia, że teraz jego biuro zwiększyło środki bezpieczeństwa i „sprawdza każdego zagranicznego dziennikarza”.

Łatuszka jest zastępcą przebywającej na Litwie liderki Wolnej Białorusi Swiatłany Cichanouskiej w Zjednoczonym Gabinecie Przejściowym (rząd na uchodźstwie).

Dlaczego to ważne?

Nie wiadomo gdzie są obecnie białoruscy agenci i nie wiadomo też, ile podobnych prób przeprowadziły białoruskie i rosyjskie służby. Zmusza to jednak polskie i europejskie służby do czujności. Jak wynika z „Raportu o stanie bezpieczeństwa cyberprzestrzeni RP w 2023 roku”, rosyjskie i białoruskie służby prowadziły nie tylko wyspecjalizowane ataki, ale też działania dezinformacyjne. Zwłaszcza wybory 15 października miały spowodować wzmożoną aktywność grup ze Wschodu.

Cyberprzestępcy z Białorusi atakowali od sierpnia do października 2023 roku, wysyłając maile z zaproszeniami na wydarzenia kulturalne lub fałszywe certyfikaty udziału w szkoleniach.

Czytaj inne teksty OKO.press:

„Uważam, że Polska potrzebuje dziś stróża wewnętrznego pokoju, bo tylko wtedy będzie gotowa podjąć wyzwania zewnętrzne. Tych też się nie boję, bo (...) radykalnie rozwinąłem działalność dyplomatyczną Sejmu, to nie tylko uczestnictwo w parlamentarnych szczytach NATO czy UE, ale też skrzyknięcie grupy polsko-bałtycko-ukraińskiej (...)” – powiedział lider Polski 2050 w sobotnim wydaniu „Gazety Wyborczej”.

Szymon Hołownia jednocześnie zaznacza, że ostateczną decyzję w sprawie kandydowania na prezydenta podejmie w ciągu kilku tygodni. „Prezydent z PiS to wygrana PiS w 2027 roku [data wyborów do parlamentu, przyp. red.]. Prezydent z PO to komunikat: »PO przejęła państwo« i błyskawiczny powrót do polaryzacyjnego wahadła, a więc również zapewne wygrana PiS w 2027 roku” – mówi marszałek. Podkreślił, że dla koalicji „absolutnym priorytetem powinien być rząd na dwie kadencje".

Jaki jest kontekst?

Na razie tylko dwie osoby ogłosiły oficjalny start w wyborach na prezydenta, które odbędą się latem przyszłego roku. To kandydat Konfederacji Sławomir Mentzen oraz Marek Jakubiak z Wolnych Republikanów.

Mentzen w swoich wystąpieniach podkreśla, że będzie „najaktywniejszym z dotychczasowych polskich głów państw”, które w jego ocenie do tej pory funkcjonowały jako „marionetki liderów swoich partii” m.in. pod względem złożonych projektów i zawetowanych ustaw.

Swojego kandydata nie ogłosiła jeszcze Lewica. Mówi się, że ugrupowanie wystawi najprawdopodobniej kandydatkę, którą mogłaby być albo ministra Agnieszka Dziemianowicz-Bąk lub Katarzyna Kotula. Pojawiały się także głosy o możliwym starcie wicemarszałkini Senatu Magdaleny Biejat i ministra Krzysztofa Gawkowskiego.

Odrębnego kandydata prawdopodobnie wystawi również partia Razem, której politycy opuścili koalicyjny klub Lewicy.

W Platformie Obywatelskiej ogłoszono prawybory, które najprawdopodobniej odbędą się 23 listopada. Kandydatami będą: prezydent Warszawy Rafał Trzaskowski oraz szef MSZ Radosław Sikorski. 7 grudnia na Śląsku wybrany w prawyborach kandydat KO na prezydenta — zaprezentuje swój program szerszej, ogólnopolskiej publiczności.

PiS kandydata najprawdopodobniej przedstawi przed 7 grudnia, choć wcześniej podawana była data 11 listopada. Według najnowszego „Newsweeka” Jarosław Kaczyński, szukając kandydata na prezydenta, waha się pomiędzy byłym szefem MEN Przemysława Czarnkiem a Karolem Nawrockim, prezesem IPN.

Dlaczego to ważne?

Dla koalicji 15 października nowy prezydent z obozu rządzącego jest o tyle ważny, bo jak podkreślają jej politycy, liczą na współpracę z głową państwa m.in. przy uchwalaniu nowego prawa. Jak mówił Donald Tusk podczas sobotniej konferencji, jako premier potrzebuje „bardzo dojrzałej współpracy” z prezydentem — także tym przyszłym. Jak zauważył, to szczególnie ważne, biorąc pod uwagę ryzyka, jakie „czają się za progiem w związku z tymi geopolitycznymi turbulencjami, przede wszystkim wojną na Wschodzie".

Wybory oficjalnie nie zostały jeszcze ogłoszone — zgodnie z konstytucją zarządza je marszałek Sejmu na dzień przypadający nie wcześniej niż na 100 dni i nie później niż na 75 dni przed upływem kadencji urzędującego prezydenta.

Przeczytaj także inne teksty OKO.press:

Co się wydarzyło

Przed odlotem do Baku na 29. szczyt klimatyczny ONZ-owskiej konwencji klimatycznej prezydent Andrzej Duda na płycie lotniska Okęcie poinformował dziennikarzy, że rozmawiał dziś telefonicznie z prezydentem-elektem Stanów Zjednoczonych Donaldem Trumpem. Trump 5 listopada pokonał w wyborach przedstawicielkę Partii Demokratycznej Kamalę Harris i w styczniu 2025 roku po czteroletniej przerwie ponownie wprowadzi się do Białego Domu na swoją drugą, ostatnią już kadencję.

„Chciałem wszystkim moim rodakom przekazać najlepsze życzenia od pana prezydenta elekta Donalda Trumpa. Dosłownie przed chwilą rozmawiałem z panem prezydentem. Dzwonił, by złożyć życzenia w związku z naszym Świętem Niepodległości” – powiedział prezydent Duda.

Dodał również, że prawdopodobnie spotka się z Trumpem jeszcze przed oficjalnym objęciem przez niego urzędu: „Żaden konkretny termin nie został jeszcze ustalony. Mają to dopiero określić nasi współpracownicy: tak termin, jak i miejsce. Ale wstępnie najważniejsze tematy rozmowy zarysowaliśmy: kwestie współpracy gospodarczej Polska-USA, polska prezydencja w UE, nadchodzący szczyt Trójmorza” – poinformował Duda.

Jaki jest kontekst

Z punktu widzenia interesów Polski najważniejszy efekt powrotu Donalda Trumpa do Białego Domu dotyczy wojny w Ukrainie oraz pomocy wojskowej i militarnej Stanów Zjednoczonych dla walczących z rosyjską agresją Ukraińców. Choć polityka administracji Joe Bidena wobec wojny za naszą wschodnią granicą była często krytykowana za zbytnią zachowawczość i lęk przed nadmierną eskalacją konfliktu, w porównaniu do zapowiedzi Trumpa i jego ludzi z kampanii wyborczej postawę Bidena możemy wspominać jako jastrzębią.

Donald Trump sprzeciwiał się dalszej pomocy finansowej i wojskowej dla Ukrainy, zapowiadał również, że może zakończyć wojnę w 24 godziny.

J. D. Vance, przyszły wiceprezydent w administracji Trumpa, jeszcze jako senator był na przełomie 2023 i 2024 r. jednym z najgłośniejszych przeciwników kolejnego pakietu pomocy dla Ukrainy w Kongresie, powielając przy tym narrację kremlowskiej propagandy, że pomoc, zamiast iść na zbrojenia, jest masowo rozkradana przez ukraińską klasę polityczną: “Są ludzie, którzy chcieliby dokonać cięć w programach społecznych i wpędzić naszych dziadków w biedę tylko po to, żeby ten czy inny minister prezydenta Zełenskiego mógł kupić sobie większy jacht” – mówił obecny kandydat na wiceprezydenta USA.

J.D. Vance wielokrotnie deklarował również, że Ukraina tak naprawdę go nie obchodzi, a każdy plan pokojowy musi zakładać oddanie części terytorium Ukrainy Putinowi: “Będę zupełnie szczery, jest mi doskonale obojętne, czy sytuacja na Ukrainie potoczy się w taki, czy inny sposób. Mam serdecznie dosyć tego, że polityka Joe Bidena koncentruje się na granicy kraju, który mnie nie obchodzi, a w tym samym czasie nasza własna granica zmienia się w strefę wojny” – mówił Vance w rozmowie ze Stevem Bannonem, odnosząc się do przemytu narkotyków na granicy USA z Meksykiem.

W rozmowie z CNN Vance stwierdził natomiast, że w najlepszym interesie Ameryki jest zaakceptować fakt, że Ukraina będzie musiała zrzec się części terytorium na rzecz Rosji.

Już po wyborach syn Trumpa Donald Jr. w mediach społecznościowych wyśmiewał prezydenta Zełenskiego, sugerując, że chwilę po objęciu urzędu przez nowego prezydenta amerykańska pomoc dla Ukrainy się zakończy, a Zełenski straci swój „zasiłek”. Media informowały również, że Trump po wyborze odbył już rozmowę z prezydentem Rosji Władimirem Putinem, choć rzecznik Kremla Dimitrij Pieskow zaprzeczył, żeby taka rozmowa miała miejsce.

Inne teksty OKO.press na ten temat

Według informacji warszawskich funkcjonariuszy przed Marszem Niepodległości zatrzymano 36 osób, 6 osób było poszukiwanych, 30 posiadało narkotyki. Przechwycono też niebezpieczne przedmioty, w tym noże i pałki teleskopowe.

„Na razie nie widziałem grup kiboli ani narodowców z radykalnych organizacji, mogli już jednak uformować się w pochodzie, obecnie nie mamy tam dostępu” – opisuje sytuację Witold Głowacki. W tłumie, wzorem poprzednich lat, rozwinięta została flaga Polski. Słychać okrzyki: „Narodowe Siły Zbrojne NSZ” skandują„ i ”Armia wyklęta, Polska o was pamięta". Jeden z transparentów na czele marszu przedstawia przekreśloną flagę Unii Europejskiej, a także wizerunki polityków koalicji rządzącej.

O spokoju na ulicach Warszawy mówił prezydent stolicy Rafał Trzaskowski. „Czuwamy nad sytuacją” – mówił w TVP Info.

Marsz Niepodległości – utrudnienia

Policja dba o bezpieczeństwo wydarzenia, blokuje też ważne warszawskie arterie.

„W czasie zgromadzenia i marszu nie będzie przejazdu ulicą Marszałkowską od placu Konstytucji do ulicy Świętokrzyskiej, w Alejach Jerozolimskich oraz na moście i w alei Poniatowskiego od ulicy Emilii Plater do ronda Waszyngtona, na ulicy Wybrzeże Szczecińskie między mostami Świętokrzyskim i Poniatowskiego. Policja może również w czasie przejścia uczestników zamknąć Wisłostradę pomiędzy ulicą Ludną a mostem Śląsko-Dąbrowskim” – informują funkcjonariusze.

„Komunikacja naziemna niemal przez cały dzień będzie kursowała zmienionymi trasami. Autobusy i tramwaje, które jeżdżą ulicami pokrywającymi się z miejscami uroczystości, a także trasami zgromadzeń, przemarszów i 34. Biegu Niepodległości oraz ulicami poprzecznymi, będą kierowane na trasy objazdowe przebiegające najbliższymi przejezdnymi ciągami komunikacyjnymi. Możliwe są także skrócenia tras i chwilowe wstrzymania ruchu” – podaje z kolei stołeczny ZTM.

Co się stało?

Prezydent Andrzej Duda w czasie swojego przemówienia na placu Piłsudskiego mówił zarówno o historii, jak i przyszłości polskiej obronności. Jak stwierdził, Europa musi podtrzymywać sojusz ze Stanami Zjednoczonymi, który zapewnia jej bezpieczeństwo przed ewentualnym rosyjskim zagrożeniem.

„Dziś my jesteśmy częścią wolnego świata, nie tylko w znaczeniu kulturowym, jak było przez wieki, ale także i w znaczeniu politycznym. Dziś jesteśmy tutaj nad Wisłą. Niepodległa, suwerenna Polska, my, naród polski, częścią wielkich wspólnot międzynarodowych. Unii Europejskiej, ale przede wszystkim wielkiej wspólnoty bezpieczeństwa, sojuszu północnoatlantyckiego, na czele którego stoją Stany Zjednoczone” – mówił Duda.

"Dziś nie mam żadnych wątpliwości, że potrzebujemy, tak jak już wcześniej wspomniałem, dobrej i owocnej współpracy euroatlantyckiej. Mrzonką jest, jak wydaje się niektórym, że dzisiaj Europa jest w stanie zapewnić sobie sama bezpieczeństwo. Otóż przykłady z historii, i to wcale niedalekiej, pokazują, że w obecnym stanie, wobec odradzającego się rosyjskiego imperializmu raczej nie będzie w stanie zapewnić sobie sama bezpieczeństwa bez Stanów Zjednoczonych.

Zwłaszcza przy obecnym, cały czas jeszcze niskim poziomie wydatków na obronność w stosunku do przywróconej na tory wojenne rosyjskiej gospodarki. Niech nikt nie myśli, że jeżeli państwa NATO Europy będą wydawały poniżej 2 proc. a nawet 3 proc. na obronność, to będą w stanie zapewnić sobie i nam wszystkim bezpieczeństwo. Nie będą w stanie" – przekonywał prezydent w czasie swojego przemówienia z okazji Święta Niepodległości.

Jednocześnie Duda przekonywał, że dla bezpieczeństwa Polski kluczowa jest też niepodległość Ukrainy. Jak stwierdził, granice naszego wschodniego sąsiada powinny wrócić do stanu sprzed 2014 roku.

Jaki jest kontekst?

Prezydent-elekt Stanów Zjednoczonych Donald Trump w czasie swojej poprzedniej kadencji, jak i zakończonej kampanii wyborczej odnosił się do wydatków państw NATO na obronność. W 2018 roku postulował zwiększenie ich udziały w budżetach do 4 proc. PKB. W lutym Trump zapowiadał, że nie będzie bronił państw, które nie wypełniają NATO-wskiego wymagania 2-procentowych wydatków na ten cel.

„Nie broniłbym was. Faktycznie zachęcałbym Rosjan, by robili z wami, cokolwiek u diabła zechcą” – mówił Trump podczas wiecu w Karolinie Północnej.

W reakcji na zwycięstwo Donalda Trumpa premier Donald Tusk stwierdził, że Europa powinna dążyć do obronnej samowystarczalności, i zrezygnować w tym przypadku z „geopolitycznego outsorcingu”.

Przeczytaj więcej na ten temat w OKO.press