Krótko i na temat: najnowsze depesze OKO.press z Polski i ze świata

Co się wydarzyło?

Misja Axiom-4 według zapowiedzi z ubiegłego weekendu miała wystartować w czwartek, 19 czerwca. Dziś poinformowano jednak, że start znów się opóźnia i nie odbędzie się „najwcześniej w niedzielę 22 czerwca”.

„Zmiana planowanej daty startu daje NASA czas na dalszą ocenę działania stacji kosmicznej po niedawnych pracach naprawczych w tylnym segmencie modułu serwisowego Zvezda Międzynarodowej Stacji Kosmicznej (ISS)” – podała firma Axiom w oficjalnym komunikacie.

To już szósta zmiana daty startu. Pierwotnie misja, w której uczestniczy polski astronauta Sławosz Uznański-Wiśniewski, miała ruszyć 29 maja. Powodami opóźnień były po kolei: konieczność wymiany części w statku Crew Dragon, problemy techniczne z silnikiem rakiety Falcon 9, zbyt wietrzna pogoda, wyciek ciekłego tlenu w Falconie oraz problemy w rosyjskim module Zvezda na ISS.

„Czekamy na nasz start. Loty kosmiczne są trudne w organizacji, ale nie możemy doczekać się tego momentu i mamy nadzieję, że nastąpi to w najbliższych dniach. Trzymajcie kciuki, tak jak my tutaj” – powiedział Sławosz Uznański-Wiśniewski podczas łączenia online z uczestnikami konferencji Paris Air Show.

„Podczas misji Ax-4 wykonanych zostanie ponad 60 eksperymentów naukowych z różnych krajów, nie tylko europejskich. To także USA, Indie, Arabia Saudyjska, Brazylia, Zjednoczone Emiraty Arabskie. Przestrzeń naukowa jest tu bardzo szeroka. Jestem bardzo dumny z moich 13 eksperymentów, które zostaną przeprowadzone na zlecenie polskich instytucji i firm, stworzonych we współpracy z Europejską Agencją Kosmiczną” – wyjaśniał. Dodał również, że dzięki przeprowadzonym przez członków misji eksperymentom dowiemy się wiele „o naszej historii planety, ale także jak utrzymać dobre warunki długoterminowych misji w przyszłości, jak również o tym, jak te technologie będą nam służyć w przyszłości tutaj, na Ziemi”.

Jaki jest kontekst?

Załoga wystartuje na pokładzie statku kosmicznego Dragon firmy SpaceX na pokładzie Falcona 9 z kompleksu startowego 39A w Centrum Kosmicznym im. Kennedy'ego należącym do NASA na Florydzie. Poza Sławoszem Uznańskim-Wiśniewskim, w misji biorą udział Peggy Whitson, była astronautka NASA i dyrektorka lotów kosmicznych w Axiom Space, indyjski pilot doświadczalny Shubhanshu Shukla oraz astronauta z Węgier Tibor Kapu.

Cała załoga przebywa w tym momencie na kwarantannie. „Jest w dobrym zdrowiu i dobrym humorze i nie może się doczekać startu!” – podał Axiom.

„Czekaliśmy na to 47 lat. 27 czerwca 1978 roku Mirosław Hermaszewski – wtedy miał 37 lat i był w stopniu majora – poleciał w kosmos. Od tamtego czasu żaden Polak nie był w kosmosie, więc zwróć uwagę, że nasze pokolenie, czyli generacja milenialsów, nie miało możliwości, by obserwować takie wydarzenie„ – mówił w OKO.press Maciej Myśliwiec, ekspert branży kosmicznej i założyciel Space Agency. „Dzisiejsze dzieciaki i nastolatkowie będą miały swojego Uznańskiego, który będzie ich inspirował do studiowania nauk technicznych i polubienia STEM-u (skrótowy termin obejmujący naukę, technologię, inżynierię i matematykę – przyp. aut.), aby pójść w jego ślady” – dodał.

Przeczytaj więcej w OKO.press

Przeczytaj także:

Co się wydarzyło?

Posiedzenie Rady Bezpieczeństwa Narodowego rozpoczęło się o godz. 11 w Pałacu Prezydenckim. Skupiono się na dwóch najważniejszych tematach – bezpieczeństwie energetycznem, m.in. w kontekście niedawnych blackoutów na Półwyspie Iberyjskim, oraz zbliżającemu się szczytowi NATO w Hadze. Dyskutowano również o sytuacji na Bliskim Wschodzie, dalszym wsparciu Ukrainy i obecności wojsk USA w Europie.

W Pałacu Prezydenckim spotkali się prezydent Andrzej Duda, premier Donald Tusk, marszałkowie Sejmu i Senatu Szymon Hołownia oraz Małgorzata Kidawa-Błońska, szefowie: MSWiA Tomasz Siemoniak, MON Władysław Kosiniak-Kamysz, MSZ Radosław Sikorski, szefowie klubów i kół parlamentarnych, a także szef Sztabu Generalnego WP gen. Wiesław Kukuła oraz na zaproszenie Andrzeja Dudy – prezydent elekt Karol Nawrocki.

Pierwsze posiedzenie RBN z Nawrockim

„Pozwoliłem sobie zaprosić prezydenta elekta z oczywistych przyczyn. Uznałem, że jest to oczywiste, że jako ten, który za sześć tygodni obejmie odpowiedzialność za sprawy państwowe i zajmie miejsce prezydenta RP (...) już w tej chwili był obecny, z uwagi na to, że kwestie są w ogromnej części przyszłe” – wyjaśniał Duda. „Mam nadzieję, że w ramach naszego dzisiejszego posiedzenia RBN popłynie silny sygnał do Polaków, że w kwestii bezpieczeństwa mamy konsensus, że po raz kolejny siadamy przy jednym stole, by niejako ponad wszelkimi podziałami podyskutować o tych najważniejszych z punktu bezpieczeństwa kraju i obywateli sprawach” – dodał.

Marszałek Hołownia na pytanie o obecność Nawrockiego odpowiedział dziennikarzom, że „nie zabierał aktywnie głosu”. Prezydent elekt słuchał i zapoznawał się z formatem Rady. „Mam nadzieję, że po tym pierwszym uczestnictwie uzna, że ten format jest ważny, że jest potrzebny, że jest nam wszystkim potrzebny i że powinien odbywać regularnie” – dodał Hołownia.

Tematy spotkania: NATO, Ukraina, energetyka

Andrzej Duda jeszcze przed posiedzeniem informował, że będzie „podtrzymywał poparcie dla Ukrainy, jeżeli chodzi o członkostwo w Sojuszu Północnoatlantyckim i generalnie dążenie Ukrainy do jak największego związania się ze wspólnotą Zachodu”. Mówił również, że RBN pochyli się nad propozycją sekretarza generalnego NATO Marka Ruttego.

Rutte chce, żeby kraje NATO przekazywały 3,5 proc. PKB na obronność i 1,5 proc. PKB na inne kwestie związane z bezpieczeństwem. „Osobiście zgadzam się z tą propozycją; dla nas w Polsce nie jest to problem” – mówił Duda. Prezydent podkreślał również, że ważnym tematem jest bezpieczeństwo energetyczne i plany rządu dotyczące m.in. budowy pierwszej polskiej elektrowni jądrowej. „Pierwszy blok ma zostać uruchomiony w 2036 r., w stosunku do pierwotnych założeń to są już trzy lata opóźnienia” – zaznaczał Duda. Chciał również poruszyć kwestię rozwoju OZE.

Tusk: nie można podważać wyników wyborów

Zdaniem premiera Donalda Tuska rzeczą „absolutnie konieczną” było powtórzenie, że nikt nie powinien kwestionować wyników wyborów prezydenckich. „Nie może być tak, że ktokolwiek – dlatego, że ma podejrzenia – uznaje, że te wybory są nieważne, albo że trzeba je powtórzyć” – zaznaczył szef rządu w oświadczeniu po posiedzeniu RBN.

Tusk podkreślił jednocześnie, że obywatele mają prawo mieć pewność, że ich głosy zostały dobrze policzone, że nie doszło do manipulacji, nadużyć czy błędów na dużą skalę.

Odniósł się również do przyszłej współpracy z Karolem Nawrockim.

„Jest naszym obowiązkiem i musimy się do siebie przyzwyczajać, takie są reguły gry” – powiedział premier. „Pan prezydent elekt zauważył, że mimo wszystkich różnic jedna rzecz nas na pewno łączy, czyli Lechia Gdańsk, czemu trudno zaprzeczyć. To jest dość silna więź, wiec nie można tego lekceważyć” – żartował. Dodał także, że również z prezydentem Dudą przez lata kontynuowali „bezcenną zasadę, jaką był szeroki konsensus, szerokie porozumienie wszystkich głównych sił politycznych i instytucji państwowych, jeśli chodzi o bezpieczeństwo narodowe, NATO, relacje z Rosją, z Ukrainą czy UE”.

Jaki jest kontekst?

RBN jest organem doradczym prezydenta w sprawach wewnętrznego i zewnętrznego bezpieczeństwa państwa. W jej skład wchodzą: marszałkowie Sejmu i Senatu, premier, szefowie: MSZ, MON i MSWiA, minister koordynator służb specjalnych, szefowie ugrupowań posiadających klub parlamentarny, poselski lub koło poselskie (lub przewodniczący tych klubów lub kół), szefowie Kancelarii Prezydenta i BBN.

Prezydent sam zwołuje posiedzenia Rady i określa ich tematykę.

Poprzednie posiedzenie RBN – poświęcone bezpieczeństwu Polski w obecnej sytuacji międzynarodowej – odbyło się 24 lutego 2025 roku, w trzecią rocznicę ataku Rosji na Ukrainę.

Przeczytaj więcej w OKO.press

Przeczytaj także:

Co się wydarzyło?

Komisja Europejska skierowała do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) sprawę przeciwko Polsce. Jak wyjaśnia w oficjalnym komunikacie, chodzi o w brak zapewnienia „zainteresowanym członkom społeczeństwa, w tym osobom fizycznym i organizacjom pozarządowym działającym na rzecz ochrony środowiska, możliwości kwestionowania braku lub niewystarczalności planów ochrony powietrza”.

Chodzi o plany, które zgodnie z unijną dyrektywą o jakości powietrza powinny przygotować kraje przekraczające unijne normy zanieczyszczeń. W Polsce taki dokument musi uchwalić każdy sejmik województwa, przedstawiając, w jaki sposób władze lokalne planują walczyć ze smogiem.

„Zgodnie z konwencją z Aarhus i traktatami UE, poszczególni obywatele i organizacje pozarządowe zajmujące się ochroną środowiska muszą mieć możliwość kwestionowania decyzji władz lub ich braku, jeśli uważają, że podjęte działania są niewystarczające. Ponadto odpowiedni dostęp do wymiaru sprawiedliwości ułatwia prawidłowe stosowanie przepisów dotyczących jakości powietrza, zapewniając wysoki poziom ochrony zdrowia” – czytamy w oficjalnym komunikacie KE.

Komisja zaznacza, że wysłała Polsce pismo z wezwaniem do usunięcia uchybienia już w maju 2020 r. Kolejne pismo w tej sprawie rząd otrzymał we wrześniu 2022 r. „Komisja uważa, że ​​wysiłki podejmowane przez władze polskie były dotychczas niewystarczające i w związku z tym kieruje sprawę przeciwko Polsce do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej” – czytamy.

Również dziś (18 czerwca) Komisja skierowała do TSUE skargę na Polskę w związku z niewdrożeniem zapisów dyrektywy o wodzie pitnej, która m.in. aktualizuje normy jakości wody i zwalcza potencjalnie niebezpieczne substancje zanieczyszczające.

Jaki jest kontekst?

O tym, że obywatelom oraz NGO ogranicza się prawo do zaskarżania planów dotyczących ochrony przyrody (nie tylko w kwestii jakości powietrza) alarmują od dawna organizacje pozarządowe.

W 2022 roku Pracownia na rzecz Wszystkich Istot złożyła do Komitetu ds. przestrzegania Konwencji z Aarhus kompleksową skargę obejmującą wiele planów i programów m.in. mających wpływ na ochronę przyrody. Chodziło o plany urządzenia lasu, plany łowieckie, plany ochrony i plany zadań ochronnych Natura 2000, a także plany ochrony dla parków narodowych, rezerwatów przyrody i parków krajobrazowych oraz plany zarządzania wodami. Fundacja ClientEarth Prawnicy dla Ziemi złożyła skargę dotyczącą aktów prawa miejscowego, tj. planów ochrony powietrza, miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego oraz skargę w zakresie pozwoleń wodnoprawnych. Koalicja Kocham Puszczę, w skład której wchodzą obie organizacje, złożyła skargę dotyczącą planów urządzenia lasu (PUL). Ta ostatnia skarga już znalazła finał w unijnym sądzie.

TSUE uznał w 2023 roku, że polskie prawo łamie unijne przepisy, nie dając organizacjom ochrony przyrody możliwości zwrócenia się do sądu z żądaniem zbadania legalności PUL. Wyjaśnijmy: PUL określa liczbę i zasięg wycinek oraz innych prac reguluje plan urządzenia lasu – dokument, który musi sporządzić każde nadleśnictwo. Tworzy się go raz na 10 lat.

Teraz podobny wyrok może zapaść w sprawie planów ochrony powietrza.

Fundacja ClientEarth w styczniu 2022 informowała o orzeczeniu Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie w sprawie mazowieckiego planu ochrony powietrza.

„W ustnym uzasadnieniu sąd stwierdził, że możliwość zaskarżania programów przez obywateli i organizacje społeczne byłaby niezgodna z zasadą demokratycznego państwa prawnego” – podała organizacja. Był to wyrok po pozwie dwóch mieszkańców stolicy cierpiących na problemy zdrowotne związane ze smogiem oraz dwóch organizacji: Fundacji ClientEarth oraz Stowarzyszenia Miasto Jest Nasze.

„Według skarżących program nie zawiera wystarczających środków naprawczych, które w najkrótszym możliwym czasie – tak jak wymagają tego przepisy prawa – doprowadzą do poprawy jakości powietrza w Warszawie i na Mazowszu. Do spraw przyłączył się także Rzecznik Praw Obywatelskich popierając skarżących” – informował ClientEarth.

„Sąd krajowy, który jest przecież sądem unijnym nie skorzystał z możliwości zastosowania prounijnej interpretacji prawa. Mając wątpliwości interpretacyjne mógł także zwrócić się z pytaniem prawnym do TSUE, czego też nie uczynił. W efekcie odebrał obywatelom oraz organizacjom działającym w ich interesie prawo do sądu, które jest naszym prawem fundamentalnym” – komentowała wtedy radczyni prawna z ClientEarth Agnieszka Warso-Buchanan.

Przeczytaj więcej w OKO.press

Przeczytaj także:

Co się wydarzyło?

Celem badania było poznanie społecznych postaw wobec ochrony Puszczy Białowieskiej oraz określenie poziomu wiedzy mieszkańców różnych regionów kraju na jej temat. Jeśli chodzi o miejsce Puszczy w zbiorowej wiedzy Polek i Polaków – zaskoczona nie było. Wyniki badania pokazują, że od 96 do 100 proc. respondentów – w zależności od miejsca zamieszkania – słyszało o Puszczy Białowieskiej.

Na zdjęciu: Dolina Narewki w Białowieskim Parku Narodowym.

Ponadto znaczna większość ankietowanych – od 78 do 84 proc. – jest świadoma, że obszar ten znajduje się na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO. Przypomnijmy, że mowa o niemal całym kompleksie puszczańskim, którego tylko niewielka część objęta jest ochroną w ramach Białowieskiego Parku Narodowego oraz rezerwatową.

Choć świadomość na temat Puszczy jest wysoka, opinie na temat obecnego poziomu jej ochrony są zróżnicowane. Około połowy respondentów – od 41 do 63 proc. w zależności od grupy – uważa, że stopień ochrony jest wystarczający. Warto jednak zwrócić uwagę na fakt, że wyraźna większość społeczeństwa, bo od 84 do 92 proc. ankietowanych, popiera ideę objęcia całego obszaru Puszczy ochroną w stopniu zapewniającym pierwszeństwo naturalnych procesów.

Równie zdecydowana opinię mieli ankietowani odpowiadając na pytania dotyczące gospodarki leśnej i łowiectwa w Puszczy Białowieskiej. Tylko od 13 do 18 proc. badanych uważa, że w Puszczy powinno się pozyskiwać drewno. Nieco więcej (niemniej wciąż mało, bo od 14 do 19 proc.) dopuszcza polowania na jej terenie.

Zdaniem ankietowanych ingerencja człowieka powinna następować tylko w tych miejscach, gdzie jest to niezbędne dla zachowania różnorodności biologicznej, jak np. w przypadku koszenia łąk. Takie założenia przyjmuje opracowywany przez Instytut Ochrony Środowiska – Państwowy Instytut Badawczy (IOŚ-PIB) tzw. zintegrowany plan zarządzania puszczą jako obiektem UNESCO, mający usankcjonować ingerencję człowieka w niektóre przekształcone obszary, które stanowią istotne siedliska ptaków drapieżnych, a także wykluczyć gospodarkę leśną z obszarów, gdzie – przynajmniej w teorii – jest ona dopuszczalna.

Dlaczego to ważne?

„W czasach kryzysu klimatycznego i postępującej utraty różnorodności biologicznej głos społeczeństwa w sprawie ochrony Puszczy Białowieskiej nie może zostać zignorowany” — mówi Ilona Jędrasik, zastępca dyrektora ds. zmian klimatu i współpracy międzynarodowej w IOŚ-PIB. „To już nie tylko kwestia nauki czy polityki, a pytanie o nasze wspólne wartości. Odpowiedzialność za Puszczę jest wspólna i wynika z troski o przyszłe pokolenia. Wyniki badania pokazują, że ta troska jest w Polakach bardzo silna, niezależnie od tego, czy mieszkają w Warszawie, Białymstoku czy w bezpośrednim sąsiedztwie Puszczy” — dodaje Jędrasik.

Wartość Puszczy Białowieskiej opiera się m. in. na znacznym udziale starodrzewu rosnącego i obumierającego bez ludzkiej ingerencji. Według badań prowadzonych w ramach projektu ForBioSensing ilość martwego drewna w Puszczy szacuje się na ok. 100 metrów sześciennych na hektar. To kilkunastokrotnie więcej niż przeciętnie na obszarze kraju. W Obrębie Ochronnym “Rezerwat” – czyli najściślej chronionej części Białowieskiego Parku Narodowego – ilość ta wynosi prawie 160 metrów sześciennych na hektar. W tych ogromnych zasobach martwego drewna trwają procesy przyrodnicze warunkujące ogromną różnorodność biologiczną Puszczy tak, jak miało to miejsce tysiące lat temu, kiedy znaczną część Europy pokrywał las naturalny.

Badanie zostało przeprowadzone w maju 2025 roku metodami CAWI i CATI na reprezentatywnej próbie 1600 dorosłych osób. Próba została podzielona na trzy grupy: ogólnopolską (1000 osób), mieszkańców województwa podlaskiego (300 osób) oraz mieszkańców gmin położonych bezpośrednio na terenie Puszczy Białowieskiej (300 osób).

Przeczytaj więcej w OKO.press

Przeczytaj także:

Co się wydarzyło?

Palestyńscy lekarze informują, że 59 osób nie żyje, a 221 zostało rannych (w tym około 20 jest w stanie ciężkim) po wtorkowym ataku Izraela. Wojsko wystrzeliło pociski w tłum osób, które czekały na jedzenie na ulicy Khan Younis. Tysiące mieszkańców Strefy Gazy ustawiło się w kolejce do ciężarówek, z których miało być rozdawane pożywienie.

Według świadków Izrael wystrzelił przynajmniej dwa pociski. „Nagle kazali nam się przesunąć do przodu, tłum się ścieśnił i wtedy wystrzelono pociski” – mówił Agencji Reuters jeden ze świadków. Ranni zostali umieszczeni w szpitalu Nasser, gdzie leżą na ziemi i w korytarzach, bo brakuje już miejsc na łóżkach.

Reuters podaje, że to jeden z najkrwawszych i najbrutalniejsztch ataków przeprowadzonych w Strefie Gazy. Tego samego dnia w innych atakach zginęło jeszcze 14 osób.

Strona izraelska oświadczyła, że „szczegóły incydentu są analizowane” oraz że „żałuje wszelkich szkód” wyrządzonych cywilom.

Jaki jest kontekst?

Palestyńskie ministerstwo zdrowia poinformowało, że od końca maja zginęło 397 Palestyńczyków, którzy próbowali uzyskać pomoc żywnościową. Ponad 3000 zostało rannych. Reuters podaje, że do ataków na osoby zgłaszające się po pomoc, w tym żywnościową, dochodzi niemal codziennie od trzech tygodni – od momentu, kiedy Izrael zniósł częściowo trzymiesięczną blokadę terytorium.

Znaczna część pomocy humanitarnej, którą Izrael dopuszcza do Strefy Gazy, dostarczana jest za pośrednictwem nowej organizacji Gaza Humanitarian Foundation (GHF). Fundacja zarządza kilkoma punktami dystrybucji na terenach strzeżonych przez siły izraelskie, jest wspierana zarówno przez Izrael, jak i przez USA. Organizacja Narodów Zjednoczonych uważą system dostaw GHF za niewystarczający, niebezpieczny i naruszający zasady bezstronności humanitarnej.

Władze Strefy Gazy twierdzą, że setki Palestyńczyków zginęło próbując dotrzeć do baz GHF.

Wojna w Strefie Gazy trwa od października 2023 r. Palestyńscy bojownicy Hamasu zaatakowali wtedy Izrael, zabijając 1200 osób i biorąc 251 zakładników. Od początku konfliktu zginęło 55 000 Palestyńczyków. Atak Izraela doprowadził także do przesiedlenia prawie całej populacji liczącej ok. 2,3 miliona osób i kryzysu humanitarnego.

Przeczytaj więcej w OKO.press

Przeczytaj także: