"Nie dopuśćcie do ścigania za relacje o udziale Polaków w Zagładzie". Apel żydowskich prawników

Według Stowarzyszenia naukowcy zajmujący się Holocaustem, czy osoby, które publikują swoje wspomnienia przedstawiając odpowiedzialność niektórych Polaków, mogą wciąż być "bezzasadnie pozwani o odszkodowanie w sądzie cywilnym" przez IPN lub organizacje pozarządowe na podstawie ustawy o IPN. Jest to - zdaniem Stowarzyszenia - sprzeczne z publiczną deklaracją premiera Morawieckiego.

"Zwracamy się z apelem o wydanie wytycznych dotyczących niestosowania Ustawy (również przez IPN) w odniesieniu do swobody wypowiedzi na temat historii oraz wolności badań nad wszystkimi aspektami Holokaustu, a także udziału prokuratorów w postępowaniach cywilnych wszczynanych przez organizacje pozarządowe w celu działania na rzecz wspomnianej wykładni Ustawy" - napisało Międzynarodowe Stowarzyszenie Adwokatów i Prawników Żydowskich (The International Association of Jewish Lawyers and Jurists) do premiera Mateusza Morawieckiego i ministra Zbigniewa Ziobry.

Stowarzyszenie apeluje o wydanie wytycznych dla pionu cywilnego prokuratury, by ustawa o IPN była stosowana zgodnie z treścią wspólnej deklaracji premierów Polski i Izraela z 27 czerwca 2018 roku.

Chodzi im o to, by:

• ustawa nie stała się podstawą jakichkolwiek postępowań prawnych dotyczących „swobody wypowiedzi na temat historii oraz wolności badań nad wszystkimi aspektami Holokaustu”;
• tego rodzaju politykę i sposób wykładni Ustawy przyjął i stosował również Instytut Pamięci Narodowej;
• rząd, w celu wyrażenia powyższego stanowiska, będzie interweniować w postępowaniach wszczynanych przez organizacje pozarządowe na podstawie Ustawy.

Deklaracja zobowiązuje

W deklaracji z 27 czerwca 2018 roku premierzy Morawiecki i Netanjahu gwarantowali „swobodę wypowiedzi na temat historii oraz wolność badań nad wszystkimi aspektami Holokaustu”. Stowarzyszenie w liście pisze, że za gwarancjami politycznymi polskiego premiera powinny iść konkretne wytyczne prawne zapewniające, że te gwarancje będą przestrzegane w praktycznym stosowaniu przepisów ustawy o IPN - piszą żydowscy adwokaci i prawnicy.

"W obecnej formie przepisy ustawy o IPN przewidują odpowiedzialność cywilnoprawną za naruszenie dobrego imienia państwa i narodu polskiego" - podkreśla Meir Linzen, prezes IAJLJ. - "Stąd nasza obawa, iż ustawa może zostać wykorzystana w sposób ograniczający swobodę wypowiedzi oraz wolność badań dotyczących Holocaustu".

Żydowscy prawnicy tłumacza, że choć z ustawy zostały podczas nowelizacji usunięte sankcje karne, to pozostało jednak zagrożenie wysokimi kwotami cywilnych odszkodowań, które może wywołać tzw. efekt mrożący.

"Jesteśmy w obowiązku zwrócić się do polskich władz, by zrobiły wszystko, aby taki scenariusz się nie wydarzył. Dlatego zwracamy się do premiera oraz ministra sprawiedliwości, którzy mają w rękach konkretne narzędzia, aby tego uniknąć”.

Wytyczne dla prokuratorów

Stowarzyszenie prawników pisze w apelu, że wytyczne te powinny

• zawierać jasną wykładnię niektórych przepisów rozdziału 6c Ustawy zgodnie z treścią Wspólnej Deklaracji (o czym powyżej), a także, w celu działania na rzecz wspomnianej wykładni,
• wymagać od prokuratorów udziału we wszczynanych przez organizacje pozarządowe postępowaniach cywilnych w sprawach dotyczących Ustawy. Udział prokuratorów w tego typu sprawach jest celowy z uwagi na ochronę praworządności, praw obywateli oraz interesu społecznego (art. 7 k.p.c.).

„Wrzesień, w którym obchodzimy rocznicę wybuchu II wojny światowej, jest momentem ważnej refleksji. To czas, w którym szczególnie powinniśmy myśleć, co możemy zrobić dziś, tu i teraz, aby ze wszystkich sił zapobiegać wszelkim ryzykom ponownego wzrostu nastrojów antysemickich. Chcielibyśmy, aby wspólna deklaracja rządu Rzeczypospolitej Polskiej oraz Państwa Izrael była jasnym potwierdzeniem intencji egzekwowania politycznych obietnic przeciwdziałania antysemityzmowi w praktyce” – tłumaczy Meir Linzen, prezes IAJLJ.

*Międzynarodowe Stowarzyszenie Adwokatów i Prawników Żydowskich to organizacja pozarządowa założona w 1969 r. w celu walki z antysemityzmem oraz na rzecz promocji praw człowieka na całym świecie. Wśród założycieli byli m.in.: sędzia Sądu Najwyższego Izraela Haim Cohn, śędzia Sądu Najwyższego USA i ambasador USA przy ONZ Arthur Goldberg oraz laureat Pokojowej Nagrody Nobla, główny autor Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, René Cassin. Obecnie do Stowarzyszenia należą tysiące żydowskich adwokatów i prawników z całego świata. Prezydentem jest Meir Linzen.

Poniżej pełny tekst listu-apelu.

Od:

International Association of Jewish Lawyers and Jurists

10 Daniel Frisch Street

Tel-Aviv 6473111, Izrael

Do:

Szanowny Pan

Mateusz Morawiecki

Prezes Rady Ministrów

Al. Ujazdowskie 1/3

00-583 Warszawa

Szanowny Pan

Zbigniew Ziobro

Minister Sprawiedliwości

Prokurator Generalny

Al. Ujazdowskie 11

00-950 Warszawa P-33

Szanowny Panie Premierze, Szanowny Panie Ministrze,

The International Association of Jewish Lawyers and Jurists (pol.: Międzynarodowe Stowarzyszenie Adwokatów i Prawników Żydowskich) od lat angażuje się w kwestie dotyczące ochrony praw jednostki oraz przeciwdziałania antysemityzmowi, również w wymiarze międzynarodowym.

W związku z wejściem w życie ustawy z dnia 27 czerwca 2018 roku o zmianie ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej („Ustawa”)[1] nasze Stowarzyszenie złożyło w Trybunale Konstytucyjnym opinię „przyjaciela sądu” (amicus curiae) z prośbą o uchylenie przepisów karnych przyjętej Ustawy.

Z uznaniem przyjmujemy Państwa decyzję o uchyleniu przepisów karnych Ustawy, o co apelowaliśmy.

Niemniej za swój obowiązek uznajemy zabrać głos w sprawie pozostałych przepisów Ustawy o jakże istotnym w kontekście Holokaustu znaczeniu zarówno prawnym, jak i symbolicznym. Wyrazem poczucia tego obowiązku jest właśnie kierowany na Panów ręce list.

W wydanej wspólnie deklaracji z dnia 27 czerwca 2018 r. („Wspólna Deklaracja”) Premierzy Polski i Izraela wyraźnie opowiedzieli się „za swobodą wypowiedzi na temat historii oraz wolnością badań nad wszystkimi aspektami Holokaustu, tak aby mogły być one prowadzone bez żadnych obaw o przeszkody prawne, między innymi przez studentów, nauczycieli, badaczy, dziennikarzy, jak również z całą pewnością przez Ocalonych i ich rodziny — nie będą oni podlegali odpowiedzialności prawnej z tytułu korzystania z prawa do wolności słowa i wolności akademickiej w odniesieniu do Holokaustu. Żadne prawo nie może tego zmienić i tego nie zmieni”[2].

Uważamy, że dla zagwarantowania wdrożenia oraz interpretacji Ustawy przez Rzeczpospolitą Polską zgodnie z treścią Wspólnej Deklaracji konieczne jest jednak podjęcie dalszych kroków.

Zwracamy się do Pana Premiera oraz Pana Ministra Sprawiedliwości i Prokuratora Generalnego z apelem o to, by wystąpili do polskiego rządu z wnioskiem o wdrożenie Wspólnej Deklaracji w instytucjach odpowiedzialnych za egzekwowanie Ustawy, w tym wśród prokuratorów, w celu zapewnienia, iż:

• Ustawa nie stanie się podstawą jakichkolwiek postępowań prawnych dotyczących „swobody wypowiedzi na temat historii oraz wolności badań nad wszystkimi aspektami Holokaustu”;
• tego rodzaju politykę i sposób wykładni Ustawy przyjmie i będzie stosować również Instytut Pamięci Narodowej;
• rząd, w celu wyrażenia powyższego stanowiska, będzie interweniować w postępowaniach wszczynanych przez organizacje pozarządowe na podstawie Ustawy.

W tym celu zwracamy się do Ministra Sprawiedliwości i Prokuratora Generalnego o wydanie stosownych wytycznych na podstawie art. 13 § 1 ustawy z dnia 28 stycznia 2018 r. – Prawo o prokuraturze.

Wytyczne te powinny (i) zawierać jasną wykładnię niektórych przepisów rozdziału 6c Ustawy zgodnie z treścią Wspólnej Deklaracji (o czym powyżej), a także, w celu działania na rzecz wspomnianej wykładni, (ii) wymagać od prokuratorów udziału we wszczynanych przez organizacje pozarządowe postępowaniach cywilnych w sprawach dotyczących Ustawy. Udział prokuratorów w tego typu sprawach jest celowy z uwagi na ochronę praworządności, praw obywateli oraz interesu społecznego (art. 7 k.p.c.).

W zakresie kompetencji Prokuratora Generalnego, który jednocześnie pełni funkcję Ministra Sprawiedliwości, leży wydawanie zarządzeń, wytycznych, poleceń, a wytyczne tego rodzaju były już wydawane w szeregu innych kwestii faktycznych i prawnych[3].

Za wydaniem wspomnianych wytycznych w omawianej sprawie przemawia treść Wspólnej Deklaracji oraz kontrowersje, jakie towarzyszą Ustawie.

W związku z powyższym niniejszym zwracamy się z apelem o wydanie wytycznych dotyczących niestosowania Ustawy (również przez Instytut Pamięci Narodowej) w odniesieniu do „swobody wypowiedzi na temat historii oraz wolności badań nad wszystkimi aspektami Holokaustu”, a także udziału prokuratorów w postępowaniach cywilnych wszczynanych przez organizacje pozarządowe w celu działania na rzecz wspomnianej wykładni Ustawy.

Ufamy, że nasza prośba spotka się z przychylną odpowiedzią.

The International Association of Jewish Lawyers and Jurists

Meir Linzen, Prezydent Calev Myers, Zastępca Prezydenta

[1] Dziennik Ustaw z 2018 r., poz. 1277.

[2]https://www.premier.gov.pl/wydarzenia/aktualnosci/wspolna-deklaracja-premierow-panstwa-izrael-i-rzeczypospolitej-polskiej.html

[3] Przykładowo: Wytyczne Prokuratora Generalnego z dnia 10 sierpnia 2017 roku w sprawie zasad prowadzenia postępowań przygotowawczych w sprawach o przestępstwa związane z procederem wyłudzania nienależnego zwrotu podatku od towarów i usług (VAT) oraz innych oszukańczych uszczupleń w tym podatku, Wytyczne Prokuratora Generalnego z 26 lutego 2014 roku w zakresie prowadzenia postępowań o przestępstwa z nienawiści, Wytyczne Prokuratora Generalnego z 27 czerwca 2014 r. w sprawie prowadzenia przez prokuratorów postępowań o przestępstwa związane z pozbawieniem życia oraz z nieludzkim bądź poniżającym traktowaniem lub karaniem, których sprawcami są funkcjonariusze policji lub inni funkcjonariusze publiczni i inne (https://pk.gov.pl/dzialalnosc/wytyczne-i-zarzadzenia/wytyczne-i-zarzadzenia/).