Według Stowarzyszenia naukowcy zajmujący się Holocaustem, czy osoby, które publikują swoje wspomnienia przedstawiając odpowiedzialność niektórych Polaków, mogą wciąż być „bezzasadnie pozwani o odszkodowanie w sądzie cywilnym” przez IPN lub organizacje pozarządowe na podstawie ustawy o IPN. Jest to – zdaniem Stowarzyszenia – sprzeczne z publiczną deklaracją premiera Morawieckiego.
„Zwracamy się z apelem o wydanie wytycznych dotyczących niestosowania Ustawy (również przez IPN) w odniesieniu do swobody wypowiedzi na temat historii oraz wolności badań nad wszystkimi aspektami Holokaustu, a także udziału prokuratorów w postępowaniach cywilnych wszczynanych przez organizacje pozarządowe w celu działania na rzecz wspomnianej wykładni Ustawy” – napisało Międzynarodowe Stowarzyszenie Adwokatów i Prawników Żydowskich (The International Association of Jewish Lawyers and Jurists) do premiera Mateusza Morawieckiego i ministra Zbigniewa Ziobry.
Stowarzyszenie apeluje o wydanie wytycznych dla pionu cywilnego prokuratury, by ustawa o IPN była stosowana zgodnie z treścią wspólnej deklaracji premierów Polski i Izraela z 27 czerwca 2018 roku.
Chodzi im o to, by:
- ustawa nie stała się podstawą jakichkolwiek postępowań prawnych dotyczących „swobody wypowiedzi na temat historii oraz wolności badań nad wszystkimi aspektami Holokaustu”;
- tego rodzaju politykę i sposób wykładni Ustawy przyjął i stosował również Instytut Pamięci Narodowej;
- rząd, w celu wyrażenia powyższego stanowiska, będzie interweniować w postępowaniach wszczynanych przez organizacje pozarządowe na podstawie Ustawy.
-
Rola Stowarzyszenia w debacie o ustawie IPN
IAJLJ jest zaangażowane w kwestię Nowelizacji Ustawy o IPN od początku kontrowersji i dyskusji wokół niej. Dwa miesiące temu, kiedy Ustawa wywołała zrozumiałe poruszenie na całym świecie, oprócz wystąpień Departamentu Stanu USA i Ambasadora USA przy ONZ, również IAJLJ wystąpiło w charakterze „przyjaciela sądu” z Opinią Amicus Curiae. Ubiegało się w niej o wykreślenie najbardziej problematycznych i niekonstytucyjnych zapisów ustawy. Stowarzyszenie z zadowoleniem przyjęło uchylenie przepisów karnych Ustawy.
Deklaracja zobowiązuje
W deklaracji z 27 czerwca 2018 roku premierzy Morawiecki i Netanjahu gwarantowali „swobodę wypowiedzi na temat historii oraz wolność badań nad wszystkimi aspektami Holokaustu”. Stowarzyszenie w liście pisze, że za gwarancjami politycznymi polskiego premiera powinny iść konkretne wytyczne prawne zapewniające, że te gwarancje będą przestrzegane w praktycznym stosowaniu przepisów ustawy o IPN – piszą żydowscy adwokaci i prawnicy.
„W obecnej formie przepisy ustawy o IPN przewidują odpowiedzialność cywilnoprawną za naruszenie dobrego imienia państwa i narodu polskiego” – podkreśla Meir Linzen, prezes IAJLJ. – „Stąd nasza obawa, iż ustawa może zostać wykorzystana w sposób ograniczający swobodę wypowiedzi oraz wolność badań dotyczących Holocaustu”.
Żydowscy prawnicy tłumacza, że choć z ustawy zostały podczas nowelizacji usunięte sankcje karne, to pozostało jednak zagrożenie wysokimi kwotami cywilnych odszkodowań, które może wywołać tzw. efekt mrożący.
„Jesteśmy w obowiązku zwrócić się do polskich władz, by zrobiły wszystko, aby taki scenariusz się nie wydarzył. Dlatego zwracamy się do premiera oraz ministra sprawiedliwości, którzy mają w rękach konkretne narzędzia, aby tego uniknąć”.
Wytyczne dla prokuratorów
Stowarzyszenie prawników pisze w apelu, że wytyczne te powinny
- zawierać jasną wykładnię niektórych przepisów rozdziału 6c Ustawy zgodnie z treścią Wspólnej Deklaracji (o czym powyżej), a także, w celu działania na rzecz wspomnianej wykładni,
- wymagać od prokuratorów udziału we wszczynanych przez organizacje pozarządowe postępowaniach cywilnych w sprawach dotyczących Ustawy. Udział prokuratorów w tego typu sprawach jest celowy z uwagi na ochronę praworządności, praw obywateli oraz interesu społecznego (art. 7 k.p.c.).
„Wrzesień, w którym obchodzimy rocznicę wybuchu II wojny światowej, jest momentem ważnej refleksji. To czas, w którym szczególnie powinniśmy myśleć, co możemy zrobić dziś, tu i teraz, aby ze wszystkich sił zapobiegać wszelkim ryzykom ponownego wzrostu nastrojów antysemickich. Chcielibyśmy, aby wspólna deklaracja rządu Rzeczypospolitej Polskiej oraz Państwa Izrael była jasnym potwierdzeniem intencji egzekwowania politycznych obietnic przeciwdziałania antysemityzmowi w praktyce” – tłumaczy Meir Linzen, prezes IAJLJ.
*Międzynarodowe Stowarzyszenie Adwokatów i Prawników Żydowskich to organizacja pozarządowa założona w 1969 r. w celu walki z antysemityzmem oraz na rzecz promocji praw człowieka na całym świecie. Wśród założycieli byli m.in.: sędzia Sądu Najwyższego Izraela Haim Cohn, śędzia Sądu Najwyższego USA i ambasador USA przy ONZ Arthur Goldberg oraz laureat Pokojowej Nagrody Nobla, główny autor Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, René Cassin. Obecnie do Stowarzyszenia należą tysiące żydowskich adwokatów i prawników z całego świata. Prezydentem jest Meir Linzen.
Poniżej pełny tekst listu-apelu.
Od:
International Association of Jewish Lawyers and Jurists
10 Daniel Frisch Street
Tel-Aviv 6473111, Izrael
Do:
Szanowny Pan
Mateusz Morawiecki
Prezes Rady Ministrów
Al. Ujazdowskie 1/3
00-583 Warszawa
Szanowny Pan
Zbigniew Ziobro
Minister Sprawiedliwości
Prokurator Generalny
Al. Ujazdowskie 11
00-950 Warszawa P-33
Szanowny Panie Premierze, Szanowny Panie Ministrze,
The International Association of Jewish Lawyers and Jurists (pol.: Międzynarodowe Stowarzyszenie Adwokatów i Prawników Żydowskich) od lat angażuje się w kwestie dotyczące ochrony praw jednostki oraz przeciwdziałania antysemityzmowi, również w wymiarze międzynarodowym.
W związku z wejściem w życie ustawy z dnia 27 czerwca 2018 roku o zmianie ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej („Ustawa”)[1] nasze Stowarzyszenie złożyło w Trybunale Konstytucyjnym opinię „przyjaciela sądu” (amicus curiae) z prośbą o uchylenie przepisów karnych przyjętej Ustawy.
Z uznaniem przyjmujemy Państwa decyzję o uchyleniu przepisów karnych Ustawy, o co apelowaliśmy.
Niemniej za swój obowiązek uznajemy zabrać głos w sprawie pozostałych przepisów Ustawy o jakże istotnym w kontekście Holokaustu znaczeniu zarówno prawnym, jak i symbolicznym. Wyrazem poczucia tego obowiązku jest właśnie kierowany na Panów ręce list.
W wydanej wspólnie deklaracji z dnia 27 czerwca 2018 r. („Wspólna Deklaracja”) Premierzy Polski i Izraela wyraźnie opowiedzieli się „za swobodą wypowiedzi na temat historii oraz wolnością badań nad wszystkimi aspektami Holokaustu, tak aby mogły być one prowadzone bez żadnych obaw o przeszkody prawne, między innymi przez studentów, nauczycieli, badaczy, dziennikarzy, jak również z całą pewnością przez Ocalonych i ich rodziny — nie będą oni podlegali odpowiedzialności prawnej z tytułu korzystania z prawa do wolności słowa i wolności akademickiej w odniesieniu do Holokaustu. Żadne prawo nie może tego zmienić i tego nie zmieni”[2].
Uważamy, że dla zagwarantowania wdrożenia oraz interpretacji Ustawy przez Rzeczpospolitą Polską zgodnie z treścią Wspólnej Deklaracji konieczne jest jednak podjęcie dalszych kroków.
Zwracamy się do Pana Premiera oraz Pana Ministra Sprawiedliwości i Prokuratora Generalnego z apelem o to, by wystąpili do polskiego rządu z wnioskiem o wdrożenie Wspólnej Deklaracji w instytucjach odpowiedzialnych za egzekwowanie Ustawy, w tym wśród prokuratorów, w celu zapewnienia, iż:
- Ustawa nie stanie się podstawą jakichkolwiek postępowań prawnych dotyczących „swobody wypowiedzi na temat historii oraz wolności badań nad wszystkimi aspektami Holokaustu”;
- tego rodzaju politykę i sposób wykładni Ustawy przyjmie i będzie stosować również Instytut Pamięci Narodowej;
- rząd, w celu wyrażenia powyższego stanowiska, będzie interweniować w postępowaniach wszczynanych przez organizacje pozarządowe na podstawie Ustawy.
W tym celu zwracamy się do Ministra Sprawiedliwości i Prokuratora Generalnego o wydanie stosownych wytycznych na podstawie art. 13 § 1 ustawy z dnia 28 stycznia 2018 r. – Prawo o prokuraturze.
Wytyczne te powinny (i) zawierać jasną wykładnię niektórych przepisów rozdziału 6c Ustawy zgodnie z treścią Wspólnej Deklaracji (o czym powyżej), a także, w celu działania na rzecz wspomnianej wykładni, (ii) wymagać od prokuratorów udziału we wszczynanych przez organizacje pozarządowe postępowaniach cywilnych w sprawach dotyczących Ustawy. Udział prokuratorów w tego typu sprawach jest celowy z uwagi na ochronę praworządności, praw obywateli oraz interesu społecznego (art. 7 k.p.c.).
W zakresie kompetencji Prokuratora Generalnego, który jednocześnie pełni funkcję Ministra Sprawiedliwości, leży wydawanie zarządzeń, wytycznych, poleceń, a wytyczne tego rodzaju były już wydawane w szeregu innych kwestii faktycznych i prawnych[3].
Za wydaniem wspomnianych wytycznych w omawianej sprawie przemawia treść Wspólnej Deklaracji oraz kontrowersje, jakie towarzyszą Ustawie.
W związku z powyższym niniejszym zwracamy się z apelem o wydanie wytycznych dotyczących niestosowania Ustawy (również przez Instytut Pamięci Narodowej) w odniesieniu do „swobody wypowiedzi na temat historii oraz wolności badań nad wszystkimi aspektami Holokaustu”, a także udziału prokuratorów w postępowaniach cywilnych wszczynanych przez organizacje pozarządowe w celu działania na rzecz wspomnianej wykładni Ustawy.
Ufamy, że nasza prośba spotka się z przychylną odpowiedzią.
The International Association of Jewish Lawyers and Jurists
Meir Linzen, Prezydent Calev Myers, Zastępca Prezydenta
[1] Dziennik Ustaw z 2018 r., poz. 1277.
[2]https://www.premier.gov.pl/wydarzenia/aktualnosci/wspolna-deklaracja-premierow-panstwa-izrael-i-rzeczypospolitej-polskiej.html
[3] Przykładowo: Wytyczne Prokuratora Generalnego z dnia 10 sierpnia 2017 roku w sprawie zasad prowadzenia postępowań przygotowawczych w sprawach o przestępstwa związane z procederem wyłudzania nienależnego zwrotu podatku od towarów i usług (VAT) oraz innych oszukańczych uszczupleń w tym podatku, Wytyczne Prokuratora Generalnego z 26 lutego 2014 roku w zakresie prowadzenia postępowań o przestępstwa z nienawiści, Wytyczne Prokuratora Generalnego z 27 czerwca 2014 r. w sprawie prowadzenia przez prokuratorów postępowań o przestępstwa związane z pozbawieniem życia oraz z nieludzkim bądź poniżającym traktowaniem lub karaniem, których sprawcami są funkcjonariusze policji lub inni funkcjonariusze publiczni i inne (https://pk.gov.pl/dzialalnosc/wytyczne-i-zarzadzenia/wytyczne-i-zarzadzenia/).
