Międzynarodowe Stowarzyszenie Adwokatów i Prawników Żydowskich apeluje do premiera i do ministra sprawiedliwości o wydanie wytycznych dla prokuratorów. Tak aby ustawa o IPN nie stała się podstawą jakichkolwiek postępowań cywilnych ingerujących w „swobodę wypowiedzi na temat historii oraz wolności badań nad wszystkimi aspektami Holokaustu”
Według Stowarzyszenia naukowcy zajmujący się Holocaustem, czy osoby, które publikują swoje wspomnienia przedstawiając odpowiedzialność niektórych Polaków, mogą wciąż być „bezzasadnie pozwani o odszkodowanie w sądzie cywilnym” przez IPN lub organizacje pozarządowe na podstawie ustawy o IPN. Jest to – zdaniem Stowarzyszenia – sprzeczne z publiczną deklaracją premiera Morawieckiego.
„Zwracamy się z apelem o wydanie wytycznych dotyczących niestosowania Ustawy (również przez IPN) w odniesieniu do swobody wypowiedzi na temat historii oraz wolności badań nad wszystkimi aspektami Holokaustu, a także udziału prokuratorów w postępowaniach cywilnych wszczynanych przez organizacje pozarządowe w celu działania na rzecz wspomnianej wykładni Ustawy” – napisało Międzynarodowe Stowarzyszenie Adwokatów i Prawników Żydowskich (The International Association of Jewish Lawyers and Jurists) do premiera Mateusza Morawieckiego i ministra Zbigniewa Ziobry.
Stowarzyszenie apeluje o wydanie wytycznych dla pionu cywilnego prokuratury, by ustawa o IPN była stosowana zgodnie z treścią wspólnej deklaracji premierów Polski i Izraela z 27 czerwca 2018 roku.
Chodzi im o to, by:
- ustawa nie stała się podstawą jakichkolwiek postępowań prawnych dotyczących „swobody wypowiedzi na temat historii oraz wolności badań nad wszystkimi aspektami Holokaustu”;
- tego rodzaju politykę i sposób wykładni Ustawy przyjął i stosował również Instytut Pamięci Narodowej;
- rząd, w celu wyrażenia powyższego stanowiska, będzie interweniować w postępowaniach wszczynanych przez organizacje pozarządowe na podstawie Ustawy.
-
Rola Stowarzyszenia w debacie o ustawie IPN
IAJLJ jest zaangażowane w kwestię Nowelizacji Ustawy o IPN od początku kontrowersji i dyskusji wokół niej. Dwa miesiące temu, kiedy Ustawa wywołała zrozumiałe poruszenie na całym świecie, oprócz wystąpień Departamentu Stanu USA i Ambasadora USA przy ONZ, również IAJLJ wystąpiło w charakterze „przyjaciela sądu” z Opinią Amicus Curiae. Ubiegało się w niej o wykreślenie najbardziej problematycznych i niekonstytucyjnych zapisów ustawy. Stowarzyszenie z zadowoleniem przyjęło uchylenie przepisów karnych Ustawy.
Deklaracja zobowiązuje
W deklaracji z 27 czerwca 2018 roku premierzy Morawiecki i Netanjahu gwarantowali „swobodę wypowiedzi na temat historii oraz wolność badań nad wszystkimi aspektami Holokaustu”. Stowarzyszenie w liście pisze, że za gwarancjami politycznymi polskiego premiera powinny iść konkretne wytyczne prawne zapewniające, że te gwarancje będą przestrzegane w praktycznym stosowaniu przepisów ustawy o IPN – piszą żydowscy adwokaci i prawnicy.
„W obecnej formie przepisy ustawy o IPN przewidują odpowiedzialność cywilnoprawną za naruszenie dobrego imienia państwa i narodu polskiego” – podkreśla Meir Linzen, prezes IAJLJ. – „Stąd nasza obawa, iż ustawa może zostać wykorzystana w sposób ograniczający swobodę wypowiedzi oraz wolność badań dotyczących Holocaustu”.
Żydowscy prawnicy tłumacza, że choć z ustawy zostały podczas nowelizacji usunięte sankcje karne, to pozostało jednak zagrożenie wysokimi kwotami cywilnych odszkodowań, które może wywołać tzw. efekt mrożący.
„Jesteśmy w obowiązku zwrócić się do polskich władz, by zrobiły wszystko, aby taki scenariusz się nie wydarzył. Dlatego zwracamy się do premiera oraz ministra sprawiedliwości, którzy mają w rękach konkretne narzędzia, aby tego uniknąć”.
Wytyczne dla prokuratorów
Stowarzyszenie prawników pisze w apelu, że wytyczne te powinny
- zawierać jasną wykładnię niektórych przepisów rozdziału 6c Ustawy zgodnie z treścią Wspólnej Deklaracji (o czym powyżej), a także, w celu działania na rzecz wspomnianej wykładni,
- wymagać od prokuratorów udziału we wszczynanych przez organizacje pozarządowe postępowaniach cywilnych w sprawach dotyczących Ustawy. Udział prokuratorów w tego typu sprawach jest celowy z uwagi na ochronę praworządności, praw obywateli oraz interesu społecznego (art. 7 k.p.c.).
„Wrzesień, w którym obchodzimy rocznicę wybuchu II wojny światowej, jest momentem ważnej refleksji. To czas, w którym szczególnie powinniśmy myśleć, co możemy zrobić dziś, tu i teraz, aby ze wszystkich sił zapobiegać wszelkim ryzykom ponownego wzrostu nastrojów antysemickich. Chcielibyśmy, aby wspólna deklaracja rządu Rzeczypospolitej Polskiej oraz Państwa Izrael była jasnym potwierdzeniem intencji egzekwowania politycznych obietnic przeciwdziałania antysemityzmowi w praktyce” – tłumaczy Meir Linzen, prezes IAJLJ.
*Międzynarodowe Stowarzyszenie Adwokatów i Prawników Żydowskich to organizacja pozarządowa założona w 1969 r. w celu walki z antysemityzmem oraz na rzecz promocji praw człowieka na całym świecie. Wśród założycieli byli m.in.: sędzia Sądu Najwyższego Izraela Haim Cohn, śędzia Sądu Najwyższego USA i ambasador USA przy ONZ Arthur Goldberg oraz laureat Pokojowej Nagrody Nobla, główny autor Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, René Cassin. Obecnie do Stowarzyszenia należą tysiące żydowskich adwokatów i prawników z całego świata. Prezydentem jest Meir Linzen.
Poniżej pełny tekst listu-apelu.
Od:
International Association of Jewish Lawyers and Jurists
10 Daniel Frisch Street
Tel-Aviv 6473111, Izrael
Do:
Szanowny Pan
Mateusz Morawiecki
Prezes Rady Ministrów
Al. Ujazdowskie 1/3
00-583 Warszawa
Szanowny Pan
Zbigniew Ziobro
Minister Sprawiedliwości
Prokurator Generalny
Al. Ujazdowskie 11
00-950 Warszawa P-33
Szanowny Panie Premierze, Szanowny Panie Ministrze,
The International Association of Jewish Lawyers and Jurists (pol.: Międzynarodowe Stowarzyszenie Adwokatów i Prawników Żydowskich) od lat angażuje się w kwestie dotyczące ochrony praw jednostki oraz przeciwdziałania antysemityzmowi, również w wymiarze międzynarodowym.
W związku z wejściem w życie ustawy z dnia 27 czerwca 2018 roku o zmianie ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej („Ustawa”)[1] nasze Stowarzyszenie złożyło w Trybunale Konstytucyjnym opinię „przyjaciela sądu” (amicus curiae) z prośbą o uchylenie przepisów karnych przyjętej Ustawy.
Z uznaniem przyjmujemy Państwa decyzję o uchyleniu przepisów karnych Ustawy, o co apelowaliśmy.
Niemniej za swój obowiązek uznajemy zabrać głos w sprawie pozostałych przepisów Ustawy o jakże istotnym w kontekście Holokaustu znaczeniu zarówno prawnym, jak i symbolicznym. Wyrazem poczucia tego obowiązku jest właśnie kierowany na Panów ręce list.
W wydanej wspólnie deklaracji z dnia 27 czerwca 2018 r. („Wspólna Deklaracja”) Premierzy Polski i Izraela wyraźnie opowiedzieli się „za swobodą wypowiedzi na temat historii oraz wolnością badań nad wszystkimi aspektami Holokaustu, tak aby mogły być one prowadzone bez żadnych obaw o przeszkody prawne, między innymi przez studentów, nauczycieli, badaczy, dziennikarzy, jak również z całą pewnością przez Ocalonych i ich rodziny — nie będą oni podlegali odpowiedzialności prawnej z tytułu korzystania z prawa do wolności słowa i wolności akademickiej w odniesieniu do Holokaustu. Żadne prawo nie może tego zmienić i tego nie zmieni”[2].
Uważamy, że dla zagwarantowania wdrożenia oraz interpretacji Ustawy przez Rzeczpospolitą Polską zgodnie z treścią Wspólnej Deklaracji konieczne jest jednak podjęcie dalszych kroków.
Zwracamy się do Pana Premiera oraz Pana Ministra Sprawiedliwości i Prokuratora Generalnego z apelem o to, by wystąpili do polskiego rządu z wnioskiem o wdrożenie Wspólnej Deklaracji w instytucjach odpowiedzialnych za egzekwowanie Ustawy, w tym wśród prokuratorów, w celu zapewnienia, iż:
- Ustawa nie stanie się podstawą jakichkolwiek postępowań prawnych dotyczących „swobody wypowiedzi na temat historii oraz wolności badań nad wszystkimi aspektami Holokaustu”;
- tego rodzaju politykę i sposób wykładni Ustawy przyjmie i będzie stosować również Instytut Pamięci Narodowej;
- rząd, w celu wyrażenia powyższego stanowiska, będzie interweniować w postępowaniach wszczynanych przez organizacje pozarządowe na podstawie Ustawy.
W tym celu zwracamy się do Ministra Sprawiedliwości i Prokuratora Generalnego o wydanie stosownych wytycznych na podstawie art. 13 § 1 ustawy z dnia 28 stycznia 2018 r. – Prawo o prokuraturze.
Wytyczne te powinny (i) zawierać jasną wykładnię niektórych przepisów rozdziału 6c Ustawy zgodnie z treścią Wspólnej Deklaracji (o czym powyżej), a także, w celu działania na rzecz wspomnianej wykładni, (ii) wymagać od prokuratorów udziału we wszczynanych przez organizacje pozarządowe postępowaniach cywilnych w sprawach dotyczących Ustawy. Udział prokuratorów w tego typu sprawach jest celowy z uwagi na ochronę praworządności, praw obywateli oraz interesu społecznego (art. 7 k.p.c.).
W zakresie kompetencji Prokuratora Generalnego, który jednocześnie pełni funkcję Ministra Sprawiedliwości, leży wydawanie zarządzeń, wytycznych, poleceń, a wytyczne tego rodzaju były już wydawane w szeregu innych kwestii faktycznych i prawnych[3].
Za wydaniem wspomnianych wytycznych w omawianej sprawie przemawia treść Wspólnej Deklaracji oraz kontrowersje, jakie towarzyszą Ustawie.
W związku z powyższym niniejszym zwracamy się z apelem o wydanie wytycznych dotyczących niestosowania Ustawy (również przez Instytut Pamięci Narodowej) w odniesieniu do „swobody wypowiedzi na temat historii oraz wolności badań nad wszystkimi aspektami Holokaustu”, a także udziału prokuratorów w postępowaniach cywilnych wszczynanych przez organizacje pozarządowe w celu działania na rzecz wspomnianej wykładni Ustawy.
Ufamy, że nasza prośba spotka się z przychylną odpowiedzią.
The International Association of Jewish Lawyers and Jurists
Meir Linzen, Prezydent Calev Myers, Zastępca Prezydenta
[1] Dziennik Ustaw z 2018 r., poz. 1277.
[2]https://www.premier.gov.pl/wydarzenia/aktualnosci/wspolna-deklaracja-premierow-panstwa-izrael-i-rzeczypospolitej-polskiej.html
[3] Przykładowo: Wytyczne Prokuratora Generalnego z dnia 10 sierpnia 2017 roku w sprawie zasad prowadzenia postępowań przygotowawczych w sprawach o przestępstwa związane z procederem wyłudzania nienależnego zwrotu podatku od towarów i usług (VAT) oraz innych oszukańczych uszczupleń w tym podatku, Wytyczne Prokuratora Generalnego z 26 lutego 2014 roku w zakresie prowadzenia postępowań o przestępstwa z nienawiści, Wytyczne Prokuratora Generalnego z 27 czerwca 2014 r. w sprawie prowadzenia przez prokuratorów postępowań o przestępstwa związane z pozbawieniem życia oraz z nieludzkim bądź poniżającym traktowaniem lub karaniem, których sprawcami są funkcjonariusze policji lub inni funkcjonariusze publiczni i inne (https://pk.gov.pl/dzialalnosc/wytyczne-i-zarzadzenia/wytyczne-i-zarzadzenia/).
