(Nie takie) wielkie wymieranie? Pogłoska o rychłym końcu kręgowców była przesadzona

Ze świata ochrony środowiska, biologii, nauki o klimacie i bez mała wszystkich nauk traktujących w ten czy inny sposób o stanie środowiska naturalnego, dobiegają nas zazwyczaj apokaliptyczne wieści.

Dziennikarze, publicyści i tzw. zwykli ludzie chętnie wrzucają do mediów społecznościowych artykuły o wymieraniu gatunków, topniejących lodowcach Grenlandii, czy nieubłaganie rosnącej temperaturze Ziemi. Takie tematy łatwo generują dyskusję i kolejne udostępnienia. Zjawisko przeglądania Facebooka czy Twittera w celu faszerowania się katastroficznymi newsami ma oczywiście swoją nazwę – to angielskie „doom scrolling”, nieobce również autorowi tego tekstu.

Problem w tym, że niektóre mające świadczyć o trwającej apokalipsie ziemskiej biosfery dane awansowały już do miana objawionych prawd przytaczanych w dyskusjach i artykułach bez głębszej refleksji, co oznaczają i jak je uzyskano. Na przykład: któż nie słyszał, że od roku 1970 światowa populacja kręgowców – od ryb przez płazy, gady, ptaki do ssaków – skurczyła się o średnio ok. 70 proc. Tak od lat mówią raporty „Living Planet” (Żyjąca planeta) World Wide Fund (WWF) for Nature.

Niespodzianka z Montrealu

Czy na pewno jest tak źle? Zatrważającym danym postanowili przyjrzeć się biolodzy z zespołu kierowanego przez Briana Leunga z Uniwersytetu McGill w kanadyjskim Montrealu. Efekty ich pracy w minionym tygodniu opublikował tygodnik „Nature”.

Główny wniosek badań zespołu Leunga okazuje się zaskakujący dla wszystkich wychowanych na alarmujących raportach WWF i innych organizacji. Słowem – dla wszystkich ofiar/fanów – niepotrzebne skreślić - „doom scrollingu”.

Korzystając ze zbioru danych obejmującego ponad 14 000 populacji – reprezentujących ok. 4 000 gatunków kręgowców z całego świata zebranych w bazie danych Living Planet, naukowcy zidentyfikowali około 1 proc. populacji zwierząt, które doświadczyły ekstremalnych spadków populacji od 1970 roku. To np. gady w tropikalnych obszarach Ameryki Północnej, Środkowej i Południowej czy ptaki w regionie Indo-Pacyfiku. Po oddzieleniu danych na temat tego procenta naukowcy odkryli, że wielkości pozostałych populacji kręgowców są stabilne.

Statystyka, głupcze!

W tym miejscu warto przypomnieć rozróżnienie między średnim, a całkowitym spadkiem liczebności populacji. Cytując artykuł Eda Younga z „The Atlantic” sprzed dwóch lat: „Aby zrozumieć różnicę, wyobraź sobie, że masz trzy populacje: 5 000 lwów, 500 tygrysów i 50 niedźwiedzi. Cztery dekady później masz zaledwie 4 500 lwów, 100 tygrysów i pięć niedźwiedzi. Te trzy populacje spadły odpowiednio o 10 proc., 80 proc. i 90 proc., co oznacza średni spadek o 60 proc. Jednak całkowita liczba rzeczywistych zwierząt spadła z 5 550 do 4 605, co oznacza spadek o zaledwie 17 procent”.

Bardziej szczegółowe dane pokazują, że spośród systemów taksonomiczno-geograficznych analizowanych w raportach Living Planet - 16 charakteryzuje się skrajnymi spadkami liczebności zwierząt, który obejmuje około 1 proc. ich populacji. Z kolei siedem systemów – 0,4 proc. populacji – zanotowało ekstremalne wzrosty. Pozostałe 98,6 proc. populacji we wszystkich systemach zachowywały stała liczebność, bez wyraźnego trendu spadkowego, ani wzrostowego.

„Uwzględnianie skrajnych grup zasadniczo zmienia interpretację globalnych trendów dotyczących kręgowców i powinno być wykorzystywane do określania priorytetów działań ochronnych” – piszą biolodzy w „Nature”.

Nie aż tak różowo

Z badań zespołu Leunga wynikają dwa istotne wnioski praktyczne. Po pierwsze, ludzkie wysiłki na rzecz zachowania bioróżnorodności nie są tak bezskuteczne, jak się powszechnie wydaje.

„Niektóre populacje są naprawdę w tarapatach, a regiony, takie jak Indo-Pacyfik, wykazują powszechne systematyczne spadki. Jednak obraz globalnej „pustyni bioróżnorodności” nie jest poparty dowodami. To dobrze, ponieważ byłoby bardzo zniechęcające, gdyby wszystkie nasze wysiłki na rzecz ochrony przyrody w ciągu ostatnich pięciu dekad przyniosły niewielki efekt” – mówi Leung.

Po drugie, właśnie identyfikacja najbardziej zagrożonych regionów i populacji zwierząt powinna prowadzić do skupienia wysiłku ochrony bioróżnorodności przede wszystkim w tych właśnie regionach.

Problem z różnorodnością biologiczną polega obecnie właśnie na znaczącej utracie gatunków, kurczeniu się populacji, utracie bogactwa genetycznego na terenie tzw. hotspotów bioróżnorodności. Szczególnie mocno pod tym względem cierpią tropiki oraz Azja Wschodnia – czyli te tereny, gdzie jest największa antropopresja, czyli wpływ człowieka na środowisko, a jednocześnie najniższe standardy środowiskowe.

Według raportu przygotowanego przez IPBES (Międzyrządową Platformę ds. Różnorodności Biologicznej i Funkcji Ekosystemu, organizacji działających w ramach Programu Środowiskowego ONZ) niemal milion gatunków roślin i zwierząt jest obecnie zagrożonych wyginięciem, w tym wiele już w nadchodzących dziesięcioleciach.

Cytowany przez AFP Robin Freeman z Zoological Society of London – jeden z wiodących autorów raportów WWF – ostrzega przed nazbyt optymistyczną interpretacją pracy zespołu Leunga. Według Freemana po uwzględnieniu także tych populacji zwierząt, który znacząco wzrosły – a więc wartości odstających w przeciwną stronę – wciąż mamy do czynienia ze światowym spadkiem rzędu 42 proc.