Nie żyje żona migranta, który zmarł w polskim obozie dla cudzoziemców

Dwa tygodnie temu opisaliśmy sytuację, jaka wydarzyła się w zamkniętym ośrodku dla cudzoziemców w Przemyślu. 28-letni Syryjczyk 17 marca, po siedmiu dniach pobytu w ośrodku zmarł. Świadkowie – migranci i aktywiści pozyskujący z ośrodka informacje – mówili OKO.press, że funkcjonariusze Straży Granicznej długo ignorowali prośby cierpiącego o pomoc medyczną. Jego kolegom, którzy błagali o wezwanie lekarza, pracownicy SOC mieli nawet grozić pobiciem. Nad ranem pogranicznicy mieli „skopać” chorego. Dopiero potem wezwali karetkę. Za późno – chory zmarł. Lekarz w karcie napisał, że należy zawiadomić policję.

Strażnicy SG utrzymywali w tajemnicy zgon Syryjczyka przed jego kompanami, mimo wielu ich zapytań. Dopiero gdy sprawa wyszła poza obóz – po śledztwie jednej z aktywistek Marii Książak, psycholożki, która pomaga uchodźcom – okazało się, że Mahmoud nie żyje.

Według kilku rozmówców OKO.press wiele wskazywało na to, że sprawa była „zamiatana pod dywan”. Policja w ogóle nie udzieliła nam odpowiedzi na pytania, a SG tylko na niektóre. Z kolei prokuratura niewiele zrobiła w tej sprawie przez prawie miesiąc.

„Rodzina jest pogrążona w piekielnej żałobie”

Tragedia się pogłębia. Żona Mahmouda, żyjąca w Syrii, w Aleppo – mieście, które najbardziej wycierpiało w trwającej od lat wojnie – w ciągu ok. 10 dni od informacji o śmierci męża zmarła. Informację potwierdzamy w kilku źródłach. „Ona umarła z powodu tego, co stało się jej mężowi Mahmoudowi. Z żalu” – pisze nam jeden z kolegów Syryjczyka, nadal w obozie w Przemyślu.

„W ostatnim SMSie napisała mi, że sama chce pogrzebać Mahmouda. Potem urwał się kontakt. Dostałam informację, że źle się poczuła, a w piątek, że nie żyje” – opisuje Książak, która była w kontakcie z rodziną w Syrii. Gdy żona dowiedziała się od niej o śmierci Mahmouda, bardzo rozpaczała.

„To było straszne! Miała takie fazy, że mówiła: »przyślij mi zdjęcie, bo może to nie on«. A to był on. Rodzina jest teraz pogrążona w piekielnej żałobie” – mówi Książak.

Nie udało nam się dowiedzieć, jaka panuje obecnie atmosfera w obozie, mimo prób kontaktu z piątką migrantów nadal tam osadzonych. „Boją się rozmawiać” uważa Joanna Kapusta, aktywistka, która pomaga osobom w ośrodku, wysyłając im paczki z żywnością i produktami pierwszej potrzeby.

Koledzy Mahmouda z Syrii, którzy razem z nim przybyli do Polski szlakiem przez Grecję i Bałkany dostali właśnie decyzje wykorzystujące tzw. dublińskie rozporządzenie – Polska ma ich odesłać do Grecji, gdzie weszli na teren EU.

Dwa tygodnie temu atmosfera była w obozie bardzo zła – migranci bali się o własne życie po tym, co przydarzyło się Mahmoudowi. Część chciała zeznawać i rozmawiała z OKO.press i aktywistami.

„Postępowanie prowadzimy w kierunku nie tylko nieumyślnego spowodowania śmierci”

Po nagłośnieniu sprawy w mediach sytuacja w Prokuraturze Rejonowej w Przemyślu zmieniła się diametralnie. W połowie kwietnia – czyli prawie miesiąc po śmierci Mahmouda, prokuratura nie przesłuchała jeszcze głównych świadków, nie miała wyników sekcji zwłok, ignorowała lub wymijająco odpowiadała na pytania o efekty przeglądu zapisów z monitoringu, oraz o to, czy na ciele denata stwierdzono ślady pobicia.

Teraz, prawie dwa tygodnie później, sprawa nabrała rozpędu. Według prokurator rejonowej Anny Szczerba, z sekcji zwłok i opinii biegłego wynika, iż przyczyną śmierci było ostre zapalenie mięśnia sercowego skutkujące niewydolnością serca i zatrzymaniem krążenia. „W kwestii oględzin zewnętrznych biegły nie stwierdził karygodnego działania osób trzecich – czyli zupełnie nie znaleziono na ciele śladów pobicia bądź kopania”, tłumaczy Anna Szczerba. Już przesłuchano ośmiu świadków – migrantów z SOC. To obywatele Syrii, Egiptu i Maroka.

Do chwili obecnej nie przesłuchano funkcjonariuszy SG.

Czemu? „Na chwilę obecną postępowanie prowadzimy w kierunku nie tylko nieumyślnego spowodowania śmierci, ale również należytego udzielenia pomocy medycznej i prawidłowego wywiązywania się ze swoich obowiązków przez funkcjonariuszy SG w ośrodku dla cudzoziemców” podkreśla Szczerba.

Dodaje, że dla dobra postępowania, na tym etapie prokuratura nie będzie ujawniać zebranego materiału dowodowego – czyli np. nagrań monitoringu, czy zeznań świadków. Zapisy z monitoringu zostały przejrzane, zbierana jest dokumentacja medyczna. „Nigdzie w materiałach nie mamy wpisane, by migrant istniał jako NN. Denat wszędzie w postępowaniu jest wpisany z imienia i nazwiska” podkreśla pani prokurator. W OKO.press opisaliśmy, że Maria Książak uzyskała z dyspozytorni informacje, iż feralnego dnia – 17 marca – osoba, która zmarła w SOC Przemyśl, została opisana przez lekarza karetki jako NN. Dokumentacji aktywistka jednak nie zobaczyła.

Prokuratura od nas dowiedziała się, że żona Mahmouda też nie żyje. „Nie ma to znaczenia dla dalszej procedury wydania ciała rodzinie. Ambasada (Syryjskiej Republiki Arabskiej – red.) wydała oświadczenie, że rodzina będzie zwłoki odbierać. Proszą o wstrzymanie procedury związanej z ewentualnym pochówkiem” - dodaje Szczerba.

„SOC w Przemyślu ma bardzo kiepską opinię”

14 kwietnia, tuż po tym, gdy Książak ustaliła, iż Mahmoud nie żyje, SOC w Przemyślu miał wizytację przedstawicieli Rzecznika Praw Obywatelskich. W zespole wizytującym byli m.in. zastępca RPO Valeri Vachev i przedstawicielka Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur (KMPT) w BRPO Justyna Zarecka. Powodem tej wizyty była śmierć Syryjczyka.

"Rozmawialiśmy z cudzoziemcami, kierownictwem SOC i analizujemy przekazane nam materiały, w tym zapis z monitoringu. W krótkim czasie zapadnie decyzja o dalszych działaniach w tej sprawie” – mówi Maciej Grześkowiak, główny koordynator ds. współpracy strategicznej w Biurze RPO.

Z informacji, jakie zbieramy od aktywistów wspierających migrantów w zamkniętych obozach dla uchodźców, wynika, iż SOC w Przemyślu, od czasu zamknięcia Wędrzyna, cieszy się bardzo złą sławą. „SOC w Przemyślu faktycznie nie ma dobrej opinii wśród wielu osób, które zwracają się do RPO z prośbami o interwencje" – przyznaje Grześkowiak.

„Oczywiście, że SOC w Przemyślu ma bardzo kiepską opinię” – mówi Książak. Oprócz tego, że jest asystentką społeczną posła Tomasza Aniśko w zespole interwencyjnym ds. ochrony praw człowieka, jest też ekspertką ds. tortur i przemocy, przez lata współpracowała z RPO i KMPT, wizytowała obozy dla migrantów.

Według niej jedną z przyczyn tak kiepskiej opinii SOC w Przemyślu jest fakt, że na terenie tego zamkniętego ośrodka dla cudzoziemców jest areszt, a ten jest wykorzystywany do karania ludzi. „Trzymają tam osoby po samobójstwach, po protestach, głodówkach” – opisuje psycholożka.

SOC w Przemyślu relatywnie często trafia na łamy mediów, bo osadzeni tam protestują, czasem głodując.

O tym, jak kiepska jest opinia o tej placówce świadczy też fakt, że poprzednia wizytacja RPO w ośrodku miała miejsce ledwo w grudniu 2022 roku. Przeprowadzała ją m.in. dr Hanna Machińska – ówczesna zastępczyni RPO – oraz przedstawiciele KMPT. W notatce po wizytacji RPO krytykowało:

• kraty w oknach – „potęgują penitencjarny obraz placówki”
• warunki bytowe w areszcie – „nie czynią zadość międzynarodowym standardom ochrony praw osób w detencji administracyjnej”
• brak kącików sanitarnych w pomieszczeniach zamieszkiwanych przez cudzoziemców – osoby w areszcie zmuszone są wzywać funkcjonariusza dyżurnego za każdym razem, gdy potrzebują skorzystać z toalety.

„Wizytujący otrzymali także sygnały dotyczące m.in. problemów z dostępnością lekarza i psychologa”, czytamy w notatce.

W kwietniu 2023 migranci w przemyskim obozie nadal skarżyli się najbardziej na ograniczony dostęp do specjalistycznej opieki medycznej. I kiepskiej jakości opiekę podstawową.

To, że środki przeciwbólowe to recepta na większość schorzeń, powtarzało kilku migrantów, oraz aktywistek.

Opisywaliśmy historię chłopaka z Iraku, który miał jaskrę, siedział w SOC-ach prawie dwa lata i ani razu nie trafił do okulisty. W Przemyślu sytuacja była tak nabrzmiała, że interweniowała posłanka Joanna Mucha. Bezskutecznie. Dopiero gdy interwencję w tej sprawie podjął RPO, komendant poinformował, iż udzielono migrantowi konsultacji okulistycznej.

Straż Graniczna milczy

Do rzecznika Bieszczadzkiego Oddziału Straży Granicznej – zarządza SOC w Przemyślu – wysłaliśmy następujące pytania:

• Czy przez ostatnie dwa tygodnie pojawiły się jakieś nowe fakty/okoliczności w temacie? Jeśli tak to jakie?
• Czy Straż Graniczna zdołała przejrzeć zapisy z monitoringu z feralnej nocy z 16 na 17 marca? Jeśli nie, to dlaczego? Jeśli tak, to czy zapisy dowodzą tego, co powtarza szereg migrantów – że prosili o pomoc dla Mahmouda i byli ignorowani, nawet gdy wynosili jego ciało pod kamery monitoringu?
• Tragiczna śmierć Syryjczyka nie jest pierwszym wydarzeniem w SOC Przemyśl, który przyciąga uwagę mediów. Wcześniej już miały miejsce tutaj protesty migrantów, w tym także głodowe. Czy, i jeśli tak, to jakie zmiany w związku z tym w ciągu ostatniego roku wprowadził SOC w Przemyślu?
• Czy SOC w Przemyślu ma świadomość tego, że wśród aktywistów wspierających migrantów, od czasu zamknięcia Wędrzyna, to państwa placówka cieszy się najgorszą opinią w Polsce? Czemu tak jest zdaniem SG?
• Czy SOC w Przemyślu planuje jakieś zmiany, które poprawią byt migrantów?

Do momentu zamknięcia tego tekstu, mimo kilkukrotnych próśb o ich nadesłanie, nie otrzymaliśmy odpowiedzi na żadne z pytań. „Jestem w trakcie zbierania materiałów. Odpowiedź zostanie przesłana po opracowaniu” – napisał w SMSie ppor Piotr Zakielarz, rzecznik prasowy BOSG.

AKTUALIZACJA

W piątek 28 kwietnia, SG wysłało nam maila w którym nie odpowiadają na ww. pytania (za wyjątkiem jednego). Za to piszą m.in., że

• „Bieszczadzki Oddział SG współpracuje z prokuraturą w celu pełnego wyjaśnienia tego zdarzenia. Wszelkie dodatkowe informacje są dyspozycji gospodarza postępowania”.
• „Cudzoziemcy są umieszczani w ośrodkach, gdy zachodzi ryzyko ucieczki lub gdy są to osoby, które mogą stanowić zagrożenie dla bezpieczeństwa państwa i porządku publicznego”
• W ciągu 15 lat istnienia SOC w Przemyślu „przeprowadzono liczne inwestycje mające na celu poprawę warunków bytowych” oraz „na bieżąco prowadzone są prace w celu utrzymania funkcjonalności oraz planowane są kolejne inwestycje w celu zapewnienia jak najlepszego standardu”. Wymieniony jest cały szereg udogodnień jakie mają migranci w obozie (m.in. sale komputerowe z dostępem do internetu, biblioteka, siłownia wewnętrzna i zewnętrzna, świetlica, sala tv, boisko, kaplica, pralnie..)
• Przedstawiane przez OKO.press oceny warunków panujących w tutejszym ośrodku są „subiektywne” oraz to „informacje niepochodzące od podmiotów uprawnionych do kontroli warunków w strzeżonych ośrodkach takich jak np. sędzia penitencjarny, Państwowa Inspekcja Sanitarna czy organizacje międzynarodowe jak UNHCR”. Rzecznik Zakielarz dołącza też podziękowania od migrantów, pisane odręcznie, jakie niedawno dostał naczelnik.
• „Dostęp do pomocy medycznej (podstawowej oraz specjalistycznej) nie odbiega pod względem procedury dostępu (..) oraz jej jakości od pomocy medycznej, z której korzystają obywatele RP”.