OKO.press ostrzega: Gowin powoła „komisję do spraw wolności” ograniczającą autonomię uniwersytetów

W czwartek 30 stycznia 2020 wicepremier i minister nauki Jarosław Gowin przedstawił założenia nowelizacji ustawy regulującej działanie wyższych uczelni (resort nazywa ją „Konstytucją dla Nauki”). Treści projektu jeszcze nie znamy, założenia można przeczytać na stronie Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego (tutaj).

Przypomnijmy najpierw tło całej historii. Bezpośrednim powodem nowelizacji jest spraw dyscyplinarna prof. Ewy Budzyńskiej. W grudniu 2018 roku w czasie zajęć z socjologii rodziny na Uniwersytecie Śląskim prof. Budzyńska m.in. głosiła niezgodne z wiedzą naukową oraz tematyką zajęć opinie na temat antykoncepcji.

Studenci zarzucali jej także m.in. homofobiczne wypowiedzi. Część zarzutów potwierdził rzecznik dyscyplinarny, a prof. Budzyńska odeszła z uczelni nie czekając na zakończenie sprawy dyscyplinarnej. (Szczegółowo opisywaliśmy to tutaj.)

Za prof. Budzyńską ujęli się m.in.: lokalny biskup, wicepremier Gowin - który w dodatku ostro zaatakował rzecznika dyscyplinarnego Uniwersytetu Śląskiego - oraz inni politycy rządzącej prawicy. Zebrano także 33 tys. podpisów pod petycją w obronie prof. Budzyńskiej. Termin jej rozprawy dyscyplinarnej - która trwa, chociaż socjolożka odeszła z pracy - został wyznaczony na 31 stycznia.

Ważniejszym powodem od losów prof. Budzyńskiej jest jednak lęk rządzącej prawicy przed rzekomą dominacją lewicy na uniwersytetach. „Świat wartości społeczeństwa w większości kształtują media liberalno-lewicowe oraz lewicowe uniwersytety” - żalił się europoseł PiS Patryk Jaki w październiku 2019 roku, wkrótce po wygranych przez jego partię wyborach (ale wygranych, jego zdaniem, z niewystarczającą przewagą).

Bezpieczna przestrzeń dla katolików

W styczniu 2019 roku wicepremier Gowin zapowiedział nowelizację prawa o szkolnictwie wyższym i nauce - uchwalonego zaledwie parę miesięcy wcześniej - tak, aby zagwarantować „wolność głoszenia poglądów” na uczelniach. Gotowy projekt pokazało w tym samym momencie Ordo Iuris. Ministerstwo nauki oświadczyło jednak, że przygotuje własny.

Jak się okazało 30 stycznia, pokrywa się on dość dokładnie z tym, co przygotowało Ordo Iuris. Gowin jasno powiedział, że chodzi mu o zagwarantowanie przestrzeni dla konserwatywnych i katolickich poglądów na uczelniach. Zacytujmy (za PAP):

Uczelnie muszą być agorą, przestrzenią, w której swobodnie ścierają się różne poglądy i różne zapatrywania, metodologie - przy założeniu naukowego charakteru głoszonych stanowisk, zajmowanych podczas wykładów czy będących treścią badań naukowych” - mówił Gowin.

OKO.press musi zauważyć, że wicepremier Gowin — poza przypadkiem prof. Budzyńskiej — nie podał żadnych przykładów tej, jak się wyraził, „agresji ideologicznej”.

Przypadek prof. Budzyńskiej pozostaje zaś wysoce wątpliwy. Jej studenci mówili OKO.press, że socjolożka nie dyskutowała z nimi o badaniach (a zatem, cytując Gowina, jej wypowiedzi nie miały „naukowego charakteru”). Był to wykład konserwatywnych poglądów na etykę seksualną wygłoszony podczas zajęć na inny temat — w dodatku zawierający błędy rzeczowe (prof. Budzyńska myliła zasady działania środków antykoncepcyjnych, nazywając je błędnie „wczesnoporonnymi”).

"Komisja wolności" jak z Orwella

Jakie nowe zapisy do prawa o szkolnictwie wyższym i nauce chce wprowadzić Gowin, żeby bronić uczelni przed „agresją ideologiczną?”. Przytoczmy je za stroną ministerstwa:

• Dodano słowo „wolność wyrażania poglądów” do „podstawy systemu szkolnictwa wyższego i nauki”, obok wolności nauczania, badań i twórczości artystycznej;
• dodano przepis, zgodnie z którym „nikt nie może ponosić negatywnych konsekwencji zgodnego z prawem” korzystania z wolności;
• rektorzy mają mieć ustawowy obowiązek „zapewnienia ochrony wolności”;
• powstanie „Komisji do spraw wolności w systemie szkolnictwa wyższego i nauki”. Minister powoła w skład Komisji 4 osoby (na 9). Pozostałych powołuje Rada Główna Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Parlament Studentów Rzeczypospolitej Polskiej i Krajowa Reprezentacja Doktorantów. „Członkiem Komisji do spraw wolności może być wyłącznie osoba bezstronna, która ma nieposzlakowaną opinię i przestrzega zasad etyki naukowej” - czytamy.
• do Komisji każdy wykładowca czy student, który uważa, że jego „wolności zostały zagrożone lub naruszone”, może zwrócić się do Komisji z wnioskiem o przedstawienie rekomendacji w jego sprawie;
• rekomendacja będzie wiążąca dla władz uczelni - w terminie 30 dni ma przekazać komisji „informację o sposobie jej realizacji”.

W praktyce więc, jeśli rektor np. zakaże publicznego spotkania z politykiem skrajnej prawicy albo amerykańską działaczką antyaborcyjną, komisja może nakazać mu — przepraszamy, „rekomendować” — jego zorganizowanie.

Dodajmy, że dziś ta władza leży w gestii rektora, który jest wybierany przez całą społeczność akademicką. Ministerialna komisja „do spraw wolności” w praktyce więc ogranicza uczelnianą autonomię. Robi to też w sposób drastyczny. Nowelizacja nie precyzuje bowiem, o naruszenie jakich „wolności” można się poskarżyć.

Nowelizacja dubluje też normy konstytucyjne — konstytucja RP zawiera gwarancje wolności badań naukowych (art. 73) i wolności słowa (art. 54).

W praktyce oznacza to, że należy ją uchwalić przed wakacjami — co najmniej kilka tygodni przed, jeżeli wszystkie instytucje mają zdążyć z wyborem członków do „komisji ds. wolności”.