Organizacje stawiają warunki, bo KPO "to nie jest projekt rządowy, ale wspólny plan reform"

"Krajowy Plan Odbudowy to nie ma to być plan rządowy, ale właśnie krajowy (wspólny). Nie ma być listą zakupów, ale sposobem na realizację poważnych reform" - pisze Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych w "Postulatach", które przedstawiamy w całości niżej. Tworzą imponujący projekt uspołecznienia ogromnego wyzwania rozwojowego, jakim jest KPO.

"Zaproponowałam dziś (12 maja - red.), byśmy przedstawili nasze postulaty, jak zarządzać KPO na kolejnym spotkaniu zespołu rządowo-samorządowego pracującego nad tzw. ustawą wdrożeniową. Dopiero ona rozstrzygnie, jak będzie wydawane 23,9 miliardów euro dotacji i 34,2 mld kredytów z KPO" - mówi OKO.press Karolina Dreszer, prezeska OFOP, która bierze udział w tych pracach.

Rząd wysłał projekt KPO do Brukseli 30 kwietnia, aby uspokoić obawy Lewicy, z którą dogadał się w sprawie kilku poprawek. Nie odpowiedział na wnioski i poprawki zgłoszone podczas tzw. wysłuchań obywatelskich 22-30 marca, które współorganizował z OFOP i fundacją Stocznia. Komisja Europejska ma dwa miesiące na przyjęcie KPO lub zgłoszenie poprawek. Prace nad ustawą wdrożeniową już trwają, choć formalnie może być przyjęta dopiero po akceptacji KPO.

OFOP wysoko stawia rządowi poprzeczkę. Ogranizacje społeczne chcą, by wydawanie unijnych miliardów odbywało się w sposób przejrzysty i uczciwy, a także zgodnie z wymagającymi celami, jakie stawia Unia. Chcą prawdziwej kontroli sprawowanej przez niezależnych ekspertów, którzy rozstrzygaliby konkursy, a także - i to najbardziej wyrazista propozycja - Komitetu Monitorującego z prawdziwego zdarzenia, w którym rząd miałby jedną piątą miejsc, a decyzje zapadałyby większością 2/3 głosów.

"Projekt przekazaliśmy rządowi 10 maja, 11 maja przedstawialiśmy go w Senacie, a 12 maja wysłaliśmy wszystkim parlamentarzystkom i parlamentarzystom. Jego siłą jest określenie jasnych reguł rozdzielania pieniędzy z uzwględnieniem celów, jakie stawia UE oraz powołanie wiarygodnych strażników tego procesu, przede wszystkim Komitetu Monitorujacego. Dopiero połączenie tych dwóch elementów pozwoli na wlaściwe wdrożenie KPO" - wyjaśnia Dreszer.

Jak mówi OKO.press Jakub Wygnański, prezes fundacji Stocznia, zgodnie z "Postulatami" we wdrożeniu KPO ma obowiązywać zasada reprezentacji - członkowie Komitetu Monitorującego spoza rządu są wybierani przez środowiska, które reprezentują, a nie "dokooptowani" przez władzę.

Na tym polega sens kluczowego zdania projektu, że Plan Odbudowy jest - zgodnie z nazwą "Krajowy" - a nie rządowy.

"Postulaty" mogłyby stać się punktem odniesienia dla opozycji politycznej, która nie potrafiła uzgodnić wspólnego stanowiska wobec KPO i na dodatek skłóciła się między sobą przy głosowaniu nad Funduszem Odbudowy nie wykorzystując słabości koalicji rządowej. Opozycja dostaje od spoleczeństwa obywatelskiego projekt, który zabezpiecza przed nieuczciwym wykorzystaniem przez władze unijnych pieniędzy, projekt rozbudowany i dopracowany w odróżnieniu od warunków stawianych ad hoc przez partie polityczne (w tym Lewicę).

Organizacje społeczne rozliczają rząd z dotychczasowej współpracy

Na początku dokumentu OFOP rozlicza rząd ze współpracy przy wysłuchaniach obywatelskich. Połowa osób zgłaszających propozycje do KPO twierdzi, że nie zostały one uwzględnione. Co gorsze,

Chodzi o to, że KPO skupia się na inwestycjach w sprzęt, infrastukturę, wspiera instytucje centralne i tworzy nowe. Ignoruje inwestycje w kapitał ludzki i przede wszystkim społeczny.

OFOP "wierzy, że ostateczny kształt KPO nie jest bynajmniej przesądzony". To stwierdzenie ma trzy znaczenia:

• Komisja Europejska może zażądać poprawek (ma powody - zobacz rozmowę z Karoliną Dreszer);
• kluczowe dla realizacji KPO będzie "ustawa wdrożeniowa";
• "pominięte postulaty mogą też zostać uwzględnione w trwających obecnie pracach nad nowymi programami operacyjnymi (tu także prowadzone są wysłuchania organizowane przez OFOP wspólnie z Ministerstwem Funduszy i Polityki Regionalnej)".

OFOP nadal "oczekuje, że rząd odniesie się do zgłoszonych podczas wysłuchań uwag, co było częścią ustaleń, jakie zawarliśmy z przedstawicielami rządu. Organizacje społeczne z nawiązką wywiązały się ze swoich zadań.

Opisują rygorystyczne kryteria jawnych i uczciwych konkursów

OFOP kładzie nacisk na to, by pieniądze "zarówno w części pożyczkowej,jak grantowej rozdzielać w postępowaniu konkursowym".

Nie dotyczy to "projektów o strategicznym znaczeniu", ale także - w tym przypadku - tryb pozakonkursowy ma być poddany ocenie niezależnych ekspertów i Komitetu Monitorującego. Obowiązują zasady

• przewidywalności,
• równego dostępu,
• jawności i przejrzystości,
• obiektywizmu,
• niedyskryminacji oraz
• unikania konfliktu interesu.

Wszystkie dokumenty konkursowe publikowane są na poświęconej KPO stronie internetowej.

Dodatkowym zabezpieczeniem jest zasada 30 dni. Tyle czasu trzeba poczekać z ogłoszeniem naboru po przekazaniu do publicznej wiadomości informacji o celach konkursu, warunkach wykonywania projektów i kryteriach oceny wniosków. W tym czasie można zgłaszać uwagi, w szczególności naruszenia zasady "nie czynienia znaczących szkód" (DNSH).

Przedstawiają śmiałą koncepcję Komitetu Monitorującego

"W nowej wersji KPO znalazły się zapisy o powołaniu Komitetu Monitorującego, ale są zbyt one mało konkretne" - stwierdza OFOP. I proponuje, by Komitet składał się z 5 izb o równej liczbie miejsc, które obsadza zgodnie z ustalonymi przez siebie zasadami (wybory, wskazania).

• Rząd – przedstawiciele 6 ministerstw;
• Samorząd – wskazani przez część samorządową Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu;
• Partnerzy społeczni i gospodarczy – wskazani przez Radę Dialogu Społecznego plus po 1 osobie ze Związku Banków Polskich i Krajowej Izby Gospodaczej;
• Społeczeństwo obywatelskie – wskazani przez przedstawicieli federacji, porozumień i sieci ogólnopolskich organizacji pozarządowych działających w obszarze KPO;
• Nauka – wskazani przez PAN.

Komitet ma "monitorować prawidłową realizację KPO zgodnie z jego celami". Lista jego kompetencji jest imponująca (cytujemy bez skrotów):

• Akceptacja sposobu wyboru ekspertów do Komisji Selekcyjnych i zatwierdzanie listy ekspertów, zlecanie kontroli weryfikującej sposób ich wyłonienia;
• Akceptacja zasad i kryteriów oceny projektów przygotowywanych przez Instytucje Odpowiedzialne za realizację KPO;
• Monitorowanie procedury oceny projektów i wdrażania KPO pod kątem zachowania zasad równego dostępu, przewidywalności, niedyskryminacji, obiektywizmu i przejrzystości w procesie wyboru projektów;
• Monitorowanie wyboru operatorów KPO – np. instytucji finansowych, które miałyby pośredniczyć w realizacji celów KPO (np. dostarczenie wsparcia finansowego dla ostatecznych odbiorców);
• Monitorowanie upubliczniania informacji o naborach do konkursów, procedurze i wynikach oraz postępach w realizacji projektów;
• Inicjowanie szerszych konsultacji publicznych (wysłuchania publiczne, panele obywatelskie, sondaże deliberatywne etc.) w przypadku dużej skali przedsięwzięć i poważnych skutków społecznych;
• Ocena zasadności wyboru projektów i reform oraz monitorowanie ich realizacji i osiągania wskaźników i kamieni milowych oraz przestrzegania zasady niewyrządzania znaczącej szkody;
• Ocena, czy stosowany jest zapisany w KPO rozdział pomiędzy wsparciem w formie dotacji i w formie preferencyjnych kredytów;
• Rozpoznawanie skarg i zażaleń dotyczących wdrażania KPO oraz naruszeń procedur w nim opisanych;
• Opiniowanie raportów z wdrażania KPO dla KE (opinia Komitetu Monitorującego obowiązkowo dołączona jest do raportu);
• Proponowanie oraz zatwierdzanie propozycji zmian i uzupełnień w KPO.

Poniżej całe oświadczenie OFOP z 10 maja 2021. Niektóre śródtytuły i wyimki - od redakcji

Postulaty organizacji społecznych dotyczące zasad zarządzania Krajowym Planem Odbudowy i Zwiększania Odporności (KPO)

Niniejsza propozycja została przygotowana przez organizacje społeczne zaangażowane w przygotowanie i prowadzenie wysłuchań publicznych dotyczących Krajowego Planu Odbudowy i Zwiększania Odporności (KPO). W tym zadaniu kluczową rolę pełniła i pełni Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych, wspierana przez inne organizacje. Szczególną rolę w uruchomieniu procesu i formułowaniu uwag odegrały natomiast organizacje skupione wokół kwestii klimatu i ochrony środowiska naturalnego.

Kontekst, czyli wysłuchania 22-30 marca 2021

Przypominamy, że wysłuchania na temat KPO z udziałem przedstawicieli rządu prowadzone były 22-30 marca 2021 roku. Łącznie podczas 25 godzin głos zabrało ponad 400 osób. W wysłuchaniu brać mógł udział każdy/a, wypowiadając się jako reprezentant/ka instytucji albo jako osoba prywatna. Kolejność wystąpień była losowa i każdy/a z występujących miał podobny czas na zabranie głosu.

Wysłuchania zostały zorganizowane przez organizacje społeczne, ale szczególne miejsce wśród zabierających głos mieli przedstawiciele/ki samorządów i ich związków oraz partnerzy społeczni i gospodarczy. Wiele z kwestii zgłaszanych przez nich – w szczególności te, które dotyczą wdrażania KPO – były zbieżne z tymi, które formułujemy poniżej. Z przedstawicielami/kami tych środowisk pozostajemy w kontakcie, wspólnie troszcząc się o możliwie najlepszy kształt KPO.

Zapis wysłuchań (zarówno w formie wideo, jak i transkrypcji) oraz wszystkie inne dokumenty (włączając w to niniejszy) towarzyszące wysłuchaniom i ich następstwom dostępne są na stronie www.wysluchanieplanodbudowy.pl. Obecnie zbieramy uwagi uczestników i uczestniczek wysłuchań dotyczące nowej wersji KPO z 30 kwietnia, starając się odnotować zarówno zmiany wprowadzone w wyniku wysłuchań, jak i ich brak – w tym pominięcie ważnych postulatów.

Połowa postulatów nieuwzględniona. Powstanie Biała Księga

Uwagi pochodzące od pojedynczych organizacji i ich grup (np. edukacji, włączenia społecznego, budowy więzi społecznych, jako „organicznego” mechanizmu odporności itd.) będziemy zbierać i nagłaśniać. Niestety kwestie te zostały nieomal całkowicie zignorowane w KPO. W ten sposób powstawać będzie swoista Biała Księga dotycząca KPO.

Postulaty te mogą też, jak wierzymy, uwzględnione w trwających obecnie pracach nad nowymi programami operacyjnymi (w ich sprawie prowadzone są obecnie wysłuchania organizowane przez OFOP wspólnie z MFiPR).

Czekamy na wysłuchanie odwrócone

Cały czas czekamy na poważną, ustrukturyzowaną odpowiedź rządu na uwagi zgłoszone w czasie wysłuchań. To oczekiwanie jest oczywiste, wziąwszy pod uwagę, jak wiele wysiłku wymagało zebranie opinii na temat KPO.

Oczekiwanie na to, że rząd odniesie się do zgłoszonych uwag, było częścią ustaleń, jakie zawarliśmy z przedstawicielami rządu, przystępując do całego procesu. Organizacje społeczne z nawiązką wywiązały się ze swoich zadań.

W czasie wysłuchań zgłoszono setki uwag dotyczących KPO (z wszystkimi można się zapoznać na stronie www.wysluchanieplanodbudowy.pl.). Dotyczyły one różnych kwestii – czasem bardzo szczegółowych, czasem fundamentalnych i horyzontalnych. Do tych ostatnich – podnoszonych często i stanowczo – należały uwagi dotyczące sposobu wdrażania KPO. W poprzedniej wersji KPO były one praktycznie nieobecne.

W szczególności nie było w nim mowy o Komitecie Monitorującym, który skutecznie mógłby czuwać nad realizacją KPO. Już w czasie wysłuchań przedstawiciele rządu przyznali, że konieczne jest usunięcie tego krytycznego defektu.

Ustawa wdrożeniowa. Krok po kroku, jak to zrobić

Te szczegóły powinny być klarownie opisane w przygotowywanej ustawie wdrożeniowej. Organizacje społeczne nie uczestniczą bezpośrednio w tym procesie, ale mają w tej sprawie silne przekonania, poparte doświadczeniem z wdrażania środków unijnych.

W niniejszym dokumencie przedstawiamy jak naszym zdaniem powinno wyglądać wdrażanie i monitorowanie realizacji KPO. Wierzymy i oczekujemy, że wskazane propozycje nie zostaną zignorowane przez tych, którzy tworzyć będą ustawę wdrożeniową i ostatecznie ją przyjmować.

Założenia

W ustawie wdrożeniowej chodzi o opisanie mechanizmów, które zapewnią, że Krajowy Plan Odbudowy i Zwiększania Odporności istotnie realizowany jest w sposób zapewniający osiągnięcie zaplanowanych przez państwa UE celów. Wiele wynika z uważnej analizy nazwy tego instrumentu.

Ma służyć odbudowie po ciężkim doświadczeniu ostatniego kryzysu i docierać do tych, którzy ponieśli w nim straty. Wreszcie budować musi naszą odporność na przyszłe i nieuchronne wyzwania – w tym zmierzyć się z naszymi największymi zaniechaniami, które stanowią źródło słabości i pozbawiają nas szans na podążanie nowymi ścieżkami rozwoju. Jeśli tych pierwszych nie wyeliminujemy, a tych drugich nie odkryjemy, pozostanie jedynie kwestią czasu, kiedy znajdziemy się ponownie w tarapatach.

Co chcemy osiągnąć?

Na czym zatem polega dobre wdrożenie KPO? Co i jak chcemy osiągnąć? Jakie składniki i formuły są tu konieczne?

CO CHCEMY OSIĄGNĄĆ = POŻĄDANE CELE - ZNACZĄCE SZKODY

Istotą tego, JAK CHCEMY to osiągnąć, jest ustanowienie dobrych reguł wdrażania i instytucji, które skutecznie staną na ich straży.

JAK CHCEMY TO OSIĄGNĄĆ = DOBRE REGUŁY + INSTYTUCJE, KTÓRE JE CHRONIĄ (KOMITET MONITORUJĄCY)

Główną zasadą organizującą proces wdrażania KPO jest zagwarantowanie realizacji celów zapisanych w art. 4 pkt 1 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/241 z dnia 12 lutego 2021 r. ustanawiającego Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności, tj.

• „promowanie spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej Unii poprzez
• zwiększanie odporności, gotowości na wypadek sytuacji kryzysowych, zdolności dostosowawczych i potencjału wzrostu gospodarczego państw członkowskich,
• łagodzenie społecznych i gospodarczych skutków tego kryzysu, w szczególności dla kobiet,
• przyczynianie się do realizacji Europejskiego filaru praw socjalnych oraz
• wspieranie zielonej transformacji, przyczynianie się do osiągnięcia celów Unii na rok 2030 w zakresie klimatu określonych w art. 2 pkt 11 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/1999,
• zapewnianie zgodności z celem neutralności klimatycznej UE do 2050 r. oraz
• transformacji cyfrowej”.

Podstawowym zadaniem KM powinno być zapewnienie, że KPO realizuje wyżej wymienione cele, a nadrzędnym horyzontalnym kryterium oceny ich realizacji powinno być przestrzeganie zasady nie czynienia znaczących szkód (DNSH).

Zgodnie z uzgodnionym przez państwa członkowskie Climate Law, każde państwo będzie zobowiązane do stworzenia platformy monitorowania postępów w kierunku neutralności klimatycznej i celu redukcji o 55 proc. emisji do 2030 roku. Artykuł 8 uzgodnionej regulacji mówi o konieczności ustanowienia platformy monitorowania osiągania tych celów.

Jak osiągnąć cele? Tryb konkursowy: jawność, równość, niedyskryminacja, uczciwość

1. Wsparcie w ramach KPO zarówno w części pożyczkowej, jak i dotacyjnej udzielane jest – co do zasady – w wyniku przeprowadzenia postępowania konkursowego. Wyjątkiem są projekty o strategicznym znaczeniu wskazane do realizacji w trybie pozakonkursowym w KPO. Tryb pozakonkursowy powinien być ograniczony i poddany kontroli, analogicznie jak ma to miejsce w trybie pozakonkursowym w programach operacyjnych realizowanych w ramach Umowy Partnerskiej.

2. Ocenie niezależnych ekspertów podlegają również projekty o charakterze systemowym. Ocena ta udostępniania jest Komitetowi Monitorującemu i publikowana na stronie internetowej KPO.

3. Wsparcie udzielane jest przy zachowaniu zasad przewidywalności, równego dostępu, przejrzystości, obiektywizmu, niedyskryminacji oraz unikania konfliktu interesu.

4. W celu zapewnienia jawności i przejrzystości procesu wyłaniania projektów tworzy się poświęconą KPO stronę internetową, na której upubliczniane są wszystkie dokumenty związane z realizacją KPO, wszystkie projekty zgłoszone do finansowania oraz wszystkie projekty, które otrzymały wsparcie w trybie konkursowym i pozakonkursowym.

5. Wszczęcie postępowań wyboru projektów do wsparcia w ramach KPO poprzedzone jest przekazaniem do publicznej wiadomości informacji o celach, jakie mają realizować, warunkach ich wykonywania i kryteriach oceny wniosków. W tym okresie (min. 30 dni przed rozpoczęciem naboru) możliwe jest zgłaszanie uwag (nihill obstat) dotyczących planowanych przedsięwzięć – w tym w szczególności wyrażania ewentualnych zastrzeżeń dotyczących przestrzegania zasady nie czynienia znaczących szkód (DNSH).

Selekcja projektów, pełna jawność, otwarty nabór

1. Do oceny projektów składanych w 5 komponentach KPO stanowiących obszary koncentracji reform i inwestycji tworzone są osobne komisje selekcyjne: 1. Odporność i konkurencyjność gospodarki, 2. Zielona energia i zmniejszenie energochłonności, 3. Transformacja cyfrowa, 4. Efektywność, dostępność i jakość systemu ochrony zdrowia, 5. Zielona, inteligentna mobilność.

2. Komisje Selekcyjne oceniające projekty składają się z niezależnych ekspertów posiadających kompetencje w obszarach inwestycji i reform oraz pracowników Instytucji Odpowiedzialnych za wdrażanie KPO w proporcji minimum 2/3 eksperci zewnętrzni.

3. Eksperci zewnętrzni powoływani są przez Instytucje Odpowiedzialne w otwartym naborze zgłoszeń w oparciu o udokumentowane doświadczenie i kompetencje dotyczące obszaru wsparcia i przy zachowaniu reguł przestrzegania konfliktu interesów (w sytuacji powiązania z aplikującym ekspert wycofuje się z oceny). Lista ekspertów podana jest do wiadomości publicznej na stronie Instytucji Odpowiedzialnej oraz na stronie internetowej KPO.

4. Każdy projekt oceniany jest według przyjętych kryteriów oceny projektów zgłaszanych do wsparcia w ramach KPO (patrz niżej: Kryteria oceny projektów).

5. Projekty zgłoszone do wsparcia, zawierające następujące dane: komponent, cel, podmiot zgłaszający, meritum projektu, forma wsparcia (pożyczka/dotacja), wnioskowana kwota, dane dotyczące osiągniętych wartości poszczególnych wskaźników, publikowane są na bieżąco na stronie internetowej KPO.

6. Na stronie internetowej KPO publikowane są wyniki oceny projektów zawierające: nazwę podmiotu wybranego w drodze postępowania konkursowego, formę i wysokość wsparcia, pełen opis projektów, które uzyskały wsparcie wraz z oceną ekspertów uzasadniającą zakwalifikowanie ich do wsparcia w formie dotacji lub pożyczki, a w przypadku inwestycji – oceną ich oddziaływania na środowisko. Na stronie internetowej publikowana jest także lista projektów, które wsparcia nie uzyskały.

7. Na stronie internetowej KPO publikowane są na bieżąco informacje o wszystkich projektach wybranych w drodze postępowania pozakonkursowego. Informacje te zawierają: opis przedmiotu dofinansowania, nazwę podmiotu wybranego w drodze postępowania pozakonkursowego, formę i wysokość wsparcia, uzasadnienie wyboru realizatora projektu w drodze postępowania pozakonkursowego, a w przypadku inwestycji – ocenę ich oddziaływania na środowisko.

8. Przez 3 tygodnie po ogłoszeniu wyników oceny projektów osoby prywatne i podmioty prawne (organizacje społeczne, przedsiębiorstwa i instytucje) mogą zgłosić uwagi i zastrzeżenia do projektów zakwalifikowanych do wsparcia, w tym szczególnie dotyczące znaczących szkód środowiskowych (analogicznie jak w przypadku inwestycji budowlanych). Zastrzeżenia zgłaszane są do Instytucji Koordynującej, która w okresie 10 dni roboczych ocenia zasadność zastrzeżenia i podejmuje decyzję w sprawie realizacji projektu, jego odrzucenia lub wstrzymania realizacji do czasu przeprowadzenia dodatkowych analiz niezbędnych do wydania ostatecznej decyzji.

9. Umowy o realizację projektu podpisywane są między Instytucjami Odpowiedzialnymi za wdrażanie KPO po upływie 3 tygodni od zawieszenia wyników oceny projektu na stronie internetowej KPO – w przypadku braku zastrzeżeń, a w przypadku zgłoszenia zastrzeżeń – po wydaniu ostatecznej decyzji przez Instytucję Koordynującą.

Pierwsze kryterium wyboru projektów: Czy nie wyrządza szkód!

Nadrzędnym i horyzontalnym kryterium wyboru projektów wspieranych we wszystkich komponentach KPO jest ocena, czy projekt nie wyrządza znaczących szkód klimatycznych i środowiskowych (zasada DNSH).

Zgodnie z wytycznymi KE

Żaden projekt, który wyrządza szkodę środowisku, nie może uzyskać wsparcia w ramach KPO (art. 5 pkt 1: Przy pomocy Instrumentu wspierane są wyłącznie działania zgodne z zasadą „nie czyń poważnych szkód”). Dodatkowo obowiązujące są zasady horyzontalne znane z poprzednich perspektyw finansowania UE - równość szans i niedyskryminacja, w tym równość szans kobiet i mężczyzn.

Jakościowo-celowe kryteria oceny wyboru projektów w ramach KPO

1. Czy i w jaki sposób projekt wpisuje się w realizację jednego lub więcej z czterech celów KPO:

• odbudowa potencjału rozwojowego gospodarki utraconego w wyniku pandemii (recovery),
• budowa trwałej konkurencyjności gospodarki i wzrostu poziomu życia społeczeństwa (resilience),
• przyspieszenie rozwoju niskoemisyjnej gospodarki o obiegu zamkniętym (green growth),
• rozwój rozwiązań cyfrowych (digital growth).

2. W jaki sposób projekt przyczynia się do realizacji celów szczegółowych danego komponentu, w tym realizacji wskaźników i osiągania rezultatów i kamieni milowych wyznaczonych dla danego komponentu.

3. Kryteria implementacyjne. Proponujemy przyjęcie następujących prostych kryteriów implementacyjnych przy ocenie projektów.

• W jaki sposób projekt/reforma wpływa na gospodarkę:

Czy poprawia zatrudnienie? Jaki ma wpływ na gospodarkę regionalną i dystrybucję dochodów? Czy zwiększa zaufanie do planu odbudowy w środowisku biznesu i opinii publicznej? Czy uruchamia efekt lewarowania w sektorze prywatnym (czy uruchamia środki i działania, które nie byłyby inaczej uruchomione)?

• W jaki sposób wpływa na klimat i środowisko:

Czy przyczynia do osiągnięcia neutralności klimatycznej przez obniżenie emisji gazów cieplarnianych lub zwiększenie magazynowania dwutlenku węgla? Czy wspiera adaptację do zmian klimatu? Czy wspiera zrównoważone wykorzystywanie i ochronę zasobów wodnych i morskich? Czy wspiera przejście na gospodarkę o obiegu zamkniętym? Czy działa na rzecz zapobiegania zanieczyszczeniu i jego kontroli? Czy chroni bądź odbudowuje bioróżnorodność i ekosystemy?

W jaki sposób realizuje zasady horyzontalne określone w KPO: Czy realizuje zasadę równości szans kobiet i mężczyzn? Czy projekt i jego produkty spełniają zasadę dostępności dla osób ze szczególnymi potrzebami (zgodność ze zaktualizowanymi „Standardami dostępności”)?

Czy projekt odpowiada na potrzebę pilnej interwencji i osiągnięcia szybkich rezultatów: Czy możliwe jest szybkie uruchomienie inwestycji/reform i kiedy można oczekiwać ich efektów? Czy dany projekt/reforma nie rodzi kolejnych kosztów (rekurencyjnych)? Czy projekt/reforma dotyczy grup, środowisk, gałęzi gospodarki, które najbardziej ucierpiały z powodu pandemii i lockdownu?

Kryteria szczegółowe

Dla każdego rodzaju projektów zaplanowanych w poszczególnych komponentach KPO Komisje Selekcyjne stosują kryteria techniczno-formalne właściwe dla tych interwencji (projekty, działania systemowe, wybór operatorów dla wybranych komponentów programu – np. pośredniczących instytucji finansowych realizujących projekty w ramach KPO).

Komitet Monitorujący, czyli konieczne uszczegółowienia i uzupełnienia

Rola Komitetu Monitorującego zapisana w KPO: "Głównym podmiotem zapewniającym prawidłowość realizacji KPO jest Komitet Monitorujący (Komitet). Komitet monitoruje realizację zawartych w KPO reform i inwestycji. Czuwa nad prawidłowym wydatkowaniem środków finansowych. Analizuje wpływ realizowanych działań na gospodarkę i jej poszczególne sektory, społeczeństwo oraz rozwój regionalny. Zapewnia komplementarność realizowanych interwencji w ramach innych źródeł finansowania, komplementarnych do zakresu tematycznego KPO. Podejmuje działania istotne dla usprawnienia procesów wdrażania reform oraz inwestycji im służących".

Zadania Komitetu Monitorującego.

Zadania Komitetu Monitorującego zostały opisane w ostatniej wersji KPO. Do tych, które się tam znalazły i które uważamy za krok w dobrym kierunku, dołączamy kilka nowych, które naszym zdaniem, pozwolą KM na rzeczywiste pełnienie funkcji monitorowania prawidłowej realizacji KPO zgodnie z z jego celami. Najważniejsze z nich to:

• Akceptacja sposobu wyboru ekspertów do Komisji Selekcyjnych i zatwierdzanie listy ekspertów, zlecanie kontroli weryfikującej sposób ich wyłonienia;
• Analiza i akceptacja zasad i kryteriów oceny projektów przygotowywanych przez Instytucje Odpowiedzialne za realizację KPO;
• Monitorowanie postępów programu reform (to więcej niż monitorowanie projektów);
• Monitorowanie procedury oceny projektów i wdrażania KPO pod kątem zachowania zasad równego dostępu, przewidywalności, niedyskryminacji, obiektywizmu i przejrzystości w procesie wyboru projektów;
• Monitorowanie ważnych zasad horyzontalnych, takich jak zasada partnerstwa czy dostępności;
• Monitorowanie wyboru operatorów KPO – np. instytucji finansowych, które miałyby pośredniczyć w realizacji celów KPO (np. dostarczenie wsparcia finansowego dla ostatecznych odbiorców);
• Monitorowanie upubliczniania przez Instytucje Odpowiedzialne informacji o naborach do konkursów, procedurze i wynikach oraz postępach w realizacji projektów;
• Inicjowanie procesów szerszych konsultacji publicznych (włączając to wysłuchania publiczne, panele obywatelskie, sondaże deliberatywne etc.) w przypadkach przedsięwzięć, które wymagają tego (ze względu na skalę przedsięwzięcie i poważne skutki społeczne);
• Ocena zasadności wyboru projektów i reform oraz monitorowanie ich realizacji i osiągania wskaźników i kamieni milowych oraz przestrzegania zasady niewyrządzania znaczącej szkody;
• Ocena, czy stosowany jest zapisany w KPO rozdział pomiędzy wsparciem w formie dotacji i w formie preferencyjnych kredytów;
• Rozpoznawanie skarg i zażaleń dotyczących wdrażania KPO oraz naruszeń procedur w nim opisanych;
• Opiniowanie raportów z wdrażania KPO przygotowanych przez Instytucję Koordynującą dla KE (opinia Komitetu Monitorującego obowiązkowo dołączona jest do raportu);
• Proponowanie oraz zatwierdzanie propozycji zmian i uzupełnień w KPO.

Skład Komitetu Monitorującego

W projekcie KPO złożonym do KE zapisano: "Komitet składać się będzie z przedstawicieli instytucji zaangażowanych w realizację KPO, a także przedstawicieli reprezentatywnych organizacji związkowych oraz reprezentatywnych organizacji pracodawców, wskazanych przez Radę Dialogu Społecznego, przedstawicieli reprezentatywnych ogólnopolskich organizacji społecznych oraz przedstawicieli ogólnopolskich organizacji jednostek samorządu terytorialnego reprezentowanych w Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego".

1. Komitet składa się z 5 grup o równym składzie osobowym. 2. Każda z 5 grup deleguje swoich reprezentantów zgodnie z ustalonymi przez siebie zasadami (wybory, wskazania).

• Grupa I: Rząd – przedstawiciele ministerstw: rozwoju regionalnego, środowiska, finansów, zdrowia, KPRM – cyfryzacja, infrastruktura wskazani przez Premiera;
• Grupa II: Samorząd – wskazani przez część samorządową Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu;
• Grupa III: Partnerzy społeczni i gospodarczy – wskazani przez Radę Dialogu Społecznego plus 1 przedstawiciel wskazany przez Związek Banków Polskich i 1 przedstawiciel wskazany przez KIG;
• Grupa IV: Społeczeństwo obywatelskie – wskazani przez przedstawicieli federacji, porozumień i sieci ogólnopolskich organizacji pozarządowych działających w obszarze KPO;
• Grupa V: Nauka – wskazani przez PAN przedstawiciele nauki.

3. Reguły pracy Komitetu Monitorującego. Proponujemy następujące zasady pracy KM:

• Członkowie Komitetu Monitorującego powoływani są na okres wdrażania KPO, w przypadku rezygnacji, miejsce w Komitecie uzupełniane jest przez gremia, które dokonały wyboru/wskazania członka Komitetu.
• Komitet Monitorujący powołuje prezydium w składzie 5 osób reprezentujących wszystkie grupy, który wyznacza zadania sekretariatu i kieruje bieżącymi sprawami. Prezydium wyłania przewodniczącego, którym jest osoba spoza rządu.
• Obsługę Komitetu Monitorującego i jego sekretariat zapewnia Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej.
• Za udział w pracach Komitetu Monitorującego członkowie otrzymują diety/wynagrodzenie (chyba że udział w tym ciele należy do ich zawodowych obowiązków).
• Komitet Monitorujący i jego członkowie mogą zamawiać ekspertyzy, badania, analizy, zapraszać ekspertów, organizować działania tematyczne, np. seminarium tematyczne, grupę wymiany doświadczeń, procesy konsultacji publicznych itp. Uruchomienie tego typu wsparcia wymaga zgody 1/3 Komitetu.
• Obrady Komitetu Monitorującego są upubliczniane. Protokół z posiedzeń i wszelkie decyzje podejmowane przez Komitet są zamieszczane na stronie internetowej KPO, podobnie jak przygotowywane czy zlecone ekspertyzy, analizy, badania i ewaluacje.
• Decyzje podejmowane są większością co najmniej 2/3 głosów. Obecność 70 proc. członków każdej z izb Komitetu Monitorującego stanowi kworum. Szczegółowy sposób pracy Komitetu określa Regulamin.
• Komitet Monitorujący wybiera rzecznika KPO, który odpowiada za przygotowanie do rozstrzygnięcia przez Komitet skarg zgłaszanych przez członków Komitetu w ściśle określonych sprawach (np. zgłoszenie nieprawidłowości w regulaminach konkursów).