Osoby bezdomne wykluczone z pierwszych etapów szczepień. Przypadek czy stygmatyzacja?

Po interwencji Ministerstwa Rodziny, 14 stycznia 2021 pracowników noclegowni i schronisk dla bezdomnych dopisano do szczepień na etapie zero. Apelowała o to Ogólnopolska Federacja na rzecz Rozwiązywania Problemu Bezdomności. Jednak wniosek o dopisanie ich podopiecznych do kolejnego etapu pozostał bez odpowiedzi resortu zdrowia.

"Każda placówka, w której osoby zmuszone są do stałego przebywania razem powinna być priorytetem" - mówi OKO.press Jakub Wilczek z Federacji. „Osoby bezdomne są często tak samo schorowane i zagrożone jak mieszkańcy DPS”.

Wykluczone placówki

Zgodnie z Narodowym Programem Szczepień, do szczepienia w ramach etapu I uprawnieni są m.in. pensjonariusze Domów Pomocy Społecznej oraz Zakładów Opiekuńczo-Leczniczych, pielęgnacyjno-opiekuńczych i "innych miejsc stacjonarnego pobytu".

Ustawa precyzuje jednak, że miejsca, o których mowa, to wyłącznie całodobowe placówki dla osób niepełnosprawnych, przewlekle chorych lub w podeszłym wieku wymieniane w art. 67 i 69 ustawy o pomocy społecznej.

Tym samym wykluczono inne placówki, w których ryzyko zakażenia COVID jest często większe, a niebezpieczeństwo dla życia przebywających tam osób równie wysokie, co w DPS-ach.

Szczepienia pominęły więc mieszkańców takich miejsc, jak

• domy dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży,
• ośrodki interwencji kryzysowej
• oraz ośrodki dla ofiar przemocy domowej,
• a także noclegownie - które w czasie pandemii zaczęły działać całodobowo
• i schroniska dla osób bezdomnych.

Kryzys bezdomności dotyka dziś ok. 30 tys. osób. W ministerialnych statystykach z 2019 roku ujęto 30 tys. 330 osób bezdomnych, ale trudno ocenić, jak na ich liczebność wpłynęła pandemia. Wiele osób straciło pracę i zdrowie, może się więc okazać, że osób w kryzysie bezdomności jest już o wiele więcej.

Jak wynika z narodowego programu szczepień, decydując która grupa powinna mieć pierwszeństwo w dostępie do szczepień uwzględniano: "ryzyko narażenia na zakażenie, ryzyko poważnego zachorowania i śmierci, ryzyko społeczno-ekonomiczne i ryzyko transmisji".

Jak przy tak określonych kryteriach wygląda sytuacja osób przebywających w noclegowniach lub schroniskach dla bezdomnych?

Ryzyko zakażenia: gorsze niż w DPS

Jeśli chodzi o ryzyko zakażenia, niewiele grup jest w gorszej sytuacji. "W placówkach wszystko jest wieloosobowe. Wspólna kuchnia i jadalnia. Nie ma pojedynczych pokoi ani możliwości odseparowania w ciągu dnia.

Standardy w schroniskach, to 10 osób w pomieszczeniu sypialnym, minimalna powierzchnia na jedną osobę to 4 m2, a jeśli łóżka są piętrowe - nawet 3 m2. Jeden węzeł sanitarny przypada na 15 osób.

W noclegowniach te standardy są jeszcze niższe - nawet 20 osób na pomieszczenie i 3 m2 na osobę lub 2 m2 jeśli łóżka są piętrowe. Zazwyczaj są" - wyjaśnia Jakub Wilczek z Federacji. "Dla porównania, w DPS standard to 3 osoby na pokój i 6 m2 na osobę. Są też pokoje jednoosobowe".

W schroniskach i noclegowniach są też ograniczone możliwości poddania nowo przybyłych kwarantannie. "Mamy procedury buforowania, które zakładają odizolowanie takich osób na 10 dni przed przyjęciem do społeczności placówki. W Warszawie na takie buforowe placówki zamieniono część noclegowni - przyjmują grupę osób na 10 - 14 dni, a potem rozdzielają po schroniskach. Problem polega na tym, że osoby na kwarantannie często nie są w stanie wytrzymać tak długiej izolacji, a w mniejszych miejscowościach, gdzie jest tylko jedna placówka, nie zawsze udaje się wydzielić strefę buforową" - mówi Wilczek.

"Nie możemy też zabronić wychodzenia, podejmowania pracy. Niektórzy z mieszkańców codziennie chodzą do pracy, nie będziemy ich izolować od świata".

Ryzyko śmierci: bardzo wysokie

A co z drugim rządowym kryterium - ryzykiem poważnego zachorowania lub śmierci? Tu również osoby bezdomne są często w krytycznej sytuacji.

"Populacja bezdomnych się starzeje - wyraźnie pokazują to statystyki ministerstwa. A jeśli ktoś jest starszy i ma za sobą długą historię życia na ulicy, to jest właściwie pewne, że ma też liczne choroby, które stanowią zagrożenie w przypadku zakażenia koronawirusem" - mówi Wilczek, który uważa, że schroniska dla bezdomnych są często przedsionkiem dla DPS-ów.

Z uwzględnianych przez rząd kategorii zostają jeszcze dwie: ryzyko społeczno-ekonomiczne i ryzyko transmisji. Pierwsza jest dość niezrozumiała, druga jest wysoka, ale dotyczy środowiska samych osób bezdomnych.

"Mogą się zarażać między sobą przez brak dostępu do środków ochrony osobistej i dezynfekcji" - uważa Wilczek.

Ile osób bezdomnych choruje?

O ogniskach koronawirusa w DPS-ach głośno było w całej Polsce, o tych w placówkach dla osób bezdomnych mało kto słyszał. Niedawno w placówce w Gdańsku okazało się, że ponad 80 osób i 7 członków personelu jest chorych. Jak wiele jest takich ognisk?

"Nie mamy statystyk zachorowań osób bezdomnych, nie wiemy ilu się zakaziło, ilu zmarło. Wiemy tylko, że takie przypadki zdarzają się w całej Polsce" - mówi Wilczek. "W Krakowie zaczęto testować osoby bezdomne na masową skalę, jesteśmy ciekawi wyników, może dowiemy się o prawdziwej skali zachorowań".

Pracownicy szczepieni, podopieczni nie

Ogólnopolska Federacja na rzecz Rozwiązywania Problemu Bezdomności jest w kontakcie z ministerstwem rodziny i polityki społecznej. "Chwalimy sobie tę współpracę, ministerstwo nas wysłuchuje, szuka rozwiązań. Ale w sprawie szczepionek natrafiliśmy na ścianę" - wyjaśnia Jakub Wilczek.

Federacja pisała też do ministerstwa zdrowia, ale po dwóch miesiącach wciąż nie dostała odpowiedzi. Interweniowało też ministerstwo rodziny. "Udało im się wpłynąć na dopisanie pracowników schronisk, ogrzewalni i noclegowni do etapu zero. Nie obyło się co prawda bez komplikacji.

Jednak w kwestii włączenia mieszkańców ośrodków do I etapu szczepień ministerstwo rodziny poinformowało nas tylko, że wyczerpało swoje możliwości interwencji, wszystko zależy od ministerstwa zdrowia".

Uwzględnienie mieszkańców schronisk z usługami opiekuńczymi jest szczególnie istotne, bo są tak chorzy, że sami często nie są w stanie dotrzeć do punktu szczepień. "Oczekiwaliśmy, że tak jak działo się to w DPS-ach, będą szczepieni na miejscu przez mobilny punkt szczepień" - mówi Wilczek i podkreśla, że to najlepszy moment na szczepienie osób w kryzysie bezdomności, najlepiej jednorazowymi dawkami.

"Wciąż jest chłodno, więc szukają schronienia w placówkach, ale to mobilna społeczność, niektóre osoby trudno będzie znaleźć po 12 tygodniach na kolejną dawkę".

Sami sobie zasłużyli?

Dlaczego pracowników schronisk i noclegowni uznano w końcu za wystarczająco narażonych, żeby zaszczepić ich pierwszej kolejności, a podopiecznych już nie?

"Mamy nadzieję, że to przypadkowe pominięcie, ministerstwo zdrowia nie jest najlepiej zorientowane w realiach pomocy społecznej. Obawiamy się niestety, że działać może też stygmatyzacja osób bezdomnych" - mówi Wilczek.

"Popularna opinia głosi, że sami sobie zasłużyli, albo że wybrali taki los. Wychodząc z takiego założenia, łatwo zaniżać standardy, trudno przekonać społeczeństwo, że tym osobom należy się skuteczna pomoc. A prawda jest taka, że nikt nie wybiera wejścia w bezdomność".