Oto co ma zrobić Polska, by dostać środki z KPO. Wyjaśniamy Kaczyńskiemu [LISTA SPRAW]

Jarosław Kaczyński twierdzi, że rząd byłby gotów do „pewnych posunięć” – w znaczeniu reform, by uzyskać środki z KPO, gdyby Komisja Europejska dała gwarancję, że gdy rząd owe posunięcia poczyni, to środki z KPO dostanie. Tym samym prezes nie pierwszy raz domaga się procedowania „bez żadnego trybu”, bo takich gwarancji w procedurze pozyskiwania środków z KPO KE nie dawała nikomu.

„W negocjacjach z Brukselą stosujemy zasadę elastyczności. Jeśli mielibyśmy absolutną pewność, że pieniądze z KPO i z budżetu głównego [UE – przyp.red.] do nas popłyną, to rozważylibyśmy pewne posunięcia” – powiedział dość enigmatycznie szef partii rządzącej w rozmowie z Polską Agencją Prasową 23 listopada.

Dodał, że środki z KPO „by się Polsce niewątpliwie przydały”, ale – jak wynika z jego słów – rząd nie orientuje się, dlaczego Komisja Europejska nie zaakceptowała jeszcze wypełnienia przez Polskę kamieni milowych i nie wypłaciła środków z KPO.

Zapewniamy prezesa Kaczyńskiego, że chodzi o bardzo konkretne sprawy, a OKO.press udało się uzyskać od Komisji Europejskiej listę spraw, którą Polska ma jeszcze do załatwienia.

Polityczne wyparcie, strategia dezinformacji

W narracji obozu władzy na temat niepowodzenia w uzyskaniu środków z Funduszu Odbudowy, czyli jednego z najambitniejszych w ostatnich latach europejskiego programu inwestycji i reform, widoczna jest pewna ewolucja: od „nie potrzebujemy, poradzimy sobie bez” do „przydałyby się”.

W kwestii negocjacji z KE rząd forsuje narrację pełną oskarżeń Komisji o blokowanie środków dla Polski „z przyczyn politycznych”: rzekomej chęci obalenia rządu zjednoczonej prawicy oraz wsparcia obozu liberalno-lewicowego w wyborach. Stosunkowo nowym wątkiem jest utyskiwanie na „brak elastyczności ze strony KE”.

Wizja prezesa Jarosława Kaczyńskiego od kilku dni pojawia się jako tzw. talking points – główne elementy komunikacji politycznej – w wypowiedziach różnych polityków obozu władzy.

Marcin Przydacz, podsekretarz stanu w MSZ w czwartek 24 listopada na antenie radiowej Jedynki mówił:

„My wykazujemy daleko posuniętą elastyczność, jeśli chodzi o te negocjacje. Jeśli siada się do stołu i z kimś rozmawia, to ja uważam, trzeba starać się być elastycznym. Jeśli po drugiej stronie tej elastyczności nie będzie, to trudno, żeby tu była jakaś nitka porozumienia”.

Przydacz powtórzył też sugestię Jarosława Kaczyńskiego, że działanie Komisji Europejskiej może się brać z nacisku „największych stolic [na zmianę rządu w Polsce – przyp.red.], a także polskiej opozycji, która uważa, że to będzie jej wehikuł do [zwycięskiej – przyp.red.] kampanii wyborczej”.

W rozmowie z Faktami TVN w środę 23 listopada Michał Wójcik, członek Solidarnej Polski i minister w kancelarii premiera powiedział:

Takie stawianie sprawy to kompletna bzdura, która nie tylko wypacza obraz samej procedury pozyskiwania środków z KPO, lecz służy też maskowaniu konkretnych problemów w rządzie, które uniemożliwiają jej pozytywne zakończenie.

Jarosław Kaczyński chce procedowania „bez żadnego trybu”

To, czego domaga się w tym momencie od Komisji Europejskiej Polska, jest dość kuriozalne. Polski rząd chce, żeby KE przekazała Polsce dokładne wytyczne, co Polska ma zrobić, by nasz wniosek o płatność zaakceptować, na zasadzie „zróbcie to i to, a gwarantujemy wam wypłatę środków z KPO”.

Rząd najprawdopodobniej boi się sytuacji, gdy po długich miesiącach zamieszania i wałkowania tematu KPO, ogłosi dopięcie negocjacji z Brukselą, wypełnienie kamieni milowych, złoży wniosek o płatność – co na pewno będzie tematem mocno eksploatowanym w mediach, a ten zostanie odrzucony.

Tak może się zdarzyć.

Polska utknęła na jednym z etapów na własne życzenie – tylko od polskiego rządu zależy pójście dalej. Co to za etapy?

Procedura ubiegania się i przyznawania środków z Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności, zwanego potocznie Funduszem Odbudowy, jest bardzo dokładnie opisana w akcie prawnym ustanawiającym ten instrument, a także w indywidualnych, krajowych planach odbudowy każdego państwa członkowskiego – tu dokument dla Polski.

KPO to kalendarium i bardzo szczegółowa rozpiska działań, w którym wyszczególnione są konkretne inwestycje, reformy, zmiany w prawie, itp., do których zobowiązuje się państwo członkowskie, a których realizacja zaowocuje osiągnięciem celów kluczowych dla całego programu, takich jak m.in. zielona transformacja, zrównoważony i inkluzywny wzrost, podnoszenie jakości służby zdrowia, instytucji demokratycznych, transformacji cyfrowej, itp.

Wszystkie działania mają przypisane kamienie milowe, które są celami pośrednimi – ich realizacji stanowi dowód realizacji tych celów nadrzędnych.

Kamienie milowe zostały zdefiniowane na etapie negocjacji KPO – ten proces w przypadku Polski trwał niemal rok i zakończył się w czerwcu 2022 roku. Po tym terminie nie ma możliwości negocjacji zawartości kamieni milowych.

W sumie polski KPO obejmuje 283 kamienie milowe podzielonych na sześć podgrup, zwanych też komponentami:

• A: Odporność i konkurencyjność gospodarki;
• B: Zielona energia i zmniejszenie energochłonności;
• C: Transformacja cyfrowa;
• D: Skuteczność, dostępność i jakość systemu opieki zdrowotnej;
• E: Ekologiczna, inteligentna mobilność;
• F: Poprawa jakości instytucji i warunków realizacji KPO.

Opiewa na kwotę 23,9 mld euro w postaci grantów oraz 11,5 mld euro w postaci pożyczek, w sumie 35,4 mld euro.

Wypłata środków podzielona jest na dziewięć transz w przypadku grantów i dziewięć transz pożyczek. Wypłata każdej transzy uzależniona jest od wypełnienia przez państwo członkowskie przypisanych do danej transzy kamieni milowych.

Gdzie zatrzymała się Polska?

W przypadku Polski, by otrzymać pierwszą płatność, niezbędne jest wypełnienie 28 kamieni milowych – po kilka z każdej kategorii. Każdy z kamieni jest bardzo szczegółowo opisany w KPO, więc tłumaczenia ministra Sękowskiego vel Sęka po powrocie z Brukseli, że Komisja powinna dostarczyć dokładną listę oczekiwań, nie mają sensu.

Lista jest gotowa, była negocjowana przez rząd Zjednoczonej Prawicy przez rok (do wglądu w tym dokumencie na stronach 208 - 211). Dokładne opisy poszczególnych kamieni znajdują się w sekcjach dotyczących poszczególnych komponentów.

Co więcej, negocjacja kamieni jest już dawno zamknięta, a Polska potwierdziła to przechodząc do dalszych etapów procedowania, czyli podpisania dwóch dokumentów – umowy na finansowanie oraz umowy pożyczkowej. Te umowy świadczą o formalnym przystąpieniu do programu i zaakceptowaniu jego warunków zawartych w KPO. Mimo to, jak nieoficjalnie dowiedziało się OKO.press od osób bliskich negocjacjom, podczas wizyty w Brukseli w piątek 18 listopada minister Szynkowski vel Sęk proponował KE renegocjację kamieni. Na to już za późno.

Teraz rząd PiS powinien wypełnić wszystkie kamienie milowe z pierwszej transzy, by móc przejść do podpisania tzw. umowy operacyjnej.

To umowa techniczna między państwem członkowskim a Komisją Europejską, w której państwo członkowskie daje dowody, że poszczególne kamienie milowe zostały osiągnięte.

Dopiero po podpisaniu tego dokumentów można złożyć wniosek o pierwszą płatność, pod warunkiem, że zrealizowane zostały odpowiednie kamienie milowe.

Następnie Komisja ma do dwóch miesięcy na ocenę wniosku, czyli weryfikację, czy kamienie milowe faktycznie zostały wypełnione. Ale to jeszcze nie koniec. Potem KE przedstawia swoją wstępną ocenę Komitetowi Ekonomiczno-Finansowemu Rady, który ma kolejny miesiąc na wydanie swojej opinii. Domknięcie tych procedur pozwoli Komisji podjąć decyzję ostateczną o zatwierdzeniu lub odrzuceniu wniosku o wypłatę.

Dopiero potem może nastąpić wypłata. Realnie rzecz biorąc dzieli nas od tego momentu co najmniej kilka miesięcy.

W świetle tej procedury jasne jest, że oczekiwania Jarosława Kaczyńskiego co do "gwarancji wypłaty środków ze strony KE" są kompletnie nierealne.

Kaczyński zachowuje się tak, jakby deklarował gotowość podejścia do egzaminu pod warunkiem, że na wstępie dostanie od egzaminatora gwarancję, że zda. Tak to nie działa nawet w szkole ministra Czarnka, nie mówiąc już o Komisji Europejskiej.

Procedura ubiegania się o środki z KPO nie obejmuje udzielania żadnych gwarancji państwu członkowskiemu, że środki z KPO zostaną wypłacone. Komisja podejmuje tylko decyzje po zrealizowaniu przez państwo konkretnych kroków. Jeśli rząd PiS chce pieniędzy z KPO, będzie musiał podjąć ryzyko.

Co ma jeszcze zrobić Polska?

OKO.press zwróciło się z prośbą do Komisji Europejskiej o wskazanie, gdzie są jeszcze braki w realizacji kamieni milowych. Jak wynika z odpowiedzi Tommasa Alberiniego, rzecznika Komisji Europejskiej ds. ekonomicznych, do wypłaty pierwszej transzy bezzwrotnej pomocy dla Polski – 2,9 mld euro, brakuje jeszcze:

• osiągnięcia kamieni milowych z sekcji F, dotyczących wzmocnienia ważnych aspektów niezależności polskiego sądownictwa;
• oraz – także z sekcji F – wdrożenia programu Arachne, narzędzia informatycznego wspierającego państwa członkowskie w działaniach na rzecz zwalczania nadużyć finansowych z wykorzystaniem środków unijnych.

Bez spełnienia tych kamieni milowych nie jest możliwa płatność.

W kwestii sądownictwa chodzi o reformę wzmacniającą niezależność i bezstronność sądów, reformę mającą na celu naprawienie sytuacji sędziów dotkniętych orzeczeniami Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego w sprawach dyscyplinarnych i immunitetów sędziowskich.

Dokładniej chodzi o zapewnienie, że:

1. Wszystkie sprawy dyscyplinarne przeciwko sędziom będą rozstrzygane przez sąd inny niż obecna Izba Dyscyplinarna, który spełnia wymogi prawa UE zgodnie z orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości, a zatem jest niezależny, bezstronny i ustanowiony zgodnie z prawem.
2. Sędziowie nie mogą podlegać odpowiedzialności dyscyplinarnej za złożenie wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, za treść swoich orzeczeń sądowych lub za sprawdzenie, czy inny sąd jest niezależny, bezstronny i ustanowiony zgodnie z prawem.
3. Niezbędne jest wzmocnienie praw proceduralnych stron w postępowaniu dyscyplinarnym.
4. Wszyscy sędziowie, których dotyczą orzeczenia Izby Dyscyplinarnej, mają mieć prawo do niezwłocznego poddania tych orzeczeń rewizji przez sąd, który spełnia wymogi prawa UE. A zatem sąd niezależny, bezstronny i ustanowiony zgodnie z prawem; pierwsza rozprawa w ramach takiego postępowania rewizyjnego powinna odbyć się w ciągu trzech miesięcy od otrzymania wniosku o rewizję; sprawy rewizyjne mają być rozstrzygane w ciągu 12 miesięcy, aby zapewnić sędziom niesłusznie zawieszonym przez Izbę Dyscyplinarną możliwość jak najszybszego powrotu na ławę sędziowską.

Przeciwdziałanie korupcji i konfliktom interesów

Jeśli chodzi o konieczność wdrożenia systemu Arachne, to wynika ona z tego, że wszystkie państwa przystępujące do Funduszu Odbudowy mają zapewnić sprawnie działające narzędzie audytu i kontroli wydatkowania środków, które umożliwią ochronę interesu finansowego UE.

System ma gromadzić dane na temat odbiorców końcowych funduszy, wykonawców, podwykonawców i rzeczywistych beneficjentów oraz udostępnianie ich na żądanie w przypadku kontroli. Celem jest skuteczne zapobieganie konfliktom interesów, korupcji, nadużyciom finansowym oraz podwójnemu finansowaniu, a także wykrywanie i korygowanie takich nadużyć, jeśli się pojawią.

Państwo członkowskie może zaproponować własny system, ale jeśli nie spełnia on tych kryteriów, Komisja zaleci wdrożenie systemu Arachne. Te wymogi dotyczą wszystkich krajów ubiegających się o środki z Funduszu Odbudowy.

Co stoi polskiemu rządowi na przeszkodzie?

Problem z osiągnięciem kamieni milowych dotyczących wymiaru sprawiedliwości wiąże się z osobą ministra sprawiedliwości i prokuratora generalnego w jednym, Zbigniewa Ziobry. To Ziobro konsekwentnie podważa zakres wynegocjowanych przez rząd kamieni milowych i nie zgadza się na ich wdrożenie.

Przyznał to otwarcie Artur Soboń, wiceminister finansów w rozmowie z TVN24 w środę 23 listopada.

"Za blokowaniem zmian w sądownictwie stoi Solidarna Polska" – powiedział minister i wyraził nadzieję „że koledzy z Solidarnej Polski z tej drogi zejdą”. Dodał, że rząd ma już gotowe ustawy, które za chwilę "trafią do Sejmu i będziemy nad nimi głosować".

Zarzuty Ziobro o to, że Komisja Europejska chce bezprawnie ingerować w kwestie polskiego wymiaru sprawiedliwości, a premier Morawiecki oraz odpowiedzialny za negocjacje kamieni milowych były minister ds. europejskich Konrad Szymański się na to bezwolnie zgadzali, jest dezinformacją.

Konieczność osiągania kamieni milowych dotyczących wymiaru sprawiedliwości wynika z tego, że – zgodnie z założeniami Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności – KPO miał rozwiązywać problemy zdiagnozowane w państwach członkowskich podczas okresowej ewaluacji wynikającej z tzw. Europejskiego Semestru – tu raport dla Polski.

Europejski semestr to procedura, podczas której koordynuje się w UE politykę gospodarczą, fiskalną, zatrudnieniową i społeczną: ocenia, jakie zmiany są niezbędne w poszczególnych państwach członkowskich, żeby coraz bardziej zbliżać się do siebie w kwestii standardów funkcjonowania, także w zakresie funkcjonowania demokratycznych instytucji takich jak sądy. Ten proces określany jest mianem konwergencji.

To dlatego kamienie milowe są tak rozmaite i dotyczą tak wielu dziedzin. Polska ma ich w sumie 283, Włochy – 525, Rumunia – 507, Hiszpania – 416. Fundusz Odbudowy to jeden z największych i najambitniejszych narzędzi konwergencji. Tu więcej o współzależności między KPO a Europejskim Semestrem.

Jednym z najważniejszych wątków wskazanych w raportach Europejskiego Semestru na temat Polski były właśnie kwestie związane z upolitycznieniem i demontażem systemu sprawiedliwości. KPO odpowiada na te wyzwania.