Pała z WOS. Z taką wiedzą o demokracji Krysia Pawłowicz nie skończyłaby gimnazjum

Lekcja 1. Demokracja i praworządność

Art. 2. Konstytucji RP głosi, że "Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej".

Przygotowując się do sprawdzianu, posłanka Pawłowicz powinna zajrzeć do podstawy programowej przedmiotu Wiedza o Społeczeństwie dla gimnazjów. Dowie się stamtąd, że uczeń gimnazjum powinien umieć, między innymi:

• "wyjaśnić, co to znaczy, że konstytucja jest najwyższym aktem prawnym w Rzeczypospolitej Polskiej",
• "omówić najważniejsze zasady ustroju Polski (suwerenność narodu, podział władzy, rządy prawa, pluralizm)",
• "przedstawić organy władzy sądowniczej, zasady, wedle których działają sądy (niezawisłość, dwuinstancyjność) i przykłady przykłady spraw, którymi się zajmują";
• "wyjaśnić, czym zajmuje się Trybunał Konstytucyjny i Trybunał Stanu".

Lekcja 2. Prawo chroni przed tyranią

Aby demokracja nie wyrodziła się w karykaturalne rządy większości (jako "tyranię większości" demokrację definiował i krytykował już Arystoteles) współcześnie demokrację uzupełniają rządy prawa, czyli powszechny obowiązek przestrzegania przepisów i procedur - a z tego obowiązku nie są wyłączeni ci, którzy prawo stanowią.

Szczególna rola w takim ustroju przypada sądowi konstytucyjnemu - w Polsce jest nim Trybunał Konstytucyjny - który dba o spójność systemu prawa, rozstrzygając spory kompetencyjne między organami państwa oraz dbając o to, by prawo niższej w hierarchii było spójne z tym, które jest w hierarchii wyżej.

Lekcja 3. Wybory i przymiotniki

Demokracja zatem nie polega na tym, że ten, kto zdobędzie w parlamencie samodzielną większość, może decydować o wszystkim i nie oglądać się na nikogo. Nie polega też na tym, że wszystkie stanowiska publiczne obsadzane są w drodze bezpośrednich, powszechnych wyborów - i bez tego osoby pełniące te stanowiska mają mandat demokratyczny - wybory nie muszą być bowiem bezpośrednie, aby były prawnie wiążące i uznawane za demokratyczne.

Tak jest na przykład w przypadku wyborów prezydenta USA, gdzie w wyborach powszechnych nie wybiera się prezydenta, ale skład kolegium elektorskiego - a to elektorzy wybierają prezydenta. Mimo to nikt nie twierdzi, że wybory prezydenckie w USA są przeciwieństwem demokracji - choć wygrać je można, jak Donald Trump, dostając o dwa miliony mniej głosów niż przeciwniczka.

W żadnym państwie Unii Europejskiej, w którym funkcjonuje sąd konstytucyjny, sędziowie nie są wybierani w bezpośrednich wyborach. W 2010 r. sama posłanka Pawłowicz kandydowała do TK, jednak nie została wybrana.

Lekcja 4. Niezależne sądownictwo

Wbrew temu, co twierdzi posłanka, niezależne od władzy wykonawczej i ustawodawczej sądy istnieją we wszystkich krajach europejskich. To standard demokratycznego państwa prawa, a nie jego przeciwieństwo.

Sądy konstytucyjne są natomiast w większości państw demokratycznych. W Unii Europejskiej m. in. w Niemczech, Francji, Holandii, Austrii, Portugalii, Hiszpanii, Belgii, Włoszech. W niektórych krajach - m.in. w USA - funkcja sądu konstytucyjnego jest połączona z instytucją sądu najwyższego (dlatego o zgodności prawa stanowionego z Konstytucją USA rozstrzyga Sąd Najwyższy).

W każdym z tych krajów dba się o niezawisłość sędziów i gwarantuje im możliwość rzetelnego wykonywania funkcji. Wzorem są Stany Zjednoczone, gdzie sędziowie Sądu Najwyższego są wybierani przez prezydenta, zatwierdzani przez Kongres, a potem sprawują funkcję tak długo, jak chcą. O przejściu w stan spoczynku sędzia decyduje samodzielnie, a funkcję może sprawować dożywotnio (dlatego morderstwo dwóch sędziów amerykańskiego Sądu Najwyższego jest zawiązaniem fabuły sławnej książki Johna Grishama "Raport Pelikana").