Pieniądze na pomoc prawną w rękach wojewodów, czyli PiS. Prezydent podpisał ustawę

Wczoraj, 30 lipca 2018, prezydent Andrzej Duda podpisał nowelizację ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej. Uroczystość - inaczej niż w przypadku ustaw sądowych - odbyła się w świetle kamer i w towarzystwie m.in. ministra sprawiedliwości Zbigniewa Ziobry i Stanisława Piotrowicza. Projekt był inicjatywą samego prezydenta. Andrzej Duda chwalił się, że projekt obok edukacji prawnej i nieodpłatnej pomocy wprowadza nową formę wsparcia - poradnictwo obywatelskie. Do katalogu zadań finansowanych dodano też mediację. Prezydent nie wspomniał jednak o zmianach kluczowych z punktu widzenia organizacji pozarządowych zwartych w art. 11 ustawy.

Do tej pory fundusze na poradnictwo prawne prowadzone pro bono przez organizacje pozarządowe – choć przekazywane przez Ministerstwo Sprawiedliwości – rozdzielane były przez niezależne samorządy.

Projekt przewiduje stworzenie listy organizacji pozarządowych, które mogą startować w konkursach na prowadzenie punktów pomocy. Za ich tworzenie będzie odpowiadać jednoosobowo wojewoda, czyli organ mianowany politycznie. Organizacje, które nie zostaną na nią wciągnięte, nie będą mogły ubiegać się o środki. W konkursie decydujące będzie spełnienie długiej listy kryteriów. Do obowiązujących dotychczasowo - m.in. co najmniej dwuletnie doświadczenie w prowadzeniu poradnictwa czy zawarta umowa z adwokatem, radcą prawnym - dodano:

• konieczność zapewnienia zasad etyki przy udzielaniu pomocy prawnej;
• obowiązek przedstawienia wewnętrznej kontroli jakości i standardów prowadzenia poradnictwa prawnego.

Do komisji konkursowej dodano też nową instancję - wojewodę lub jego przedstawiciela.

Według dr. Jana Winczorka - socjologa prawa, pracownika Uniwersytetu Warszawskiego, od 2015 roku członka Rady Nieodpłatnej Pomocy Prawnej i Edukacji Prawnej Społeczeństwa przy Ministrze Sprawiedliwości - taki ruch: "Dobrze wpisuje się w znaną skądinąd politykę rządzącego ugrupowania. Prowadzi do centralizacji zarządzania systemem i zmniejszenia roli samorządów.

Innymi słowy, nowe reguły rozdzielania funduszy są furtką do uznaniowych decyzji i zakręcania kurka niewygodnym ngo'som.

Jak prezydent uzasadnia zmiany? „Wojewoda, wpisując daną organizację na listę, badał będzie istnienie przesłanek uprawniających tę organizację do udziału w otwartym konkursie. Zdejmie to ze starostów i zespołów oceniających oferty potrzebę badania takich organizacji pod kątem spełnienia przesłanek pozytywnych i negatywnych”. Według projektodawcy spowoduje to też „wyrównanie szans organizacji biorących udział” w otwartych konkursach.

Poniżej publikujemy fragmenty opinii dr Jana Winczorka na temat ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej i zmianach wprowadzanych przez prezydenta.

"Dobry system powinien przede wszystkim realnie poprawiać dostęp obywateli do prawa. Powinien być łatwodostępny i mieć rozpoznawalną markę. Do dobrych praktyk należy też łączenie usług prawniczych z innymi specjalistycznymi usługami społecznymi, np. oferowanymi w placówkach służby zdrowia czy ośrodkach pomocy społecznej. W ten sposób ułatwia się korzystanie z pomocy prawnej osobom nieświadomym, że mają problem prawny, oraz zapewnia im wszechstronną pomoc.

Polski system nie realizuje dziś żadnej z tych wytycznych, a niektóre stosowane w nim rozwiązania są kuriozalne. Dotyczy to na przykład restrykcyjnych i nielogicznych kryteriów, które należy spełniać, aby móc skorzystać z pomocy. W punktach wsparcie znajdą na przykład osoby starsze, weterani wojenni i posiadacze kart dużej rodziny, a z kwitkiem odeśle się osoby z niepełnosprawnościami, bezrobotnych czy bezdomnych. Usługi mają być świadczone w taki sposób, jakby nie istniał internet czy choćby telefony, a udzielanie pomocy poza wyznaczonymi lokalami jest niedopuszczalne.

Skutkiem wadliwej regulacji jest wreszcie wielkie marnotrawstwo środków publicznych. Nawet z 2/3 ponoszonych nakładów nie ma żadnego pożytku, bo wskutek braku popytu punkty udzielają znacznie mniej porad, niż by mogły.

Nie przewidziano pieniędzy na informowanie ludzi o istnieniu systemu, ani na prowadzenie szerzej zakrojonej edukacji prawnej. Na finansowanie nie mogą liczyć organizacje pozarządowe, które mają wieloletnią praktykę w świadczeniu pomocy prawnej, ale robią to w formach niezgodnych z ustawową ortodoksją.

Gruntowna reforma, poparta rzetelną diagnozą potrzeb, znajomością dobrych rozwiązań i wykorzystująca sprawną administrację, jest więc pilnie potrzebna. Rządzące dziś ugrupowanie nie ma jednak potrzebnych do tego zasobów. Nie jest znane z udanej polityki kadrowej, wzmacniania służby cywilnej, upodobania do debaty publicznej, czy stosowania rozwiązań opartych na wiedzy. Nie dziwi więc, że projekt prezydencki nie odbiega od złych wzorców „dobrej zmiany”. Choć zawiera kilka trafnych rozwiązań – m. in. istotne zwiększenie liczby osób mogących korzystać z systemu oraz poszerzenie oferowanych usług o mediację – utrwala konserwatywne i nieskuteczne rozwiązania dotychczasowe".