113 tys. telefonów. Ruszył pierwszy w historii ogólnopolski panel obywatelski. O kosztach energii

22 października 2022 rozpoczął się pierwszy w Polsce, zorganizowany na taką skalę proces deliberacji społecznej, podczas którego paneliści i panelistki ocenią i zaproponują systemowe rozwiązania problemu i wspólnie poszukają odpowiedzi na pytanie Jak przeciwdziałać problemowi ubóstwa energetycznego w Polsce?

Mówią też: “Nie wiemy, co wymyślimy i czy władze wezmą nas poważnie. Ale w cywilizowanym świecie panele obywatelskie się sprawdzają”.

Chodzi o to, by najbardziej odpowiadające im rozwiązania energetyczne wskazała reprezentatywna grupa obywateli. Ale obywateli poinformowanych, a nie wyrwanych od codziennych zajęć telefonem ankietera. Co w sprawie tak skomplikowanej jak ta ma kluczowe znaczenie

Zatem grupa prawie 100 losowo wybranych osób - kobiet i mężczyzn, pochodzących z całego kraju, z dużych miast i małych miejscowości, o niskich i wysokich dochodach, młodych oraz starszych ma pracować razem, by na koniec wydać społeczny “werdykt” i rozstrzygnąć m.in. takie dylematy:

• jak wspierać najuboższych i seniorów?
• jakie świadczenia społeczne powinny być stosowane w odpowiedzi na problem niskich dochodów oraz ubóstwa energetycznego?
• jak zapewnić w Polsce dostęp do bezpiecznej, czystej i taniej energii?
• jakich zmian wymaga polski system elektroenergetyczny?
• w jaki sposób zaangażować obywateli w zarządzanie systemem energetycznym?

Zajmie im to dwa całe weekendy. Pierwszy poświęcą na zdobycie wiedzy, drugi – na dyskusję. Tak stworzą listę propozycji i rozwiązań (w tym propozycji prawnych), a 16 listopada zagłosują na nie i wybiorą najważniejsze.

Władza może być w tym procesie obecna – ale jest od słuchania. Jakub Wygnański z organizującej cały proces Fundacji Stocznia tłumaczy, że chodzi o to, by obywatel stał się nie tylko źródłem głosu w wyborach, ale realnie zabrał głos (“Tym się różni «vote» - głos w urnie od «voice» - głosu zabranego w sprawie publicznej” - tłumaczy).

“Nie jesteśmy w stanie, jak tu siedzimy, ustalić, jakie np. helikoptery ma kupić polska armia. Nie znamy się na tym. Ale jako obywatele mamy prawo powiedzieć, co jest słuszne albo sprawiedliwe – a wyrażanie takich opinii jest istotą demokracji" - mówił Wygnański otwierając panel.

A paneliści w sobotę dopisali. Niektórzy jechali z końca Polski, z kilkoma przesiadkami i w drogę wyruszyli już w piątek. Inni mieli blisko - ”tylko 2,5 godziny pociągiem”.

“Jak Pan tu trafił?” - pytało OKO.press.

“Zadzwonili do mnie, a to ciekawe”. “Bo to ważne”. “Bo chcę się dowiedzieć".

“A Pani?”. “Ja lubię się angażować w sprawy publiczne”.

Panele obywatelskie: jak Irlandia rozwiązała problem aborcji

Panel obywatelski jest uznaną w wielu krajach skuteczną metodą wypracowania umowy społecznej. Pozwala na dochodzenie do wspólnego “werdyktu” poprzez prawdziwy dialog, merytoryczną rozmowę, szczególnie potrzebną w sytuacji mocno spolaryzowanych nastrojów politycznych i społecznych.

W Polsce takie panele były organizowane tylko lokalnie (np. w Gdańsku czy Poznaniu), w ramach kontraktu władz samorządowych z obywatelami.

Panel ogólnopolski organizowany jest po raz pierwszy – i jest oddolny. Nie ma wsparcia władz centralnych, choć jest nadzieja, że władze proces zauważą. Zaproszenia dostały wszystkie siły w parlamencie. Mogą przyjść na miejsce albo – jak wszyscy - śledzić przebieg panelu w internecie.

[video width="1920" height="1080" mp4="https://oko.press/images/2022/10/20221022_103354.mp4"][/video]

113 tysięcy telefonów

Do panelu Fundacja Stocznia przygotowywała się półtora roku. Zaczęła prace, zanim koszty energii stały się tematem, na którym zna się każdy (a raczej myśli, że się zna). Panel obywatelski poprzedziły zorganizowane przez Stocznie lokalne narady o kosztach energii i o ubóstwie energetycznym

Ich punktem wyjścia miało być uświadomienie sobie, że w Polsce jeszcze przed kryzysem ubóstwa energetycznego doświadczało 1,3 mln gospodarstw domowych. Nie mogło się ogrzać z powodu niskich dochodów, wysokich kosztów energii i niskiej efektywności energetycznej budynku.

Pisaliśmy o tym w OKO.press.

W ogólnopolskim panelu niesłychana jest skala przedsięwzięcia. Zanim 96 osób reprezentatywnych dla kraju pod względem płci, wieku, poziomu wykształcenia i miejsca zamieszkania zostało wylosowanych i zgodziło się poświęcić czas na wspólną naradę, szukało ich przez 40 dni 111 ankieterów.

• Wykonali 113 tysięcy telefonów (z czego skutecznych okazało się 67 tysięcy).
• Zebrali ankiety od 4273 osób.

I tak wyłoniła się Polska w pigułce.

“Ludzie nie tylko zgodzili się poświęcić swój czas, ale też wyjść ze swoich baniek” - mówi Jakub Wygnański z Fundacji Stocznia.

W czasie panelu mają konfrontować z nowymi i innymi poglądami na problem kosztów energii.

Nie ma prostych rozwiązań, populiści chcą was nabrać

Paneliści zajęli miejsce w sali audytoryjnej CNK. Nigdy wcześniej się nie widzieli. Kobiety – raczej trzymały się razem, a mężczyźni siadali osobno. Ale pierwszym zadaniem panelu było zagadanie do sąsiada i ustalenie, skąd jest. I atmosfera zaczęła się zmieniać. Widać to było w czasie pierwszych wystąpień eksperckich (krótkich, wedle zasady TEDex), wprowadzających do problemu kosztów energii i ubóstwa energetycznego. Najpierw zebrani dziękowali kurtuazyjnymi oklaskami, a potem zaczęli reagować tak na najciekawsze i trafiające do nich wypowiedzi.

Wprowadzenie do prac zrobione przez ekspertów pokazało, z czym mierzą się paneliści. Organizatorom chodzi o to, by przyjrzeć się problemowi ubóstwa energetycznego z perspektywy osób, które go na co dzień doświadczają:

• Zmuszonych wybierać między kupnem leków czy jedzenia a opłacaniem rachunków.
• Tym, którzy nie są w stanie ogrzać mieszkania i w wystarczającym stopniu korzystać z urządzeń elektrycznych - nie tylko z powodu wysokich kosztów energii, lecz także jednoczesnych niskich dochodów i złego stanu technicznego budynków, w których mieszkają.
• Pośrednie konsekwencje tego problemu — zła jakość powietrza czy obciążenie systemu ochrony zdrowia — dotyczą jednak zdecydowanie szerszej grupy osób w Polsce i o nich też należy pamiętać.

Marcin Korolec, Instytut Zielonej Gospodarki:

“Nie ma dziś ważniejszego tematu - z punktu widzenia polityki, gospodarki, społeczeństwa - jak kryzys energetyczny, w który wchodzimy. Covid, inflacja, wojna energetyczna Putina i teraz wojna w Ukrainie – to wszystko nawarstwia się i sprawia, że to, co rozumieliśmy przez ubóstwo energetyczne, i to, co nim będzie za 3-4 miesiące, to będą różne rzeczy.

Mamy przed sobą trudną zimę i kolejną, jeszcze trudniejszą. Są sposoby, by było nam trochę lżej, ale bez wspólnej rozmowy nie da się ich użyć. Popatrzmy na liczby: w Europie zużycie gazu z Rosji spadło z 45 do 7 proc. Różnicę trzeba zaoszczędzić albo kupić gdzie indziej. Teraz postawą musi być: “wszystkie ręce na pokład”.

Jacek Piskozub, Instytut Oceanologii PAN, Sopot:

Klimat się zmienia i bez zmiany zachowań, powstrzymania emisji dwutlenku węgla (ze spalania węgla i gazu) i wymyślenia, jak go zabierać z atmosfery, czeka nas gwałtowne pogorszenie warunków życia z powodu ekstremalnych deszczy i powodzi, a w przerwach między nimi – suszy, zabójczych fal upałów i wzrostu poziomu morza.

Joanna Maćkowiak-Pandera Forum Energii:

Wszyscy mamy mentlik w głowie. Nie wiemy, co powoduje wzrost cen energii. Dlatego rolą ekspertów w czasie panelu jest dostarczanie informacji. Bo jeżeli nie będziemy podejmować mądrych długofalowo decyzji, to sytuacja będzie się tylko pogarszać.

Naprawdę powinniśmy stawiać na energię odnawialną (dziś daje nam ona prawie 17 proc. zużywanej energii, same wiatraki – 9 proc.).

Jakub Sokołowski, Instytut Badań Strukturalnych:

Problem ubóstwa energetycznego nie powstał dziś. Są osoby, które już przed tą zimą nie były w stanie ogrzać swoich domów.

Joanna Sadzik, Szlachetna Paczka:

30 proc. osób trafiających do Szlachetnej Paczki doświadcza chłodu. To 30 tys. osób. 15 proc. gospodarstw osób w wieku 65+ nie ma komfortu cieplnego.

Program 500 plus sprawił, że Szlachetna Paczka nie musi już pomagać rodzinom wielodzietnym. Ale w skrajnym ubóstwie żyją osoby chore, opiekunowie osób z niepełnosprawnościami, samodzielni rodzice, seniorzy (zwłaszcza kobiety, które nie wypracowały prawa do emerytury). W tym roku kryzys i inflacja sprawią, że grupa ta się powiększy.

Wygnański: "Problem jest tak trudny, że politykom najłatwiej podsunąć proste, ale fałszywe rozwiązania. To, co to zrobicie, może to zmienić. Zobaczycie mnóstwo różnych metod, które mogą pomóc. Jedne w miarę proste, inne wymagające uważnego przestudiowania i oceny".

Fundacja Stocznia podkreśla, że zorganizowanie przestrzeni do debaty ludzi z całego kraju, z różnych środowisk, o różnych poglądach politycznych, wymagało także od organizatorów wyjścia z bańki. Ale doświadczenie pokazuje, że panel obywatelski jest dobrym sposobem na uzdrawianie demokracji.

“Naprawdę będzie coś z tego?” - zapytało OKO.press

Wygnański: - To zależy też od mediów.

I OKO.press się spłoniło - bo było na konferencji prasowej przed panelem zupełnie samo.

“Nasz panel budujemy od dołu, w oparciu o społeczny potencjał. Z wypracowanym werdyktem chcemy udać się do polityków. Ale panele obywatelskie - tłumaczył dalej Kuba Wygnański - to narzędzie rozwiązywania wielu skomplikowanych i ważnych problemów. Choćby takich jak organizacja służby zdrowia.

A potem, już na panelu, Wygnański dodał tak, jak zawsze to robi, pokazując o jaką stawkę idzie gra:

A że jesteśmy w Centrum Nauki Kopernik, to wzorem patrona tej instytucji zmieńmy patrzenie na świat. Odwróćmy role, niech obywatele mówią. Spróbujmy zobaczyć, czy możemy zrobić coś razem”.