Gdzie Platforma chowała deficyt

Opozycja twierdzi, że PiS nadmiernie zadłuża państwo. Mówi, że dziura budżetowa jest największa w historii, istnieje duże ryzyko, że budżet się nie zepnie i Polskę czeka gospodarcza zapaść.

Henryk Kowalczyk, poseł PiS i minister bez teki (przewodniczący Komitetu Stałego Rady Ministrów) uważa, że jest odwrotnie: deficyt należy wręcz do niższych w porównaniu z latami rządów PO-PSL.

Deficyt duży i mały

Nominalnie deficyt faktycznie jest największy od 1989 r. Wcześniejszy rekord należał do ekipy Platformy Obywatelskiej – w 2010 r. deficyt sięgnął 44,6 mld zł.

Jednak nominalna wielkość dziury budżetowej niewiele znaczy. Kluczowy jest poziom deficytu wyrażony jako procent PKB, czyli w odniesieniu do rozmiaru polskiej gospodarki. Ten na 2017 rok wynosi 2,9 proc. i faktycznie jest to jeden z najmniejszych w ostatnim 10-leciu. Tylko trzykrotnie deficyt był niższy: w 1999, 2007 i w 2015 r. W 2010 wyniósł 7,5 proc., a średnia w latach 1995–2015 to aż 4,4 proc. (OECD). Za rządów Platformy – 4,6 proc. Inna sprawa, że był to specyficzny okres – na całym świecie trwał wówczas kryzys gospodarczy i państwo, by chronić gospodarkę, musiało ją dodatkowo stymulować. Większość państw w Europie zadłużała się wówczas bardziej niż w innych okresach – Polska wypadła na ich tle całkiem nieźle.

Deficyty wybranych członków UE w 2015 r. (OECD)

Deficyt schowany w składkach

Kowalczyk zwrócił uwagę na inną ciekawą kwestię. Zarzucił poprzedniemu rządowi, że ten „ukrywał deficyt” przez „pożyczki dla FUS-u”. Czy to możliwe?

Są dwa rodzaje deficytu: budżetowy i finansów publicznych. Deficyt budżetowy to suma, którą rząd pożyczy na wykonanie planowanych wydatków z centralnej kasy państwowej. Zwykle podajemy go w liczbach bezwzględnych. Deficyt finansów publicznych (w proc. PKB) jest większy i obejmuje więcej rodzajów wydatków administracji – np. pożyczki samorządów (które rząd kontroluje w ograniczonym stopniu) i niektóre pożyczki celowe.

Deficyt finansów publicznych zawsze jest wyższy. Oznacza to, że zaplanowane 2,9 proc. w 2017 r. będzie się równało kwocie większej, niż 59 mld. O ile? Trudno w tym momencie powiedzieć. We wcześniejszym, rekordowym 2010 roku różnica była ogromna. Przy deficycie budżetowym 44,6 mld zł, deficyt finansów publicznych wyniósł, w zależności od szacunków, od ok. 84 do 109 mld zł. Pewien wpływ na tę różnicę ma wspomniany przez Kowalczyka FUS, czyli Fundusz Ubezpieczeń Społecznych.

Do funduszu trafiają składki ubezpieczeniowe obywateli, z których następnie wypłaca się emerytury, renty i podobne świadczenia. Od dawna fundusz jest deficytowy – z powodu sytuacji demograficznej i upowszechniania się nieoskładkowanych form zatrudnienia.

Kolejne rządy finansowały deficyt FUS dotacjami z budżetu państwa, co powiększało deficyt budżetowy. Rząd Platformy Obywatelskiej, a konkretnie ówczesny minister finansów Jacek Rostowski, wymyślił jednak sprytny trik, by częściowo zaspokoić potrzeby FUS nie zwiększając "na papierze" deficytu budżetowego. Zastosował go po raz pierwszy w 2009 r. Polegał na zastąpieniu części dotacji dla FUS pożyczką, którą Fundusz otrzymywał z budżetu państwa. W ten sposób ministerstwo finansów mogło zaksięgować te pieniądze nie jako ubytek, tylko kwotę, która do budżetu w przyszłości wróci. Niewiele ma to jednak wspólnego z rzeczywistością, bo wszyscy oczekują, że dług FUS wobec budżetu państwa będzie stopniowo umarzany. Minister Rostowski rekordowo "odchudził" w ten sposób deficyt aż o ok. 12 mld zł w 2013 r. Rząd PO zaczął stosować ten manewr jako jeden ze sposobów dostosowania sie do unijnych nakazów w ramach procedury nadmiernego deficytu (o tym na czym polega procedura, przeczytaj tutaj).

Minister Kowalczyk ma więc rację mówiąc, że deficyt przedstawiony jako proc. PKB będzie jednym z mniejszych w ostatnich dwóch dekadach oraz że Platforma ukrywała jego część.