Pod pozorem walki z COVID wprowadzono do więzień paralizatory. RPO alarmuje, resort się nie przejmuje

Pracom nad ustawą z 30 marca "o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19" towarzyszyło dużo emocji i niespodziewanych zwrotów akcji. W typowym dla PiS trybie wyjątkowym projekt ustawy i informacja o posiedzeniu komisji zdrowia przyszła do posłów nocą poprzedniego dnia.

Wszyscy spodziewali się dalszego procedowania sprawy w znanym stylu: zagłuszania opozycji i pośpiesznego przepchnięcia ustawy. Jakież było zaskoczenie, gdy podczas posiedzenia komisji (2 marca) opozycji wysłuchano, a nawet uwzględniono jej uwagi i poprawki. W pośpiechu nie dało się jednak wyłapać wszystkiego, a ustawa i tak przeszła proces legislacyjny w zawrotnym tempie, który uniemożliwił skuteczną kontrolę zniszczeń, które spowoduje.

Jednym z zapisów, który z ustawie z 30 marca przekradł się pod płaszczykiem walki z wirusem jest przyznanie służbie więziennej prawa do stosowania wobec więźniów "broni umożliwiającej obezwładnianie osób za pomocą energii elektrycznej", czyli paralizatorów.

Paralizator w walce z COVID- 19

Zgodnie ze zmienioną w ten sposób ustawą o Służbie Więziennej, funkcjonariusze mogą teraz razić więźniów prądem w celu:

• wyegzekwowania zachowania zgodnie z wydanym poleceniem,
• pokonania oporu – biernego i czynnego,
• przeciwdziałania autoagresji,
• ochrony i przeciwdziałania naruszeniu porządku lub bezpieczeństwa publicznego;
• przeciwdziałania niszczeniu mienia;
• zapewnienia bezpieczeństwa konwoju lub doprowadzenia;

Tak szeroki wachlarz sytuacji daje właściwie nieograniczone możliwości rażenia prądem. Służba więzienna ma teraz większą swobodę w stosowaniu paralizatora niż policja.

Przepis, który może się przyczynić do ludzkiej śmierci i dać narzędzie do torturowania osadzonych został wprowadzony bez chwili refleksji i merytorycznej dyskusji. Zwrócił na to uwagę Rzecznik Praw Obywatelskich Adam Bodnar.

RPO: poważna groźba tortur

W uzasadnieniu projektu ustawy czytamy, że przyznanie funkcjonariuszom Służby Więziennej uprawnienia do korzystania z paralizatorów wprowadzane jest jako "rozwiązanie o charakterze stałym" oraz że "może mieć jednak szczególne znaczenie w kontekście zagrożenia epidemicznego związanego z COVID-19, np. w przypadku konieczności wykonania zadań służbowych w zmniejszonej obsadzie kadrowej".

Jak zauważa w liście do premiera Bodnar, wskazuje to jasno, że nowe uprawnienia dość jawnie przyznano pod pozorem walki z COVID, kiedy tak naprawdę nie mają z wirusem wiele wspólnego. Niepokoi go też tryb wprowadzania tak poważnych zmian - bez żadnych konsultacji, debaty ani zasięgnięcia eksperckiej opinii.

Europejski Komitet ds. Zapobiegania Torturom oraz Nieludzkiemu lub Poniżającemu Traktowaniu albo Karaniu w raporcie z wizytacji w Polsce w 2017 roku zwracał uwagę, że paralizatory mogą być przez funkcjonariuszy używane wyłącznie w sytuacji realnego i bezpośredniego zagrożenia życia lub ryzyko poważnych obrażeń. Rażenie prądem w celu pokonania biernego oporu czy po prostu "wyegzekwowania zachowania zgodnego z poleceniem" wykracza poza wszelkie granice.

RPO zwraca uwagę, że istnieje "olbrzymie ryzyko nadużywania tego typu broni, które może przybrać wręcz formę tortur i aktów okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania oraz karania". "Ponadto" - pisze dalej: "warunki więzienne, dynamika niebezpiecznych sytuacji i stres, mogą utrudnić lub wręcz uniemożliwić użycie tego typu broni w sposób krótkotrwały, co stwarza poważne ryzyko dla zdrowia i życia osadzonych".

Broń elektryczna jest mniej śmiercionośna niż palna, ale może być bardzo niebezpieczna, szczególnie dla osób starszych, chorujących na choroby przewlekle, choroby sercowo-naczyniowe i te dotknięte kryzysem zdrowia psychicznego. Warto zaznaczyć, że ustawa nie ogranicza grupy funkcjonariuszy, którzy będą dysponować nową bronią, więc będą mogli jej używać również ci pracujący w więziennych placówkach medycznych i oddziałach psychiatrycznych.

"Niepokoi również fakt, że uprawnienie do używania broni elektrycznej ma stanowić rozwiązanie problemów kadrowych Służby Więziennej" - zwraca uwagę RPO, który zaproponował szereg alternatyw dla rozładowania napięć w zakładach karnych. Na przykład:

• zmniejszanie liczby osadzonych, poprzez szersze stosowanie środków nieizolacyjnych;
• podjęcie działań na rzecz poprawy sytuacji kadrowej (w tym rozważenie podniesienia poziomu wynagrodzenia);
• zapewnienie osadzonym i personelowi odpowiedniego wsparcia psychologicznego;
• zapoznanie personelu penitencjarnego z międzynarodowymi standardami postępowania z osobami pozbawionymi wolności w kontekście choroby COVID-19;
• szersze korzystanie z kamer przenośnych i kamer noszonych na mundurach.

Ministerstwo Sprawiedliwości: pożyjemy, zobaczymy

Na list Rzecznika do premiera odpowiedział wiceminister sprawiedliwości Michał Wójcik. Uspokaja, że obowiązujące mechanizmy nadzoru i kontroli gwarantują poszanowanie godności więźniów, a osoby pozbawione wolności mogą zawsze dochodzić swoich "ewentualnie naruszonych praw".

Nie zgadza się z opinią Rzecznika, uznając, że przyznanie Służbie Więziennej prawa użycia paralizatora ma na celu zapewnienie jej "skutecznego działania nie tylko w dobie panującej pandemii, ale również we wszelkich sytuacjach wymagających działań związanych z ochroną życia lub zdrowia ludzkiego".

Jeśli chodzi o zagrożenia płynące z wprowadzenia nieograniczonej możliwości stosowania paralizatorów, wiceminister doradza cierpliwość, przekonując, że "okres jej obowiązywania wydaje się nazbyt krótki dla wskazania realnych negatywnych skutków przeprowadzonej nowelizacji". Zwraca też uwagę, że urządzenia elektryczne wykorzystywane są także w systemach penitencjarnych Austrii, Chorwacji, Czech, Łotwy, Izraela, Kanady i USA.

USA: 500 zgonów

Jedną z organizacji, która informuje o śmiercionośnych skutkach użycia paralizatorów przez funkcjonariuszy, jest Amnesty International. Według danych organizacji między 2001 a 2012 w Stanach Zjednoczonych śmierć w wyniku użycia paralizatora przez policję lub służbę więzienną poniosło co najmniej 500 osób.

Amnesty International przebadała raporty z 98 autopsji, z których wynika, że:

• choć rażenie prądem nie może trwać dłużej niż 5 sekund, bo potem ryzyko wywołania trwałych zmian w organizmie wzrasta, część ofiar była rażona wielokrotnie lub znacznie dłużej niż przewiduje norma;
• większość ofiar zmarła na miejscu w wyniku zatrzymania akcji serca i oddychania zaraz po porażeniu, w wielu przypadkach nic nie wskazywało, żeby znajdowała się pod wpływem narkotyków lub miały problemy zdrowotne;
• w wielu przypadkach stosowano dodatkowe metody ograniczania swobody, takie jak zakłócenie oddychania czy ograniczenie przepływu krwi do mózgu;
• często w hierarchii zalecanych działań funkcjonariuszy paralizatory znajdują się bezpośrednio za poleceniami ustnymi;
• w więzieniach i aresztach policyjnych gdzie paralizatory są w powszechnym użyciu w wyniku ich stosowania zmarło w badanym okresie ponad 30 osób (2001 - 2008).

Amnesty International apeluje, żeby ograniczyć użycie paralizatorów wyłącznie do przypadków bezpośredniego, poważnego zagrożenia życia lub zdrowia, zakazać ich używania wobec dzieci i osób starszych oraz wyłącznie w celu zadawania bólu.