Polacy wciąż palą śmieciami, mimo zakazu. Bo kontrola jest żadna, albo słaba [RAPORT]

Raport Polskiego Alarmu Smogowego "Poza kontrolą – analiza systemu kontroli palenisk domowych" alarmuje, że w Polsce praktycznie nie działa kontrola tego, co spalamy w domowych piecach i kotłach. Choć główny nacisk w raporcie położono na nieprzestrzeganie zakazu spalania odpadów, to widać, że z kontrolą przestrzegania uchwał antysmogowych jest generalnie słabo.

Badaniami objęto 106 gmin z czterech województw: łódzkiego (25 gmin), małopolskiego (28 gmin), śląskiego (28 gmin) i mazowieckiego (25 gmin).

Palenie śmieciami naprawdę szkodzi

Zgodnie z prawem, w domowych piecach i kominkach nie wolno spalać m.in. gazet, książek, ubrań, foliówek, plastikowych butelek i lakierowanego drewna. I - czego zakazały ustawy antysmogowe w niektórych województwach - miału i mułu węglowego, a także tzw. flotokoncentratu.

Ale to nie przeszkadza Polakom robić tego dalej - z różnych powodów.

Skala zjawiska nie jest wcale mała. Problem ze smrodem od spalanych śmieci zgłasza ponad połowa (53 proc.) mieszkańców badanych gmin.

Skutek jest taki, że to, co wydobywa się z kominów, stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia. To m.in. rakotwórczy benzo(a)piren, ale tez też metale ciężkie, cyjanowodór i dioksyny. Nie wspominając o pyłach zawieszonych PM10, PM2.5 i PM1 - głównych składnikach smogu.

80 proc. gmin bez skutecznej kontroli

"Największy problem z kontrolą palenisk domowych i egzekucją przepisów jest w gminach gdzie nie ma straży miejskiej" - piszą autorzy raportu. Czyli w ok. 80 proc. polskich gmin - to najczęściej gminy miejsko-wiejskie oraz wiejskie.

Brak straży miejskiej (bądź gminnej) wprost przekłada się na liczbę przeprowadzonych kontroli. I tak, w 2017 roku, w gminach, które mają straż, przeprowadzono ok. 44 tys. kontroli domowych palenisk. Natomiast w gminach bez straży zaledwie 650.

Autorzy raportu zauważyli również, że gminy gdzie nie ma straży, w zasadzie nie wystawiają mandatów za palenie śmieciami.

W gminach miejsko-wiejskich też nie jest dobrze, bo średnia liczba to 5 mandatów. Zaś w 18 proc. gmin w 2017 roku w ogóle nie przeprowadzono kontroli.

W takiej sytuacji - przekonują autorzy - kontrole nie pełnią żadnej funkcji odstraszającej. Ich brak jest więc jawnym przyzwoleniem na palenie śmieciami. Zakaz zostaje na papierze.

40 proc. łamiących prawo unika kary

Dodatkowym problemem jest to, że kontrole w większości gmin miejsko-wiejskich i wiejskich prowadzą urzędnicy w godzinach pracy. Tak jest w 80 proc. gmin.

To jest całkowicie nieskuteczne, ponieważ:

• kontrole to tylko jeden z obowiązków urzędników i nie są traktowane przez nich priorytetowo;
• przeprowadza się je w godzinach pracy urzędów (zwykle: 7-8 albo 15-16), a ludzie palą śmieciami w innych godzinach - trudno więc złapać kogoś na gorącym uczynku;
• urzędnicy nie mogą wystawiać mandatów, dlatego "kontrole mają zazwyczaj charakter informacyjno-edukacyjny", sprawy rzadko trafiają do sądów;
• w mniejszych miejscowościach kontrolerzy pozostają w relacjach rodzinno-towarzyskich z kontrolowanymi - bo są np. ich krewnymi.

Okazuje się jednak, że nawet posiadanie straży miejskiej nie gwarantuje skutecznej kontroli zakazu palenia śmieciami.

Przyczyny to:

• zbyt mała liczba funkcjonariuszy;
• chaotyczność kontroli;
• brak sprzętu do badania jakości węgla i drewna spalanego w domach;
• brak pieniędzy na badanie próbek popiołu z pieca;
• niechęć do wystawiania mandatów, a także zbyt niskie kary.

"Znaczna część kontroli, pomimo stwierdzenia wykroczenia na miejscu, nie kończy się nałożeniem mandatu karnego, a jedynie pouczeniem" - piszą autorzy raportu.

Podają, że wśród blisko 5 tys. przypadków wykrycia spalania odpadów, wystawiono tylko ok. 3 tys. mandatów.

Co proponują autorzy raportu? Uwolnienie urzędników od kontrolowania palenisk. "Kontrole powinny być realizowane przez odpowiednio przeszkolone służby mundurowe".

Cały raport można pobrać i przeczytać na stronie Polskiego Alarmu Smogowego.