Polscy antysemici zalali internet po uchwaleniu ustawy o IPN. Smutny raport naukowców

Rzecznik Praw Obywatelskich zamówił w Centrum Badań nad Uprzedzeniami UW raport o stosunku do Żydów i ich historii po wprowadzeniu zmian w ustawie o IPN. Ustawa uruchomiła falę antysemickiego hejtu – oraz paradoksalnie zainteresowania polską współodpowiedzialnością za Zagładę

Raport z badań można znaleźć na stronie Rzecznika Praw Obywatelskich – tutaj. Jego autorami są Maria Babińska, Michał Bilewicz, Dominika Bulska, Agnieszka Haska i Mikołaj Winiewski. To uznani naukowcy: np. prof. Michał Bilewicz jest znanym psychologiem społecznym, a dr Agnieszka Haska – historyczką, autorką m.in. wydanej niedawno książki o rozumieniu zdrady narodowej w Polsce.

Centrum Badań nad Uprzedzeniami jest jednostką Wydziału Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego. Zajmuje się – jak pisze o sobie - badaniem „problematyki stereotypów, uprzedzeń, rasizmu, dyskryminacji”.

Karanie więzieniem wprowadzone do ustawy o IPN

Przypomnijmy najpierw, co się wydarzyło: 26 stycznia Sejm przyjął projekt nowelizacji ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej.

Według nowych zapisów – formalnie obowiązujących, chociaż skierowanych przez prezydenta Dudę do Trybunału Konstytucyjnego – ten, kto „publicznie i wbrew faktom przypisuje Narodowi Polskiemu lub Państwu Polskiemu odpowiedzialność lub współodpowiedzialność za popełnione przez III Rzeszę Niemiecką zbrodnie nazistowskie” podlega grzywnie lub karze pozbawienia wolności do lat 3.

Chociaż prawo czyni wyjątek dla „działalności artystycznej lub naukowej”, nowelizacja była wielokrotnie krytykowana w Polsce i za granicą. Zarzucano jej tłumienie wolności słowa i próbę penalizowania debaty o przeszłości.

Za granicą została odczytana jako próba urzędowego rozgrzeszania Polaków ze zbrodni współudziału w Holocauście – a przypadki takiego współudziału są dobrze udokumentowane przez historyków i nie budzą wątpliwości specjalistów.

Przez kilka tygodni debata o stosunkach polsko-izraelskich znalazła się w centrum polskiej i międzynarodowej debaty publicznej, wzbudzając żywe reakcje tysięcy ludzi w mediach społecznościowych – na Facebooku i Twitterze.

Jak naukowcy badali antysemicki hejt?

Dane zbierali od 20 do 26 marca za pomocą narzędzia do analizy mediów społecznościowych Sotrender, przeglądającego „całe populacje dostępnych danych” z takich serwisów, jak Facebook, Twitter, YouTube oraz Instagram.

Używali także narzędzia do monitoringu mediów społecznościowych SentiOne. Żadne z tych narzędzi nie zbiera wszystkiego, co zostało napisane i powiedziane w mediach społecznościowych. „SentiOne uchodzi obecnie za najdokładniejsze narzędzie tego typu dla polskojęzycznych wypowiedzi” - piszą autorzy i autorki.

Czego szukali w mediach społecznościowych?

* wyrażeń antysemickich – takich jak „żydki”, „parchy” czy „pejsaci”;

* argumentów podkreślających sprawstwo Niemców w Holocauście, np. hashtagów #germandeathcamps czy #germannotpolish;

* podkreślania pozytywnej roli Polaków w kontekście wojny i Holocaustu (np. hashtagów #PolesSavingJews).

Autorzy badali częstotliwość i kontekst, w którym pojawiały się te wyrażenia (i argumenty). O ile nie ma naturalnie nic złego w podkreślaniu pozytywnej roli Polaków w czasie wojny, można było sprawdzić, czy np. pozostawało to w związku z wyrażaniem antysemickich opinii.

Słowo Żydzi 16 tysięcy razy dziennie

Czego badacze się dowiedzieli? Przede wszystkim – czego się można było spodziewać – że po nowelizacji ustawy o IPN 26 stycznia temat zdominował media społecznościowe.

Np. słowo „Żydzi”

• od 1 do 25 stycznia używane było przeciętnie 1351 razy dziennie,
• 28 stycznia pojawiło się zaś 10 tys. 874 postów ze słowem „Żydzi”,
• 29 stycznia aż 16 tys. 165 takich postów,

Raptownie wzrosła liczba postów opisujących moralne zachowania Polaków. Opiniom neutralnym towarzyszył wzrost opinii antysemickich.

Wnioski? Zacytujmy:

„O ile przed wypłynięciem informacji o ustawie o IPN rozmowy internetowe o >Żydach< i >Izraelu< niekoniecznie miały antysemicki wydźwięk, tak po wybuchu debaty na temat nowego prawa w wypowiedziach o Żydach i ich kraju używano antyżydowskich fraz i słów kluczowych.

Wątki odnoszące się do niemieckiego sprawstwa Holokaustu pojawiają się przede wszystkim w pierwszej, gorącej fazie dyskusji, jednak później stopniowo zanikają”.

Polskie obozy śmierci rządzą

Naukowcy sprawdzili także w Google Trends, jak często używano wyrażeń „polskie obozy śmierci” w porównaniu z „niemieckimi” oraz „nazistowskimi”.

Wyniki sugerują, że przede wszystkim w Polsce największą popularnością cieszą się te sformułowania, które jasno określały pochodzenie etniczne sprawców.

Anglosasi używali przede wszystkim terminu „nazistowskie obozy śmierci”.

Również wyrażenie „polskie obozy śmierci” było używane głównie przez Polaków – pisali pewnie o nim z oburzeniem, ale to oni go używali (to już domysł OKO.press, a nie autorów badania).

Naukowcy sprawdzili również częstotliwość wyszukiwania dwóch terminów, które były moralnie nacechowane - „Żegota” (agenda państwa podziemnego ratująca Żydów) oraz „szmalcownicy”. Po nowelizacji wzrosło zainteresowanie oboma terminami.

Częstotliwość wyszukiwania „szmalcowników” wzrosła dziesięciokrotnie, a „Żegota” - tylko trzykrotnie. Wniosek badaczy:

Naukowcy przeprowadzili także sondaż, który jednak szczęśliwie nie wskazał wzrostu nastrojów antysemickich wśród Polaków (pomiędzy majem 2017 r. oraz marcem 2018 r.). Nadal jednak rozpowszechnienie tych postaw pozostaje ich zdaniem wysokie.

Postawy wobec historii uległy interesującej polaryzacji: wzrosła liczba osób idealizujących zachowania Polaków w czasie wojny.

• Dwukrotnie zwiększyła się po dyskusji wokół nowelizacji liczba osób przekonanych, że wszyscy Polacy zaangażowani byli w ratowanie Żydów!
• Wzrosła też, chociaż nadal jest wielokrotnie niższa, liczba Polaków gotowych dyskutować o aktach kolaboracji z okupantem.