Polska zaczyna strzelać do niedźwiedzi. W gminie Cisna oddajemy im „niedźwiedzią przysługę"

Sprawa niedźwiedzi w gminie Cisna toczy się już od pewnego czasu. W ubiegłym roku wniosek miejscowych władz negatywnie zaopiniowała Państwowa Rada Ochrony Przyrody (PROP). PROP podkreślała w uzasadnieniu do swojej opinii: „W przedmiotowym wniosku nie zamieszczono informacji o zastosowaniu rozwiązań alternatywnych zalecanych w przypadku niedźwiedzi uwarunkowanych na pokarm pochodzenia antropogenicznego, jakim jest przede wszystkim zabezpieczanie odpadów komunalnych i pokarmu pochodzenia antropogenicznego. Brak właściwej gospodarki odpadami i stała dostępność pokarmu pochodzenia antropogenicznego na terenach zabudowanych jest chronicznym problemem w Bieszczadach”.

Jednak Rada ma tylko głos doradczy, który może zostać zignorowany. Stąd rok później Generalna Dyrekcja Ochrona Środowiska (GDOŚ) postanowiła inaczej, niż sugerowali eksperci.

Co znalazło się w decyzji?

Decyzja GDOŚ ogłoszona 7 lipca 2025 roku dotyczy tak zwanych osobników problemowych. Została wydana na wniosek lokalnych władz, które obawiają się o bezpieczeństwo swoich mieszkańców. Jak wyjaśnia GDOŚ, wcześniejsze próby odstraszania i wywożenia ośmielonych niedźwiedzi nie przyniosły skutku. Problem pozostał i teraz urzędnicy tłumaczą swoje postanowienie tym, że wyczerpano wszelkie sposoby. Mamy zatem ten sam schemat, który dobrze znamy ze Słowacji, gdzie za decyzjami o odstrzale stał słynny argument „bo uprzykrzały życie” zwabione niezabezpieczonymi resztkami pokarmu i odpadami.

W zgodzie na odstępstwa od ochrony gatunkowej GDOŚ znalazło się parę niepokojących zapisów. Po pierwsze decyzja została wydana na okres aż do 31 grudnia 2026 roku. To bardzo długi okres, który – jeśli urzędnicy chcieli rozwiązać problem tu i teraz – budzi wątpliwości. W warunkach czytamy, że:

„Mogą zostać wyeliminowane wyłącznie osobniki zbliżające się do ludzi bądź penetrujące regularnie siedziby lub siedliska ludzkie, stwarzając tym samym realne zagrożenie dla bezpieczeństwa osób przebywających na terenie Gminy Cisna”.

GDOŚ dodaje, że „eliminacja może nastąpić dopiero po wcześniejszej próbie wykonania płoszenia z użyciem broni gładkolufowej z amunicją specjalną niepenetrującą, chyba że kwestie organizacyjno-techniczne uniemożliwią Policji lub innej jednostce uprawnionej do stosowania tego typu amunicji zastosowanie takiego płoszenia, lub gdy zagrożenie powstanie na tyle szybko, że obiektywne zastosowanie tego płoszenia nie będzie możliwe lub zasadne”. Natomiast sam „odstrzał osobników objętych niniejszym zezwoleniem zostanie wykonany przez osoby posiadające uprawnienia do korzystania z myśliwskiej broni palnej, upoważnione przez Wójta Gminy Cisna. Jest on w tej sprawie wnioskodawcą i organem odpowiedzialnym za bezpieczeństwo mieszkańców gminy”.

Państwo robi niewiele w sprawie bieszczadzkich niedźwiedzi

Decyzja GDOŚ jest podejmowana po latach praktycznej bezczynności w zakresie zapobiegania sytuacjom konfliktowym z udziałem niedźwiedzi. Oprócz rozdawania specjalnych ogrodzeń elektrycznych pszczelarzom, które odbywało się w wielu przypadkach dzięki organizacjom pozarządowym i w pewnej części przy wsparciu podkarpackiego RDOŚ, do dziś brakuje działań mogących ograniczyć ryzyko, a wręcz wyeliminować powstawanie sytuacji konfliktowych. Od lat nie ma funkcjonalnej grupy interwencyjnej, która działałaby w regionie Podkarpacia, gdzie jest największa ostoja niedźwiedzi brunatnych w Polsce. Pomimo zapowiedzi, że grupa powstaje i kilku spotkań, nie jest znany dalszy los tej grupy.

W poprzednich latach, w sytuacjach, kiedy pojawiały się sytuacje konfliktowe, wzywano pracowników Tatrzańskiego Parku Narodowego, którzy w obrębie tego parku skutecznie je rozwiązują, przede wszystkim przez zapobieganie ich powstawaniu. To jednak rozwiązania doraźne, a Tatry leżą daleko, a i formalnie pracownicy tego parku nie mają obowiązku przyjeżdżać na Podkarpacie, co jest w pełni zrozumiałe. Od lat powołanie takiej grupy, która działałaby lokalnie, a w jej skład mogliby wejść doświadczeni pracownicy podkarpackich parków narodowych, osoby badające niedźwiedzie i weterynarz, postulują eksperci. Powinna mieć ona umocowanie prawne i mogłaby być zalążkiem służby ochrony przyrody, o której utworzenie apelowała dr hab. Sabina Nowak ze Stowarzyszenia dla Natury „Wilk”.

Pomimo ścisłej ochrony gatunkowej niedźwiedzie nie mogą też liczyć na całoroczne strefy ochrony w miejscach gawrowania i wytyczenia tak zwanych mateczników, gdzie byłyby strefy wyłączone z gospodarki leśnej i łowieckiej. Absolutnym minimum byłoby powstawania tych całorocznych stref, których do ubiegłego roku było zaledwie parę, a ich powoływanie stanowiło żmudny proces, dodatkowo rezultatem jest sezonowy okres obowiązywania. Po zakończeniu odpoczynku zimowego, drzewa, nierzadko stare, w których gawrują niedźwiedzie, mogą zostać wycięte.

W ostatnich latach wciąż mogliśmy oglądać zdjęcia z obserwacji niedźwiedzi na wysypanych na nęciska łowieckie i w miejscach dokarmiania zwierząt, burakach, kukurydzy czy marchwi. Do dziś nie wprowadzono żadnych ograniczeń w tym zakresie, pomimo stwierdzonego negatywnego wpływu na niedźwiedzie, oswajające się z obecnością człowieka i przyzwyczajane do tego, że mogą praktycznie przez cały rok liczyć na łatwe źródło pokarmu. Dodatkowo żerowanie w takich miejscach sprzyja rozprzestrzenianiu chorób i pasożytów między zwierzętami.

Kwestią wymagającą rozwiązania i wsparcia ze strony władz krajowych jest również gospodarka odpadami. Śmietniki i kompostowniki powinny być odpowiednio zabezpieczane, a miejsca wyrzucania odpadów, na których mogą żerować niedźwiedzie, lokalizowane i eliminowane. W tym przypadku lokalna społeczność ma prawo oczekiwać na pomoc, tym bardziej że ograniczy ona ryzyko powstawania sytuacji konfliktowych.

Czy Polska pójdzie śladem Słowacji?

Decyzja GDOŚ stwarza niebezpieczny precedens, a jednocześnie obnaża słabość systemu ochrony przyrody w Polsce. Zgodnie z najbardziej aktualnymi danymi w szeroko rozumianym rejonie Bieszczadów żyje dziś około 100 niedźwiedzi. Tu warto podkreślić, że oficjalne dane pochodzące z kwestionowanych przez naukowców obserwacji całorocznych podają o wiele wyższe liczby. Ten problem dotyczy zresztą nie tylko niedźwiedzi, bo to, co znajduje się w informacjach udostępnianych przez Główny Urząd Statystyczny, nijak się ma do rzeczywistości.

Na kwestię ochrony niedźwiedzi należy też spojrzeć szerzej. Po sąsiedzku, w Słowacji, wydano zgodę na zabicie aż 350 niedźwiedzi, co również będzie miało wpływ na stan populacji tego gatunku w Polsce, ponieważ te same osobniki pojawiają się po obu stronach granicy. Dość wymownym przykładem są tutaj wspomniane już Tatry. O ile po polskiej stronie, w parku narodowym, stosuje się z dużym powodzeniem szereg działań zapobiegających konfliktom, to po stromnie słowackiej takich rozwiązań już za bardzo nie wdrażano.

Kilka dni temu w Rumunii zginął motocyklista z Włoch, który postanowił się zatrzymać i zrobić sobie selfie z tym drapieżnikiem. Była to samica z młodymi, która przystąpiła do ich obrony. W rezultacie została zastrzelona, a jej potomstwo osierocone.

Są też kraje, w których pojawienie się niedźwiedzia kończy się dla tego zwierzęcia śmiercią. W Niemczech słynny niedźwiedź Bruno, który postanowił przekroczyć granicę tego państwa, został zastrzelony. Jeśli Polska nie chce iść tropem państw, gdzie najpierw się strzela, a potem myśli, jak temu zapobiec, albo w ogóle o tym nie myśli, to bardzo niedobrze wróży przyszłości ochrony gatunkowej, i to nie tylko niedźwiedzi, w Polsce.

Zabicie zwierzęcia powinno być ostatecznością a w świetle tego, co od lat przypominają eksperci, mamy przypadek poważnego zaniedbania.

Nie można nie ulec wrażeniu, że na Podkarpaciu, gdzie żyje najwięcej dużych drapieżników, przyjęto strategię „jakoś to będzie”. Zamiast chronić niedźwiedzie, nie prowadzić do eskalacji, oddajemy im tak zwaną „niedźwiedzią przysługę”.