Papież gigant, papież tancerz, pół papieża. Atlas pomników Jana Pawła II

Polska papieżem stoi. W 2005 – roku śmierci Jana Pawła II – specjalista od tematu, Kazimierz S. Ożóg, wyliczał w swojej książce „Miedziany pielgrzym” co najmniej 230 pomników papieskich. W 2011 roku „Newsweek” pisał o ośmiuset papieżach , w OKO.press historyczka sztuki Monika Stobiecka mówiła o siedmiuset. Ta liczba ciągle rośnie – jaka by nie była. To wręcz zdumiewające, że można w Polsce wywołać powszechne zainteresowanie, dyskusję, ba – burzę w internecie, stawiając… kolejnego papieża. A jednak udało się to Muzeum Narodowemu i Jerzemu Kalinie.

Z tej okazji OKO.press zaprasza na przegląd najbardziej charakterystycznych, interesujących bądź po prostu kuriozalnych papieskich upamiętnień. Jest ich czternaście, jak stacji drogi krzyżowej.

Kraków – tu się zaczęło

Zacznijmy od najstarszego papieża. To pomnik, który stoi w ogrodzie pałacu arcybiskupiego przy Franciszkańskiej – tego samego, gdzie znajduje się słynne „okno papieskie”. Pomnik stanął już w roku 1980, jego autorką jest włoska rzeźbiarka Jole Sensi Croci. Warto wspomnieć, że figurę przywiózł sam polski papież z Watykanu podczas pierwszej pielgrzymki do Polski w 1979, osobiście wybrał też jego ustawienie w ogrodzie swojej dawnej biskupiej rezydencji. Tak – pierwszy pomnik Jan Paweł II postawił sobie sam.

Beskid Niski – papież myśliwy

Pozostańmy w województwie małopolskim. Na jego południowo-wschodnim krańcu leży urokliwa beskidzka miejscowość Wysowa-Zdrój. Pod kościołem sanatoryjnym, nieopodal zabytkowej drewnianej pijalni wód, przycupnął krępy i masywny papież leśny. Wystawiony został z okazji 40-lecia Koła Łowieckiego „Dzik” w Gorlicach, w ręku dzierży krzepki kij. „Wszystko, co uczyniliście jednemu z tych braci moich najmniejszych, Mnieście uczynili” (Mt 25,40).

Poznań – papież tancerz

Papież w Poznaniu przezywany bywa „tancerzem” lub „papieżem na wybiegu”, z racji na dynamiczną pozę i powiewającą szatę. Na tle rozmaitych papieskich monumentów ten na Ostrowie Tumskim nie jest najbardziej oryginalny. Ma jednak ciekawą historię – w konkursie na ten pomnik brał udział Jerzy Kalina, twórca papieża z głazem. Poniósł jednak porażkę. Zwyciężyć nie udało się także Adamowi Myjakowi, późniejszemu rektorowi Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Ostatecznie konkurs unieważniono, a pomnik w 2000 roku postawiła Krystyna Fałdyga-Solska, autorka także papieży z Łodzi, Pabianic i Piotrkowa Trybunalskiego.

Częstochowa – papież gigant

Częstochowski pomnik Jana Pawła II wyjątkowo interesująco wpisuje się w poprzemysłowy krajobraz tego miasta o mocnych lewicowych, robotniczych i socjalistycznych tradycjach. Powstały w 2013 roku, uchodzi za najwyższego Karola Wojtyłę w Polsce, a może i na świecie – mierzy 14 metrów. Z arcypolskim poczuciem humoru papieża maxi zamówił Park Miniatur Sakralnych. „Właściciel Parku zamówił u nas figurę 10-metrową. Ale w internecie znaleźliśmy najwyższego papieża w Chile, który ma 12,77 m. Postanowiliśmy podnieść poprzeczkę. Zaplanowaliśmy figurę mającą 14 m.” – wspominał w „Fakcie” przedstawiciel firmy, która giganta postawiła.

Toruń – papież w logo za miliony.

Muzeum Pamięć i Tożsamość im. św. Jana Pawła II w Toruniu jest ciągle w budowie, a polski podatnik zapłaci za nie co najmniej 117 mln zł. Minister Gliński zdecydował się prowadzenie muzeum poświęconego dziedzictwu relacji polsko-żydowskich powierzyć znanemu ekspertowi od Żydów – Tadeuszowi Rydzykowi. Co wnosi do wspólnego przedsięwzięcia fundacja Rydzyka? Przede wszystkim nagrania rozmów z Polakami, którzy znali innych Polaków, którzy ratowali Żydów podczas wojny – wycenione odpowiednio po 1000 zł (wideo) i 300 zł za minutę (audio), łącznie na 67 mln. „Kto ma uszy, niechaj słucha”.

Kraków – żywy pomnik sceniczny

Wszyscy pamiętają, że papieża zagrał Piotr Adamczyk, ale nie każdy, że także Jacek Kawalec. Legendarny prowadzący „Randki w ciemno” wcielił się w 2017 roku w Jana Pawła II w musicalu „Karol”, który patronatem objął prezydent Jacek Majchrowski i pięciu biskupów. Spektakl grany był na krakowskiej hali Tauron Arena. W scenie papieskiej mszy na scenie śpiewały papieżowi prawdziwe grupy oazowe, publiczność śpiewała „Barkę” razem z nimi, a Kawalec w ornacie z pozłotka przeszedł wśród widzów-wiernych na stadionie i ich błogosławił. Musical wyprodukowały państwowy Totalizator Sportowy, założona przez SKOK Fundacja Stefczyka i zdominowany przez skarb państwa dostawca energii elektrycznej Tauron.

Smolnica pod Gliwicami – pół papieża

Smolnicki papież wyłania się z postumentu albo też w nim tonie – jak wolicie. Wyciąga ręce – do wiernych? Po głaz? Osądźcie sami – sztuka jest otwarta na interpretacje. Półpapież stanął w Smolnicach w roku 2000 – to był rok wielu papieskich upamiętnień. Twórcą tego jest gliwicki rzeźbiarz Jan Śliwka, znany ze stalowych instalacji sprzedawanych za granicą. Jego papieski pomnik doczekał się nawet pocztówki, którą czasem można znaleźć na internetowych aukcjach.

Kraków. Papieże-bliźniacy

I znów Kraków – w tym atlasie nie sposób tu nie wracać. Na dziedzińcu klasztoru paulinów na Skałce stoją aż dwaj papieże, odsłonięci w przeciągu roku. Jeden to papież siedzący – pomnik autorstwa Czesława Dźwigaja, ufundowany przez krakowskie bractwo kurkowe. Drugi – to papież stojący, stanowiący element ołtarza plenerowego, wykonany przez Wincentego Kućmę z zespołem. Stojącemu papieżowi ołtarzowemu towarzyszy m.in. bohaterski przeor klasztoru w Częstochowie, o. Augustyn Kordecki, oraz katolickie święte: siostra Faustyna i królowa Jadwiga. Nieopodal w krypcie barokowej świątyni leżą sobie noblista Czesław Miłosz, skandalista Stanisław Wyspiański, homoseksualista Karol Szymanowski, wszyscy pilnowani przez kamiennych papieży-bliźniaków – i tak sobie Kraków trwa przez wieki.

Strzegom – dwie głowy papieża

Podwójność cechuje również figurę Jana Pawła I w Strzegomiu. Znany z internetowych memów zwalisty pomnik Jana Pawła przed strzegomską bazyliką, postawiony w 1997 przez Zbigniewa Kulasa, uzupełnia niewielka ciekawostka. To głowa papieża na północnej wieży, zwieńczonej papieskim popiersiem. Papieska głowa patrzy na Dolny Śląsk z wysokości 34 metrów.

Momoty Górne – papież ludowy

W województwie lubelskim, w słynnej końmi gminie Janów Lubelski, znajduje się także jedna z najbardziej wyjątkowych rzeźb Jana Pawła II. Jej autor, ludowy artysta Szczepan Kołpa, był też w latach 70. XX wieku jednym z budowniczych lokalnego kościoła we wsi Momoty Górne, gdzie stoi drewniany papież. „Polichromowany, wykonany z drewna Jan Paweł II w szatach pontyfikalnych, jest klasycznym przykładem przetworzenia przez artystę ludowego klasycznych schematów rządzących rzeźbami Papieża. Róż na policzkach, bezkształtna twarz w połączeniu ze zdeformowaną infułą, paliuszem przypominającym ryngraf, czy gigantycznym różańcem, mogą budzić niepokój lub uśmiech” – pisał ekspert od papieskich pomników, Kazimierz S. Ożóg. A wy, co czujecie?

Głogów – pomnik „biblioteka”

W Bibliotece Świętego Pielgrzyma w Głogowie na cegłach tworzących strukturę pomnika wyryte są fragmenty wypowiedzi Jana Pawła II. Jeden z nielicznych pomników papieża bez figury papieża – autorstwa Eugeniusza Józefowskiego – powstał w 2006 r., w lapidarium dawnego kościoła dominikanów. Miał upamiętniać bardziej papieskie nauczanie niż papieża.

Warszawa – papież w wyciskarce

Muzeum Jana Pawła II i Prymasa Wyszyńskiego to kolejna z instytucji, które minister Gliński postanowił prowadzić wspólnie z Kościołem – konkretnie archidiecezją warszawską. Mieści się w Świątyni Opatrzności Bożej na Wilanowie, przez warszawiaków pieszczotliwie przezywanej „wyciskarką do cytrusów”. Muzeum otwarto 10 maja, zgodnie z umową z arcybiskupem, minister Gliński wydał na nie w latach 2016-2018 ok. 28 mln zł. Jeszcze przed rządami PiS, sama Świątynia otrzymała w latach 2008-2014 ok. 60 mln zł z publicznych środków. Obecnie przyznana dotacja na działalność Muzeum wynosi 2,9 mln zł rocznie.

Sieradz – papież do wymiany

Z niezbyt udanego pomnika papieża w Sieradzu śmiali się dziennikarze i internauci. W pewnym momencie lokalne władze wpadły na pomysł nowego pomnika – elektronicznego, a może nawet hologramu. Wizja pomnika była ultranowoczesna. „Z przyciskami, jak w bankomacie. Przyciska się jeden, słychać jego homilie. Pod drugim przyciskiem przemówienia do Polaków. Trzeci przycisk -wyświetlają się informacje o życiu papieża. Czwarty – coś o Sieradzu” – tłumaczył w „Wyborczej” ówczesny prezydent Jacek Walczak z Platformy Obywatelskiej. Koncept upadł, a dziś Sieradzem rządzi prezydent popierany przez PiS.

Papież ze stryczkiem

„Klątwa” Olivera Frljića, wystawiona w 2017 roku w Teatrze Powszechnym w Warszawie to jeden z najważniejszych spektakli ostatnich lat. Największe kontrowersje wzbudziła w nim scena seksu oralnego z gipsową figurą Jana Pawła II – i zarzucenie jej na szyi stryczka oraz tabliczki „Obrońca pedofilii”. I choć przedstawienie było bardziej skomplikowane artystycznie, to te obrazy najbardziej się przebiły. Spektakl wyraziście występujący przeciw władzy katolicyzmu politycznego w Polsce trafił na plotkarskie serwisy i do prawicowych mediów, a przed Powszechny ściągnął tłumy skrajnych prawicowców, który blokowali teatr. To papieskie upamiętnienie też zapisze się w historii.

Piszemy o nadużyciach w Kościele. Sumiennie.
Wesprzyj nas, byśmy mogli działać dalej.

WSPIERAM

Witold Mrozek

dziennikarz, krytyk teatralny i publicysta. Od 2012 stały współpracownik "Gazety Wyborczej", od 2009 - "Dwutygodnika". Pisze m.in. o kulturze, cenzurze, samorządach i stosunkach państwo-Kościół.