Prawo i sprawiedliwość nie dla osób z niepełnosprawnościami. PiS się opędzał od RPO, nie ratyfikował, nie obradował

W czwartek 19 kwietnia 2018 przedstawiciele partii rządzącej na wyścigi spotykali się z protestującymi w Sejmie opiekunami osób z niepełnosprawnościami. Byli posłowie Arkadiusz Mularczyk i Tadeusz Cymański. Była też Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej Elżbieta Rafalska, która zapowiedziała, że do końca września 2018 powstanie „pierwsza w Polsce strategia działań na rzecz osób niepełnosprawnych”.

Tłumaczyła, dlaczego rząd do tej pory nie rozwiązał problemu:

Minister ma rację. Poprzednie rządy ignorowały opiekunów osób z niepełnosprawnościami, ostatni głośny protest odbył się za czasów koalicji PO-PSL. Jednak obecny rząd nie wyróżnił się pozytywnie i uczestniczy w tych zaniechaniach, a rozwiązania, które dotąd wprowadzał są punktowe i niewystarczające.

Rafalska chwaliła się, że za rządów PiS wzrosło świadczenie pielęgnacyjne i renta socjalna, które za rządów PO-PSL ani drgnęło. To prawda. Świadczenie podniesiono o 71 zł (do 1477 zł), renta jest wyższa o 22 zł (wynosi 862 zł). Wciąż są to kwoty bardzo niskie, a podwyżki - odpowiednio 5 i 2,6 proc. - śmiesznie małe na tle dochodów i zarobków innych grup.

Odpowiedź pełnomocnika rządu ds. osób niepełnosprawnych, Krzysztofa Michałkiewicza brzmi w tym kontekście jak żart: „Rząd traktuje zainteresowanie się problemami tych osób jako priorytet. I staramy się poprawiać ich sytuację codziennie”.

Nic dziwnego, że opiekunowie osób z niepełnosprawnościami przypomnieli o sobie właśnie teraz - kiedy PiS i reszta rządzącego obozu zapowiedzieli kolejne programy socjalne.

Przypominamy kilka kwestii, w których rząd Zjednoczonej Prawicy lekceważył dorosłe osoby z niepełnosprawnościami i ich opiekunów.

1. Rząd nie wykonał wyroku Trybunału

Polskie prawo krzywdzi i dzieli opiekunów osób z niepełnosprawnościami. Dostają oni świadczenie pielęgnacyjne w różnej wysokości - w zależności od tego, kiedy powstała niepełnosprawność. „Na przykład opiekunka osoby, która straciła sprawność w wieku 17 może dostać 1300 zł, a opiekun kogoś, kto stał się niepełnosprawny w wieku 18 lat - 520, a jeszcze inny nic – bez względu na skalę potrzeb opiekuńczych” - pisał w OKO.press Rafał Bakalarczyk.

Jest to tym bardziej zastanawiające, że to PiS wnioskował do Trybunału.

Wielokrotnie głos w tej sprawie zabierał Rzecznik Praw Obywatelskich, Adam Bodnar.

Rok po objęciu władzy przez PiS, w październiku 2016, RPO nalegał na "pilne podjęcie działań porządkujących system świadczeń pielęgnacyjnych wypłacanych opiekunom osób niepełnosprawnych". Pokazywał absurdy obowiązującego prawa:

• „Pan Krzysztof ma 30-letniego syna, u którego ciężką niepełnosprawność zdiagnozowano dopiero w wieku 28 lat. Pan Krzysztof nie dostaje od państwa nic – ani 1300 zł, ani nawet 520 zł - bo dochód na głowę w rodzinie przekroczył 764 zł. Gdyby syn miał wypadek na motorze jako 17-latek, pan Krzysztof dostawałby 1300 zł”.

Dwa razy Rzecznik pisał o konieczności wykonaniu wyroku TK do samej Elżbiety Rafalskiej: - w wystąpieniu z 29 marca 2016 (III.7064.40.2016), - w wystąpieniu z 18 grudnia 2015 (III.7064.195.2015).

Co minister na to? W październiku 2017 deklarowała, że "bardzo byśmy chcieli", żeby prawo zgodne z wyrokiem Trybunału zaczęło obowiązywać w 2019 roku. Dr Rafał Bakalarczyk komentował wówczas dla "Gazety Wyborczej", że to bulwersujące: "Rząd ma obowiązek zrealizować wyrok Trybunału, to nie jest kwestia dobrej woli i chęci. Ministrowie chwalą się korzystnymi wynikami gospodarczymi, więc tym bardziej niemożność wygospodarowania pieniędzy na pomoc poszkodowanym opiekunom jest szokująca. Widać, że nie są priorytetem dla obecnych władz".

Bardzo niedawno, bo 6 marca 2018 Rzecznik zwrócił się w tej sprawie do przewodniczącej sejmowej komisji, a zarazem rzeczniczki klubu PiS, Beaty Mazurek. W jej komisji leży projekt ustawy, która dotyczy m.in. wykonania wyroku Trybunału. Projekt nie może liczyć na tak zdeterminowanego rzecznika jak poseł Stanisław Piotrowicz.

Bodnar przypomina o konieczności wykonania wyroku Trybunału również w stanowisku z 19 kwietnia 2018.

W Europejskim Trybunale Praw Człowieka czekają na rozpatrzenie skargi opiekunów. Trybunał przyjął je i będzie nad nimi pracował.

2. RPO apeluje, Szydło milczy

W sprawie opiekunów Rzecznik interweniował też u premier Beaty Szydło. W październiku 2017 Adam Bodnar pisał: „System wsparcia dla opiekunów dorosłych osób z niepełnosprawnościami wymaga gruntownych i pilnych działań naprawczych”. Apelował, by ówczesna szefowa rządu objęła osobistym nadzorem prace legislacyjne nad przywróceniem równego traktowania opiekunów osób z niepełnosprawnościami i informowała Rzecznika o planowanych pracach. Była premier tego nie zrobiła.

Bodnar zwracał uwagę, że niektórzy opiekunowie dochodzą swoich praw na drodze administracyjnej, ale sądy orzekają w różny sposób — nie wszyscy mogą być pewni wygranej.

Opiekunowie wypominali Beacie Szydło to wystąpienie:

3. Rafalska nie ratyfikuje z powodu aborcji

Jest dokument międzynarodowy, który mógłby pomóc osobom z niepełnosprawnościami i ich opiekunom w dochodzeniu swoich praw, ale rząd nie chce go ratyfikować m.in. ze względu na... gender. Chodzi o protokół fakultatywny do Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych. Podpisało go 89 państw, Polska - nie.

Minister Rafalska argumentowała w 2016 roku, że

Opiekunowie osób z niepełnosprawnościami mają inne zdanie. W październiku 2017 odbył się III Kongres Osób z Niepełnosprawnościami. Jego uczestnicy przyjęli deklarację:

„My, uczestniczki i uczestnicy III Kongresu Osób z Niepełnosprawnościami żądamy realizacji prawa do samodzielnego i niezależnego życia dla wszystkich Polek i Polaków z niepełnosprawnościami. Drogą do tego celu jest pełne wdrożenie postanowień Konwencji ONZ o Prawach Osób z Niepełnosprawnościami oraz podpisanie i ratyfikacja Protokołu Fakultatywnego do Konwencji”.

Obecnie Polska tylko raportuje wykonanie zaleceń Konwencji, protokół wsparłby osoby z niepełnosprawnościami, gdyby chciały oskarżyć polskie państwo o nierespektowanie ich praw.

4. "Za Życiem" wypiera osoby z niepełnosprawnościami

W 2016 roku opiekunowie mieli nadzieję na zmiany i poprawę swojej sytuacji. W sierpniu 2016 roku powstał międzyresortowy Zespół ds. Opracowania Rozwiązań w zakresie Poprawy Sytuacji Osób Niepełnosprawnych i Członków ich Rodzin. Najpierw spotykał się co miesiąc, w marcu 2017 zwolnił, spotkał się w czerwcu 2017 i - według protokołów na stronie pełnomocnika ds. niepełnosprawnych - to było ostatnie posiedzenie.

A potem rząd przyjął ustawę "Za Życiem" - która dotyczy tylko dzieci. Jak napisała na Facebookowiej grupie Rodzice Osób Niepełnosprawnych jedna z protestujących Maria Królikowska, która opiekuje się 32-letnią niesamodzielną córką: „Na scenę wkroczył Instytut Ordo Iuris ze swoim pomysłem na ustawę antyaborcyjną. Rządzący, gasząc pożar wizerunkowy, część rozwiązań wypracowanych w Zespole ubrali w program "Za Życiem" i skierowali je do niepełnosprawnych dzieci, dorośli niepełnosprawni zostali na lodzie”.

Wszystko to nie znaczy, że rząd PiS jest zupełnie ślepy na potrzeby osób z niepełnosprawnościami oraz ich opiekunów. Faktycznie - wzrosła wysokość renty socjalnej. Jednak twierdzenie, że są to dla rządu sprawy priorytetowe, jest grubą przesadą.

O co walczą opiekunowie?

Sytuacja rodzin osób z niepełnosprawnościami pogarsza się, kiedy dzieci osiągają pełnoletność. Polski system wspierania takich rodzin jest pełen luk. "Po ukończeniu przez niepełnosprawne dziecko 18. roku życia, zachowuje ono prawo jedynie do renty socjalnej (865 PLN) oraz zasiłku pielęgnacyjnego (153 PLN)" - pisze RPO. W dodatku rodzice zwykle nie są w stanie podjąć pracy - opieka nad osobą z niepełnosprawnościami to pełnoetatowe zajęcie od rana do wieczora.

Dwa główne postulaty obecnego protestu to:

1. 500 zł zasiłku rehabilitacyjnego dla osób z niepełnosprawnościami, które ukończyły 18 lat;

2. ok. 1030 zł renty socjalnej, czyli równowartość najniższej emerytury z ZUS (ok. 1030 zł).