"Próba niekonstytucyjnej zmiany ustroju państwa". Prawnicy o PiS-owskich reformach sądownictwa

Forsowane przez PiS zmiany w ustawach o Krajowej Radzie Sądownictwa, sądach powszechnych oraz Sądzie Najwyższym wywołały stanowczą krytykę organizacji prawniczych.

Helsińska Fundacja Praw Człowieka stwierdza, że reforma SN pogłębia trwający od listopada 2015 roku kryzys konstytucyjny, co w konsekwencji doprowadzi do sytuacji, w której prawo do bezstronnego sądu stanie się w Polsce iluzoryczne. Amnesty International wzywa prezydenta Dudę, premier Szydło, posłanki i posłów, senatorki i senatorów, by reforma sądownictwa została przeprowadzana zgodnie z obowiązującymi standardami konstytucyjnymi i międzynarodowymi. Prezes Naczelnej Rady Adwokackiej zwraca uwagę, że zgłoszenie projektu zmian w ustawie o Sądzie Najwyższym jako poselskiego - uniemożliwia konsultacje z podmiotami związanymi z wymiarem sprawiedliwości. Według Stowarzyszenia Sędziów Polskich Iustitia uzależnienie możliwości orzekania sędziego od decyzji ministra sprawiedliwości to niedopuszczalna praktyka rodem z PRL, a ustawa o SN przypomina rozwiązania węgierskie. Wreszcie Okręgowa Rada Adwokacka w Warszawie apeluje do Sejmu, by natychmiast wycofał się z dalszych prac nad ustawą o Sądzie Najwyższym.

Helsińska Fundacja Praw Człowieka: Kryzys konstytucyjny w Polsce się pogłębi

Zaproponowany przez posłów rządzącej większości projekt ustawy o Sądzie Najwyższym stanowi próbę niekonstytucyjnej zmiany ustroju państwa i naruszenie zasady trójpodziału władzy (artykuł 10 Konstytucji).

Przeniesienie w stan spoczynku wszystkich sędziów Sądu Najwyższego i przyznanie Ministrowi Sprawiedliwości jednoosobowego władztwa do decydowania o tym, kto dalej może orzekać w najważniejszym sądzie w Polsce, oznacza zniesienie niezależności Sądu Najwyższego.

Niezależny Sąd Najwyższy odgrywa kluczową rolę w niezależnym państwie prawnym. Nie tylko sprawuje nadzór nad orzecznictwem sądów powszechnych, ale także stwierdza ważność wyborów prezydenckich i parlamentarnych.

Projekt ustawy o Sądzie Najwyższym pogłębia trwający od listopada 2015 roku kryzys konstytucyjny w Polsce. Po przyjętej dzień wcześniej nowelizacji ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa, rządząca większość rozszerza swoje polityczne wpływy na funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości w Polsce. To w konsekwencji doprowadzi do sytuacji, w której prawo człowieka, jakim jest prawo do bezstronnego sądu, stanie się iluzoryczne.

Petycja Amnesty International: Działajcie zgodnie z Konstytucją i standardami międzynarodowymi

Do: Prezydenta RP Andrzeja Dudy, Premier Beaty Szydło, Posłów i Posłanek, Senatorów i Senatorek RP

Szanowny Panie Prezydencie, Szanowna Pani Premier, Szanowni Posłowie i Posłanki, Senatorowie i Senatorki RP,

przyjęte oraz projektowane w latach 2016-2017 zmiany w prawie o prokuraturze, w kodeksie postępowania karnego, w ustawie o Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury, ustawie o ustroju sądów powszechnych oraz ustawie o Krajowej Radzie Sądownictwa w znaczący sposób godzą w konstytucyjną zasadę podziału władzy oraz gwarancje niezależności i niezawisłości sądownictwa.

Bezstronny i niezawisły sąd wymaga niezależności instytucjonalnej, czyli odrębności władzy wykonawczej i sądowniczej, niezależności wewnętrznej administracji sądowej, niezależności finansowej i niezawisłości orzeczniczej. Sędziów powinien powoływać niezależny organ na podstawie obiektywnych kryteriów powoływania i awansowania sędziów. Sama władza sądownicza powinna być angażowana we wszelkie procesy reformatorskie.

Dlatego wzywam Państwa do prowadzenia reformy sądownictwa zgodnie z obowiązującymi standardami konstytucyjnymi i międzynarodowymi. Uniezależnienie sądów od polityków - rządu i Parlamentu - jest gwarancją konieczną, aby każdy miał szanse dochodzić swoich praw przed niepowiązanym z żadną władzą sądem. W tym celu konieczna jest zarówno zmiana części wprowadzonych ostatnio zmian legislacyjnych, tych które są aktualnie procedowane, jak i wprowadzenie nowych rozwiązań, które będą zgodne z Konstytucją RP oraz międzynarodowymi standardami i zobowiązaniami Polski w tym zakresie.

Prezes Naczelnej Rady Adwokackiej: Zagrożony trójpodział władzy

Poselski projekt ustawy o Sądzie Najwyższym stanowi kolejny krok na drodze przejmowania przez polityków kontroli nad sądownictwem.

Przyznaje uprawnienia władzy wykonawczej do kształtowania składu Sądu Najwyższego. Ponadto przyjęty sposób procedowania jako projektu poselskiego uniemożliwia, a na pewno utrudnia, przeprowadzenie konsultacji z zainteresowanymi podmiotami związanymi z wymiarem sprawiedliwości. Tego rodzaju projekty powinny być projektami, które przechodzą przez tryb konsultacyjny.

Na najbliższy wtorek, 18 lipca, zwołane zostało nadzwyczajne posiedzenie plenarne Naczelnej Rady Adwokackiej, podczas którego NRA omówi kwestie związane z projektem ustawy o Sądzie Najwyższym, a także z uchwalonymi już zmianami w Krajowej Radzie Sądownictwa i w ustawie o ustroju sądów powszechnych oraz zajmie w tych sprawach stanowisko.

adw. Jacek Trela,

prezes NRA

Stowarzyszenie Sędziów Polskich IUSTITIA: Zmiany rodem z PRL

Dzisiaj Sejm głosami Prawa i Sprawiedliwości przyjął zmiany w ustawie o Krajowej Radzie Sądownictwa, które przewidują między innymi wygaszenie kadencji obecnych członków Rady i wybór nowych członków przez Sejm. Dają możliwość blokowania decyzji Rady przez jej mniejszość polityczną oraz przewidują dokonywanie wyboru osoby powoływanej na urząd sędziego przez Prezydenta RP.

Druga z przyjętych ustaw podporządkowuje sądy Ministrowi Sprawiedliwości. M.in. pozbawia sędziów wpływu na to, kto będzie kierował sądami i przyznaje Ministrowi Sprawiedliwości arbitralne prawo do powoływania i odwoływania prezesów sądów. Obniża wiek przejścia w stan spoczynku sędziów (z 67 lat do 65/60) i uzależnia możliwość dalszego orzekania sędziów, którzy osiągnęli tak obniżony wiek od zgody Ministra Sprawiedliwości.

Ustawa zakłada możliwość odwołania wszystkich dotychczasowych sędziów funkcyjnych (prezesów, wiceprezesów, przewodniczących wydziałów itd.) w ciągu 6 miesięcy bez jakiegokolwiek uzasadnienia. Daje Ministrowi Sprawiedliwości dostęp do akt każdej sprawy sądowej celem „reprezentowania Polski przed sądami czy organizacjami międzynarodowymi”. Podobna zmiana została w 2015 roku zakwestionowana przez Trybunał Konstytucyjny (Kp 10/15).

Rzecznik Praw Obywatelskich (o zmianach w KRS, o zmianach w USP), Biuro Legislacyjne Kancelarii Sejmu, Komisarz Praw Człowieka, Naczelna Rada Adwokacka (o zmianach w KRS, o zmianach w USP), Stowarzyszenie Sędziów Polskich Iustitia (o zmianach w KRS, późniejszych zmianach w KRS, o zmianach w USP), Sąd Najwyższy (o zmianach w KRS, późniejszych zmianach w KRS, o zmianach w USP), Naczelny Sąd Administracyjny, Rada Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego, Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Eksperci przy Fundacji im. Stefana Batorego (o zmianach w USP, o zmianach w KRS), Amnesty International, Rada Wykonawcza Europejskiej Sieci Rad Sądownictwa (ENCJ), Zebranie Przedstawicieli Zebrań Sędziów Sadów Apelacyjnych, Zebranie Przedstawicieli Zgromadzeń Ogólnych Sędziów Okręgów, Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (i opinia końcowa), Rada Adwokatur i Stowarzyszeń Prawniczych Europy (CCBE), Forum Obywatelskiego Rozwoju

w swoich opiniach uznali, że wyżej przedstawione zmiany naruszają nie tylko Konstytucję RP, ale również europejskie standardy państwa prawa.

Mimo to Wiceminister Sprawiedliwości Łukasz Piebiak popierał proponowane rozwiązania i oświadczył na mównicy sejmowej, że „nowelizacja Prawa o ustroju sądów powszechnych to jest wprowadzenie pewnego standardu cywilizacyjnego, standardu europejskiego”.

12 lipca (2017) przed godziną 17.00 Sejm większością 227 głosów przyjął w trzecim czytaniu projekt zmiany ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa. Lista imienna posłów, którzy głosowali za przyjęciem tego projektu, dostępna jest tutaj. Po godzinie 18.00 większością 229 głosów przyjął w trzecim czytaniu projekt zmiany - Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw. Lista imienna posłów, którzy głosowali za przyjęciem tego projektu, dostępna jest tutaj.

Nie są to jedyne ustawy w ciągu ostatnich dwóch lat, których zamierzeniem było „reformowanie wymiaru sprawiedliwości”. Wspomnieć należy o wcześniejszych ustawach usprawniających Trybunał Konstytucyjny czy podporządkowujących Ministrowi Sprawiedliwości dyrektorów wszystkich sądów w Polsce.

Ważne z punktu widzenia ochrony praw obywatelskich ustawy zmieniające ustrój sądów wpływają do Sejmu nie jako projekty rządowe, lecz jako projekty poselskie, by ograniczyć w ten sposób etap konsultacji społecznych.

Tak samo stało się z projektem zmian w ustawie o Sądzie Najwyższy, który został złożony w Sejmie 12 lipca 2017 roku, tj. tego samego dnia, w którym przyjęto zmiany w KRS i USP – druk nr 1727. Projekt ten umożliwia usunięcie wszystkich obecnych sędziów Sądu Najwyższego i przeniesienie ich w stan spoczynku. Pamiętać należy, iż Sąd Najwyższy orzeka o ważności wyborów parlamentarnych oraz prezydenckich. Założenia tego projektu budzą oczywiste skojarzenia z rozwiązaniami węgierskimi, których opis i ocena prawna znajduje się tutaj (sprawa Baka przeciwko Węgrom).

Stanowisko Okręgowej Rady Adwokackiej w Warszawie z dnia 13 lipca 2017 roku w sprawie projektu ustawy o Sądzie Najwyższym

Okręgowa Rada Adwokacka w Warszawie w składzie: 1. adw. Mikołaj Pietrzak Dziekan 2. adw. Anna Atanasow 3. adw. Michał Bieniak 4. adw. Katarzyna Bilewska 5. adw. Michał Fertak 6. adw. Jakub Jacyna 7. adw. Aleksander Krysztofowicz 8. adw. Andrzej Orliński 9. adw. Kamil Szmid 10. adw. Michał Szpakowski

w trybie obiegowym w dniu 13 lipca 2017 roku podjęła następujące stanowisko:

Wczoraj, w późnych godzinach nocnych do Sejmu wpłynął poselski projektu ustawy o Sądzie Najwyższym (druk sejmowy nr 1727). Tego samego dnia projekt został skierowany do I czytania na posiedzeniu Sejmu.

Art. 87 ust. 1 projektu ustawy stanowi: „Z dniem następującym po dniu wejścia w życie niniejszej ustawy sędziowie Sądu Najwyższego powołani na podstawie przepisów dotychczasowych przechodzą w stan spoczynku, z wyjątkiem sędziów wskazanych przez Ministra Sprawiedliwości. W dniu wejścia w życie niniejszej ustawy Minister Sprawiedliwości, w drodze obwieszczenia w dzienniku urzędowym Ministra Sprawiedliwości, wskazuje sędziów Sądu Najwyższego, którzy pozostają w stanie czynnym, mając na uwadze konieczność wdrożenia zmian organizacyjnych wynikających ze zmiany ustroju i zachowanie ciągłości prac Sądu Najwyższego”.

Zgodnie z art. 88 projektu ustawy: „Jeżeli sędzia Sądu Najwyższego zajmujący stanowisko Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego został przeniesiony w stan spoczynku na podstawie art. 87 § 1, zadania i kompetencje Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego wykonuje sędzia Sądu Najwyższego wskazany przez Ministra Sprawiedliwości”. Zgodnie z art. 108 projektu ustawy, przepisy tej ustawy mają wejść w życie w ciągu 14 dni od dnia jej ogłoszenia.

Projektowane zmiany budzą najwyższy niepokój. Powierzają bowiem Ministrowi Sprawiedliwości - przedstawicielowi władzy wykonawczej, czynnemu politykowi i zarazem Prokuratorowi Generalnemu, będącemu zwierzchnikiem wszystkich prokuratorów w kraju - nieograniczoną kompetencję do wskazywania sędziów Sądu Najwyższego i jego I Prezesa. Projektowanych zmian nie można ocenić inaczej, niż jako jawne i głębokie naruszenie zasady odrębności i niezależności władzy sądowniczej oraz zasady trójpodziału władz i zasady demokratycznego państwa prawnego.

Okręgowa Rada Adwokacka w Warszawie wzywa Sejm do natychmiastowego zaprzestania prac nad projektem ustawy o Sądzie Najwyższym, a autorów projektu do wycofania projektu ustawy o Sądzie Najwyższym z dalszych prac legislacyjnych.

Projekt ustawy o Sądzie Najwyższym jest projektem, który zmierza do pozbawienia wszystkich obywateli prawa do niezależnego i bezstronnego sądu, gwarantowanego przez art. 45 Konstytucji RP i art. 6 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Obywatela.